«دنیای اقتصاد» توانایی ترکیه را برای کاهش تنش میان تهران و واشنگتن بررسی کرد
محک ادعای میانجیگری اردوغان
عكس: خبرگزاری فرانسه
در ادامه تلاش‌ها برای میانجیگری با هدف کاهش تنش بین تهران و واشنگتن، پس از ژاپن، عراق، سوئیس، عمان و قطر، اکنون ترکیه اعلام آمادگی کرده است. در اوج ترافیک سفر دولتمردان غربی و شرقی و دیپلمات‌های منطقه به تهران، موضوع مهمی که از اهداف این دیدارها و گفت‌وگوها مطرح شده «تنش‌زدایی و میانجیگری بین ایران و آمریکا» است. اما پرسش مهم در این زمینه این است که آیا این مقامات دیپلماتیک در این سفرها و دیدارها حامل پیامی برای ایران هستند یا در پس پرده «میانجیگری»، هدف دیگری از حضور در تهران دنبال می‌کنند؟ به‌ویژه در رابطه با مورد خاص ترکیه، این پرسش مطرح است که آیا رجب طیب اردوغان با مطرح کردن مساله میانجیگری بین ایران و آمریکا به‌دنبال بالا بردن «پرستیژ» خود است یا واقعا قصد دارد با هدف کاهش تنش بین دو کشور اقداماتی انجام دهد. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه روز پنج‌شنبه، اعلام آمادگی کرده که همراه با شینزو آبه، نخستوزیر ژاپن، بین ایران و آمریکا میانجیگری کند. اردوغان این اظهارات را در جلسه‌ای مطرح کرده که با خبرنگاران اهل ترکیه در پایان نشست جی-۲۰ حدود یک هفته پیش برگزار کرده بود. او در پاسخ به پرسشی درباره احتمال میانجیگری ترکیه در تنش ایران و آمریکا گفت که در دیدارش با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، مساله ایران مطرح نشده است، اما شینزو آبه، نخستوزیر ژاپن به این موضوع اشاره کرده است. رئیس‌جمهور ترکیه در این باره گفت: «در مذاکره دوجانبه (با نخستوزیر ژاپن)، آبه این مساله را مطرح کرد که آیا می‌توانیم با هم کاری بکنیم؟ من گفتم چراکه نه. من هم می‌توانم با آیت‌الله خامنه‌ای و هم با روحانی گفتوگو کنم.» اردوغان در عین حال تاکید کرد که چنین کاری باید با حساسیت انجام شود و «سوالاتی اساسی» درباره چگونگی انجام آن وجود دارد: «چگونه و از کجا شروع کنیم؟ کجا باید برویم و چطور به نتیجه برسیم؟ اینها سوالات اساسی هستند.» رئیس‌جمهور ترکیه افزود که از نظر او، چنین مذاکراتی - اگر رخ دهد - باید روی رسیدن به نتیجه متمرکز باشد. رجب طیب اردوغان افزود: «ما باید اول برای قدم بعد برنامه‌ریزی کنیم و به پرسش‌هایی که وجود دارند پاسخ بدهیم و بعد می‌توانیم درباره چگونگی اجرایش صحبت کنیم.» او درباره احتمال درگیری میان ایران و آمریکا نیز گفت: «هیچ‌کس به این موضوع فکر نمی‌کند و هیچ‌کس هم آن را نمی‌خواهد. هیچ‌کس حتی نمی‌خواهد درباره‌اش حرف بزند.» مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امورخارجه ترکیه نیز اخیرا در مصاحبه با شبکه «تی‌آر‌تی خبر» درباره تنش اخیر میان آمریکا و ایران گفت: «برای کاهش تنش‌ها و یافتن راه مشترکی برای حل مشکلات بین این دو کشور آماده‌ایم در صورت نیاز میانجیگری کنیم.»
میانجیگر ناکام
اردوغان همچنین گفت که از نخستوزیر ژاپن درباره ملاقاتش با مقام‌های ایرانی پرسیده و شینزو آبه نیز گفته است که نتیجه چندان مثبت نبوده است. شینزو آبه، نخستوزیر ژاپن، خردادماه گذشته در فاصله کوتاهی بعد از اینکه از دونالد ترامپ در توکیو پذیرایی کرد به تهران آمد تا پیامی را از ریاست جمهوری آمریکا به مقام معظم رهبری منتقل کند. رهبر انقلاب اسلامی در دیدار نخستوزیر ژاپن و هیات همراه تاکید کردند: «جمهوری اسلامی ایران هیچ اعتمادی به آمریکا ندارد و تجربه تلخ مذاکرات قبلی با آمریکا در چارچوب برجام را به هیچ‌وجه تکرار نخواهد کرد.» مقام معظم رهبری در پاسخ به این سخنان شینزو آبه که گفت: «من قصد دارم پیام رئیس‌جمهور آمریکا را به جنابعالی برسانم»؛ تاکید کردند: «ما در حسن‌نیت و جدی بودن شما تردیدی نداریم، اما درخصوص آنچه از رئیس‌جمهور آمریکا نقل کردید، من شخص ترامپ را شایسته مبادله هیچ پیامی نمی‌دانم و هیچ پاسخی هم به او ندارم و نخواهم داد.» دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا که به شکل یکجانبه از توافق هسته‌ای با ایران خارج شده، اصرار دارد که ایران بار دیگر در مذاکراتی جدید - این بار با دولت او - شرکت کند. او همزمان سیاستی با عنوان «فشار حداکثری» بر ایران را آغاز کرده که شامل تحریم‌هایی شدید و بی‌سابقه است. البته اخیرا به‌دنبال حمله به دو نفتکش در دریای عمان که آمریکا ایران را به‌دست داشتن در آن متهم کرده و سرنگونی پهپاد آمریکایی توسط ایران روابط دو کشور دچار تنش بیشتری شده‌است.
نگاه ایران به مذاکره
این در حالی است که مقامات ایران شرط مذاکره با آمریکا را بازگشت به شرایط توافق برجام می‌دانند. پیش‌تر محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی برای مذاکره با آمریکا نیازی به میانجی ندارد، «پیش‌نیاز» هر گفتوگو با این کشور را اجرای برجام اعلام کرد. ظریف در مصاحبه با شبکه العالم که روز جمعه ۱۰ خرداد پخش شد، گفت: «ما گفته‌ایم نیازی به میانجیگری نداریم، آمریکا یک جنگ اقتصادی را علیه مردم ما شروع کرده است؛ وقتی این سیاست متوقف شود آن وقت جو کاملا تغییر خواهد کرد.» ظریف افزود که سیاست دولت آمریکا «نمایش گفتوگو و آمادگی برای مذاکره» است. همچنین حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران نیز روز چهارشنبه هشتم خرداد گفته بود که اگر واشنگتن تحریم‌ها را لغو کند، راه مذاکره نیز باز می‌شود.
ترکیه به‌دنبال پرستیژ موضع‌گیری سیاسی
دکتر قدیر گلکاریان، استاد دانشگاه نیرایست قبرس درباره آمادگی اردوغان برای میانجیگری بین ایران و آمریکا به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: «ترکیه به‌عنوان بازیگر منطقه‌ای تلاش می‌کند در شرایطی که خود با ایالات‌متحده هنوز در برخی از مسائل مشکلاتی دارد، ایفای نقش کند.» به گفته این استاد دانشگاه، مقامات سیاسی ترکیه و به‌ویژه وزیرخارجه این کشور بارها تلاش کرده‌اند که تنش در منطقه را کاهش دهند زیرا این به نفع ثبات اقتصادی و سیاسی آن کشور هم هست. گلکاریان با اشاره به اینکه ترکیه در طول سال‌های گذشته و در جریان مذاکرات هسته‌ای نیز چندین بار میزبان مذاکرات هسته‌ای در استانبول بوده است، ادامه داد: «اگر وجه نزدیکی ترکیه به ایران را در کنار هم‌پیمانی و متفق بودن آن کشور با ایالات‌متحده مدنظر قرار دهیم، درخواهیم یافت که ترکیه می‌تواند برای دو طرف واسطه قابل اعتمادی باشد. البته میانجیگری ترکیه در بحبوحه اختلافاتش با آمریکا درخصوص سامانه موشکی اس-۴۰۰ می‌تواند از شدت تنش‌ها میان آنکارا- واشنگتن بکاهد و در صورت موفقیت، آنکارا می‌تواند امتیازاتی را از واشنگتن دریافت کند.» او همچنین به رویکرد سیاسی ترکیه در مورد ایران اشاره کرد و گفت: «رویکرد سیاسی آنکارا نسبت به تهران تا به امروز صریح، آشکار و صادقانه بوده است. به دفعات آمریکا را به دلیل خروج از برجام و اعمال تحریم‌ها مورد انتقاد قرار داده و تلاش کرده است حقانیت دیدگاهی ایران را درخصوص مسائل منطقه‌ای نشان دهد. این کشور با توجه به حساسیت‌های موجود منطقه‌ای، دقت‌نظر زیادی به توازن قوا در میان بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دارد. وی ادامه داد: «ترکیه گرچه با آغاز تحریم‌ها خرید‌های نفتی خود را در ماه‌های گذشته تا حد صفر رسانده است، اما تبادلات تجاری بر پایه واحد پول ملی را جهت برون رفت ایران از مشکلات اقتصادی فراهم ساخته و در عین حال در مجامع بین‌المللی و نشست‌ها، هم آمریکا و هم کشورهای اروپایی را برای دفاع از برجام ترغیب و تشویق کرده است. حتی ترکیه به موازات اینستکس درصدد راه‌اندازی مکانیزم مکملی است که بتواند از طریق آن هم مشکلات ایران را حل کند و هم اینکه خود نفع لازم را ببرد.» این کارشناس مسائل ترکیه در نهایت گفت: «بنابراین ترکیه در طرح قضیه میانجیگری بیش از آنکه توانایی لازم را مد نظر قرار بدهد، به‌دنبال پرستیژ و جایگاه سیاسی خود بوده و تا حد امکان توانش را محک خواهد زد و ایران نیز نباید چنین فرصتی را از دست بدهد.»
آنکارا نمی‌تواند میانجیگری کند
سیامک کاکایی، کارشناس مسائل ترکیه هم درخصوص اعلام آمادگی اردوغان برای میانجیگری بین تهران و واشنگتن می‌گوید موضوعی که در ارتباط با میانجیگری بین ایران و آمریکا در رسانه‌ها مطرح شده، به لحاظ بنیاد و موضوعیت دچار اشکال است؛ چراکه اولا رابطه ایران و آمریکا به گونه‌ای نیست که کشوری بخواهد بین آنها میانجیگری کند و دوما بحث میانجیگری درحال‌حاضر از سوی جمهوری اسلامی ایران منتفی است.
به گفته کاکایی، زمانی که نخستوزیر ژاپن به ایران آمد شاهد بودیم که بحث میانجیگری از سوی ایران رد شد.
این کارشناس ادامه داد: «این مساله که ترکیه اعلام کرده آماده میانجیگری است، از چند بعد قابل بررسی است؛ نخست اینکه پیش‌تر نیز ترکیه در منطقه خاورمیانه تلاش‌هایی می‌کرد تا بتواند میانجیگری‌هایی بین ایران و گروه ۱+۵ یا مذاکراتی از این دست انجام دهد. همچنین ترکیه در آن مقطع برای میانجیگری بین سوریه و رژیم صهیونیستی نیز اعلام آمادگی کرده بود. بنابراین موضوعاتی از این دست قبلا هم از سوی آنکارا مطرح شده بود.» کاکایی ادامه داد: «مساله دیگر اینکه در مقطع فعلی ترکیه ظرفیت و آمادگی میانجیگری بین تهران و واشنگتن را ندارد. زیرا بین آمریکا و ترکیه نوعی تنش حاکم است که این تنش مانع از ایفای نقش میانجیگری از سوی ترکیه می‌شود. بنابراین این خبر را بیشتر باید در قالب یک خبر رسانه‌ای مورد تحلیل و بررسی قرار داد و در عالم واقع خیلی اهمیت پردازش ندارد.»
سعیده سادات فهری
ارسال نظر