آخرین فرصت ترامپ در هلسینکی

نشریه فارن‌پالیسی در مقاله‌ای موقعیت ترامپ در برابر پوتین را درآستانه این مذاکرات بررسی کرده است و ادعا می‌کند ترامپ از موضع ضعف به این مذاکرات وارد خواهد شد و پوتین هرگز اتحاد ارزشمند خود با ایران را معامله نخواهد کرد. بشار اسد در ماه‌های اخیر با حمایت نظامی روسیه و یاری مستشاران ایرانی کوشیده است مناطق غربی کشور را از کنترل نیروهای شورشی خارج کند. این نواحی، مناطق امن چهارگانه موسوم به «نواحی کاهش تنش» را هم دربرمی‌گیرند. بنا بود در این مناطق آتش‌بس برقرار شود و با رساندن کمک‌های بشردوستانه به ساکنان این مناطق، شرایط لازم برای پایان مناقشات و استقرار دولت سوری فراهم شود. اما بنا بر ادعای فارن‌پالیسی در طول یک سال گذشته شرایط در این مناطق چهارگانه طبق توافق پیش نرفته است. طرفین حاضر در سوریه بارها به این مناطق حمله کرده‌اند و آمریکا هم تنها به ابراز نگرانی اکتفا کرده و جز یک حمله محدود و موردی در ماه آوریل از هرگونه واکنش عملی اجتناب کرده است. با توجه به سابقه موضوع بسیار بعید به نظر می‌رسد که پوتین حاضر شود تنها به این خاطر که ترامپ حاکمیت بشار اسد را به رسمیت بشناسد و به پیروزی روسیه در مناقشات سوریه اذعان کند، اتحاد ارزشمند خود با ایران را خدشه‌دار کند. حقیقت آن است که در طول سه سال اخیر روسیه توانسته است برتری خود را در منطقه شمالی خاورمیانه بر آمریکا اثبات کند و به کرات این برتری را در آمار و ارقام و در تیزبینی استراتژیک نشان داده است. در این‌جا باید به شکست سیاسی آمریکا در منطقه جنوب سوریه نیز پرداخت. سال گذشته آمریکا دوشادوش روسیه و اردن در مذاکراتی حضور داشت که به تشکیل این مناطق چهارگانه امن منجر شد. پوتین و ترامپ در حاشیه اجلاس جی-۲۰ در آلمان با هم دیدار کردند و بنا شد دو کشور برای گسترش همکاری و پایان دادن به جنگ داخلی سوریه تلاش کنند. منطقه جنوب غربی سوریه به‌دلیل نزدیکی به مرزهای اردن و سرزمین‌های اشغالی برای آمریکا اهمیت ویژه‌ای دارد. این مناطق تحت کنترل نیروهای شورشی است که مدت‌ها از حمایت آمریکا برخوردار بوده‌اند. در طول سال گذشته این مناطق اغلب آرام بودند و بشار اسد هم توانست تمام نیروی خود را برای مقابله در سایر مناطق بسیج کند، اما پس از آزادسازی این مناطق، ارتش سوریه تلاش خود را برای بازپس‌گیری مناطق جنوب‌شرقی آغاز کرد.

طبل توخالی تهدیدهای ترامپ

در پی اقدامات ارتش سوریه، وزارت‌خارجه آمریکا در سه نوبت بیانیه‌های شدیداللحنی علیه این اقدامات صادر کرد. در این بیانیه‌ها آمریکا با تاکید بر توافقی که در آن اردن، روسیه و آمریکا به عنوان کفیل این مناطق تعیین شده‌اند، خواستار توقف حملات نیروهای اسد به این مناطق شد. باید توجه داشت این بیانیه‌ها نه از سوی وزارت‌خارجه تحت فرمان رکس تیلرسون، که مقامی تشریفاتی به‌شمار می‌آمد و از سوی ترامپ چندان جدی گرفته نمی‌شد، بلکه از مجموعه تحت امر مایک پمپئو صادر شده است، پمپئو در میان اعضای کابینه بیش از همه به ترامپ نزدیک است و با توجه به اختیاراتی که به او داده شده است، سخنان او به منزله مواضع دولت آمریکا در امور سیاست خارجی تلقی می‌شود. به‌نظر نمی‌رسد پمپئو این بیانیه‌های تند را بدون اخذ نظر از ترامپ یا جان بولتون، مشاور امنیت ملی یا جیمز ماتیس، وزیر دفاع منتشر کرده باشد. تنها دو روز پس از انتشار بیانیه سوم، آمریکا در پیامی به روسیه و اسد «توصیه» کرد از حمله به منطقه جنوب غربی سوریه خودداری کنند. در این پیام تاکید شده بود آمریکا قصد ندارد در این موضوع مداخله نظامی صورت دهد و سوریه و روسیه باید به تنهایی در این خصوص تصمیم‌گیری کنند. روسیه در پاسخ به این پیام بر شدت حملات خود افزود و به رهبران شورشیان هم اعلام کرد: «دوستان آمریکایی‌تان، شما را تنها گذاشتند.» نیروهای سوری توانستند ظرف مدت کمتر از سه هفته بخش اعظم مناطق جنوب غربی و از جمله نواحی مرزی اردن را آزاد کنند و شورشیان ناچار شدند شروط روسیه برای برقراری آتش‌بس را بپذیرند. هنوز دلیل صدور بیانیه‌های شدیداللحن دولت ترامپ علیه اقدامات نیروهای هوادار اسد در جنوب غربی سوریه معلوم نیست و مشخص نشده است آیا مقامات وزارت‌خارجه و وزارت دفاع از توخالی بودن این تهدیدها اطلاع داشتند یا خیر. این تغییر رویه نشانه‌ای از تغییر رویکرد آمریکا در قبال مناقشات سوریه بود.

ترامپ در موضع ضعف

این عملکرد در مذاکره با فردی نظیر پوتین موضعی توام با اقتدار برای آمریکا به ارمغان نمی‌آورد. رئیس‌جمهور روسیه اخیرا با تمسخر از مذاکره آتش‌بس با ترامپ یاد کرده است و کاخ سفید هیچ واکنشی به این اقدام نشان نداده است. به این ترتیب آمریکایی‌ها نمی‌توانند به مذاکره ترامپ و پوتین در هلسینکی و موضع‌گیری احتمالی پوتین در برابر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی چندان خوش‌بین باشند. برگ برنده ترامپ در این مذاکرات حضور نظامیان آمریکایی در سوریه است که کنترل مناطقی در جنوب این کشور و منابع مهمی نظیر نفت، آب، برق، کشاورزی و مرزهای خارجی سوریه را در اختیار دارند. مسلما پوتین تمایل دارد که دولت بشار اسد بار دیگر کنترل این مناطق را به‌دست بیاورد و شرکت‌ها روسی از قراردادهای بازسازی این نواحی خصوصا در بخش انرژی منتفع شوند. توافقی که به خروج نیروهای آمریکایی از این مناطق منجر شود، برای پوتین جذاب خواهد بود.

معامله ترامپ با پوتین

ترامپ سال گذشته نشان داد مشتاق است نظامیان آمریکایی از سوریه خارج شوند. به این ترتیب پوتین ناچار نیست هیچ امتیاز ویژه‌ای برای ترغیب ترامپ به این خروج در نظر بگیرد. به‌نظر می‌رسد وعده‌ مبهم روسیه مبنی بر محدود کردن نفوذ ایران در سوریه یا سرکوب شورش محدود قبایل عرب در مناطق شرقی که به تازگی نیروهای آمریکایی را هدف قرار می‌دهند، می‌تواند برای تطمیع ترامپ کافی باشد. اگر ترامپ در پی کسب موضع قدرت در هلسینکی است، باید به پوتین نشان دهد حریف ساده‌ای نیست و نیروهای آمریکایی بدون دریافت امتیازات موردنظر او، مواضع خود را ترک نخواهند کرد. به ادعای فارن‌پالیسی ترامپ می‌تواند خواستار خروج تمام مستشاران ایرانی و لبنانی از سوریه شود و منافع هم‌پیمانانش در مبارزه با داعش، خصوصا کردها را مدنظر قرار دهد. ترامپ می‌تواند اعلام کند در صورت ادامه حضور مستشاران ایرانی در سوریه، از رژیم صهیونیستی حمایت کامل به عمل خواهد آرود، حتی اگر این تقابل به وقوع جنگی بزرگ‌تر میان ایران و رژیم صهیونیستی در منطقه بینجامد و پروژه روسی ایجاد ثبات در سوریه را به‌خطر بیندازد. به نظر می‌رسد ترامپ با وجود تمایلی که به ترک سوریه دارد، در تقابل با ایران بسیار مصمم است. بنابراین بسیار بعید به‌نظر می‌رسد با خروج زودهنگام نیروهای آمریکایی موافقت کند، زیرا احتمال می‌رود نیروهای شبه‌نظامی ایرانی به سرعت در مناطق جنوبی جایگزین نیروهای آمریکایی شوند. حتی در صورتی که ترامپ بخواهد و بتواند تمام برگ‌های برنده خود را در مذاکره با پوتین به‌کار بگیرد، نمی‌توان مطمئن بود که پوتین حضور ایران در سوریه را به‌طور کلی نفی کند. اتحاد پوتین با ایران به حفظ دولت بشار اسد کمک کرده است و در غیاب ایران، ممکن است ثبات دولت سوریه با چالش‌های جدی مواجه شود. از سوی دیگر بعید نیست روسیه نتواند ایران را به خروج کامل از سوریه وادار کند. مذاکره با پوتین برای آمریکا بسیار ساده‌تر از مذاکره با سردار قاسم سلیمانی یا فرماندهان حزب‌الله لبنان است. این آخرین فرصتی است که ترامپ برای ترغیب پوتین به حفظ منافع آمریکا در سوریه در اختیار خواهد داشت.