در همین ارتباط، وزیر خارجه آمریکا روز یکشنبه در نشست خبری مشترک با عادل‌الجبیر وزیرخارجه عربستان، سپاه را متهم کرد که منطقه را به نابودی کشانده است. او از حشدالشعبی نیز خواست تا به خانه‌هایشان برگردند. موج اول این فشار هنگام سفر دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا به ریاض در خرداد ۹۶ صورت گرفت، آنجا که عربستان تلاش کرد تا با شکل‌دهی به یک اجماع عربی، سیاست‌های ضد ایرانی دولت ترامپ را پشتیبانی کند.

متغیر آمریکا

در مقطع کنونی و در زمانی که برجام در مرکز فشارهای ترامپ قرار گرفته است، مقامات آمریکا به دنبال تحقق این موضوع هستند که ابعاد منطقه‌ای رفتار ایران را که مرتبط با برخی از عناصر توافق هسته‌ای است، برجسته ساخته و با کسب حمایت‌های منطقه‌ای از سوی عربستان و اسرائیل، آن را تبدیل به سیاست اعمال فشار کنند که برنامه موشکی و سپاه پاسداران از عناصر این راهبرد است. در واقع تاکید وزیر خارجه آمریکا در سفر به ریاض بر سپاه و حشدالشعبی نشان می‌دهد که واشنگتن در حال فراهم کردن زمینه‌های اعمال فشار بیشتر از مجرای متقاعدسازی بغداد به مشارکت گسترده‌تر با عربستان و آمریکا و ایجاد فاصله با ایران است. راهبردی که در مقطع کنونی مجددا مورد تایید عربستان سعودی قرار گرفته و عادل الجبیر، در اندیشکده چتم‌هاووس بار دیگر اعلام کرد که عربستان استراتژی جدید ترامپ علیه ایران را تایید می‌کند.

رویکرد سعودی

در این میان دیدارهای گسترده دیپلماتیک و امنیتی مقامات بغداد و ریاض نیز نشان می‌دهد که مقامات سعودی قصد دارند با بازگشت به عرصه میدانی عراق از طریق بازسازی مناطق آسیب دیده، افتتاح کنسولگری، بازگشایی گذرگاه مرزی، تبادلات اقتصادی، ارتباط‌گیری با شیعیان و تقویت روابط با اهل سنت عراق، زمینه را برای محدودسازی نفوذ تهران در عراق فراهم کنند. در همین ارتباط دیدارهای دیپلماتیک مقامات ریاض با بغدادنشینان نشان می‌دهد که عربستان با تغییر رویکرد نزدیک به سه دهه‌ای خود به عراق که مبتنی بر انکار واقعیت‌های جدید و بحران‌آفرینی بود، تصمیم گرفته است تا با پذیرش واقعیت‌های عراق پساصدام، به سمت ارتباط‌گیری با عناصر داخلی در این کشور حرکت کند. دیدار مقتدی صدر روحانی شیعه عراقی با محمد بن سلمان از این زاویه قابل معناست که عربستان به دنبال محقق ساختن این راهبرد است که علاوه بر تقویت و بازسازی جایگاه خود در عراق، شیعیان را نیز وارد این فرآیند سازد.  فرآیندی که عمدتا مرتبط با نقش ایران در عراق و ژئوپلیتیک تشیع در سطح منطقه‌ای است. همچنین مقامات سعودی امیدوارند تا با کارت مالی و اقتصادی که در مقطع کنونی مقامات بغداد به‌دلیل جولان داعش و ضرورت بازسازی‌های گسترده به‌شدت نیازمند آن هستند، بتوانند آن را به یک حضور بلندمدت که زمینه را برای نفوذ عربستان فراهم کند، تبدیل کنند.  مساله سوم و بسیار مهم برای عربستان وارد کردن عراق به جمع ائتلاف علیه تروریسم است که متشکل از بازیگران عربی و اسلامی است. ورود عراق به این ائتلاف می‌تواند برای عربستان بسیار مهم و تعیین‌کننده باشد. هنگامی که متحد ایران در یک ائتلافی قرار می‌گیرد که رهبری راهبرد آن بر عهده عربستان است.

نگاه عراق

در طرف سوم هم نگاه عراق نیز در تایید یا رد روند واگرایی بغداد و تهران حائز اهمیت است. تلاش مقامات عراق و در راس آنها حیدرالعبادی بر این مبنا است تا روابط با همسایگان را وارد یک فرآیند متوازن سازد. فرآیندی که به‌زعم برخی مقامات عراقی و منطقه‌ای از جمله عربستان، به نفع نقش ایران در عراق بوده و نیاز است تا عراق مجددا به عرصه روابط با دیگر همسایگان از جمله عربستان و همچنین جهان عرب بازگردد. این راهبرد عراق در واقع منبعث از روند تحولات در این کشور است. به عبارت دیگر، به میزانی که عراق بتواند از بحران‌های داخلی عبور کند و ثبات و امنیت را دوباره برقرار سازد، زمینه برای توسعه روابط منطقه‌ای و به‌خصوص ارتباط‌گیری با همسایگان فراهم می‌شود.

اگرچه ذکر این نکته مهم ضروری است که این نگاه عراق به توسعه روابط با عربستان سعودی به منزله گسست در روابط با تهران نیست و طبیعت یک سیاست خارجی متوازن آن هم از سوی عراق به‌عنوان بازیگر مهم در غرب آسیا است. در همین خصوص، نخست‌وزیر عراق تاکید کرده که نمی‌خواهد جزو هیچ محور یا ائتلافی باشد. العبادی معتقد است که می‌خواهد با برادران عرب و گروه‌های اهل سنت دست یاری داده و به مبارزه علیه داعش ادامه دهد. دفتر العبادی روز یکم آبان بیانیه‌ای در واکنش به سخنان «رکس تیلرسون» منتشر ساخت که در آن ضمن اشاره به ضرورت پرهیز طرف‌های خارجی از مداخله در امور داخلی عراق، تصریح شده رزمندگان علیه داعش، نیروهای داوطلب عراقی هستند که در دفاع از کشور خود فداکاری‌های بسیاری کرده‌اند.

جمع‌بندی

در پایان و در جمع‌بندی مباحث مطروحه باید تاکید کرد در مقطع کنونی عربستان و آمریکا تلاش دارند تا با برجسته ساختن نقش سپاه و حشدالشعبی در عرصه میدانی عراق، بر نفوذ رو به گسترش ایران در عراق متمرکز شوند. تمرکزی که بنا دارد عراق را وارد شبکه گسترده‌تری از روابط سازد که بتواند توازن را در روابط منطقه‌ای بغداد برقرار سازد. در این میان میزان گرایش و نیاز مقامات بغداد به توسعه روابط با دیگر همسایگان و بازگشت دوباره به جهان عرب، اعمال فشارهای بیشتر آمریکا بر بغداد، موفقیت عربستان در ارتباط‌گیری با عناصر داخلی در عراق وآینده رفراندوم اقلیم کردستان عراق، متغیرهایی است که می‌تواند روند روابط تهران و بغداد را در فرآیند توازن با همسایگان قرار دهد.

اخبار مرتبط