دو چالش غول‌های آسیایی

رئیس صندوق بین‌المللی پول، سالخوردگی جمعیت و کندی رشد تولید را دو چالش بلندمدت پیش‌روی اقتصاد قاره کهن می‌داند. کریستین لاگارد بر این باور است که کشورهای آسیایی به‌وسیله اصلاحات ارزی، تقویت نظارت بر بخش مالی و ایجاد بازارهای سرمایه داخلی توانستند از بحران‌های قبلی عبور کنند؛ اما برای ادامه راه، این دو چالش مهم را مقابل خود دارند. نسخه رهایی لاگارد از درآمد متوسط کشورهای آسیایی، رهنمودهایی نیز برای ایران دارد. «دنیای اقتصاد» از سخنرانی تازه او در کره جنوبی، گزارشی تهیه کرده است.

دنیای اقتصاد، شادی آذری: از نظر رئیس صندوق بین‌المللی پول، چالش‌های بلندمدت اقتصاد آسیا، سالخوردگی جمعیت و کندی رشد تولید است. کریستین لاگارد در کنفرانس بین‌المللی صندوق در کره‌جنوبی فراز و فرودهای اقتصاد آسیا در چند دهه اخیر را بررسی کرد. او معتقد است که کشورهای آسیایی به وسیله اصلاحات ارزی، تقویت نظارت بر بخش مالی و ایجاد بازارهای سرمایه داخلی توانستند از بحران‌های قبلی عبور کنند، اما برای ادامه راه، دو چالش بلندمدت وجود دارد. اگر سالخوردگی جمعیت کشورهای شرق آسیا را تهدید می‌کند، جمعیت جوان کشورهایی چون هند این ظرفیت را ایجاد می‌کند تا از طریق نیروی کار در حال رشد، یک درصد سطح رشد اقتصادی خود را ارتقا دهند. این موضوع می‌تواند برای کشور ما نیز الهام‌بخش باشد.

همچنین ایران می‌تواند از سالخوردگی کشورهایی چون ژاپن و چین با انتقال صنایع و به‌صرفه بودن نیروی کار بهره‌برداری کند. نسخه لاگارد برای غلبه بر سالخوردگی جمعیت، افزایش نرخ مشارکت زنان است. آمارهای او در این زمینه اثر شگفت‌انگیز این متغیر را نشان می‌دهد. این راهکار نیز برای بازار کار ایران می‌تواند اثر زیادی داشته باشد. در مورد افزایش تولید نیز لاگارد بر ارتقای جایگاه آموزش در کشورها تاکید می‌کند.

نمونه‌های موفق اقتصاد آسیا

لاگارد سخنان خود درباره اقتصاد آسیا را با اشاره‌ای به فرهنگ آسیایی‌ها آغاز کرد و گفت: «وقتی سخن از آینده اقتصادی منطقه آسیا به میان می‌آید، همه می‌دانند که این آینده بر پایه و اساس مستحکمی بنا نهاده می‌شود؛ فرهنگ‌های غنی و متنوعش، انرژی افسانه‌ای و هوش مردمانی که با تغییر اقتصاد خود توانستند جهان را دگرگون کنند.» او چین و هندوستان را کشورهایی دانست که توانستند با ایجاد بزرگترین قشر متوسط جامعه، بیشترین کاهش فقر را در تاریخ بشر رقم زنند. لاگارد ویتنام را کشوری معرفی کرد که تنها در یک نسل، توانست از جایگاه یکی از فقیرترین کشورهای جهان به یک کشور دارای درآمد متوسط تبدیل شود. در این بین از نظر لاگارد، کره توانست خود را به سطح یک اقتصاد پیشرفته ارتقا دهد. او معتقد است این رویداد برای کشورهایی که سخت می‌کوشند تا از گرفتار شدن در «تله‌درآمد متوسط» اجتناب کنند، الهام بخش است. اصطلاح تله درآمد متوسط برای کشورهایی به‌کار می‌رود که با برنامه‌ریزی و تلاش خود را از سطح کشورهای فقیر به درآمد متوسط رسانده‌اند اما پس از آن، محرک رشد بیشتر آنها از بین رفته و در درآمد متوسط مانند یک تله گیر افتاده‌اند. رئیس صندوق بین‌المللی پول اینها را تنها معدودی از داستان‌های زیاد موفقیت آسیایی‌ها دانست که باعث توجه سیاست‌گذاران و اقتصاددانان سراسر جهان به این منطقه شده است.

سلاح‌های آسیا برای عبور از بحران

لاگارد داستان پیشرفت این منطقه را تنها معطوف به سیاست‌های کلان اقتصادی مناسب و پذیرش یکپارچگی اقتصاد جهان ندانست، بلکه آن را برگرفته از تدبیر و اراده نیز خواند. لاگارد در سخنرانی خود با اشاره به بحران مالی ۲۰ سال پیش گفت که در آن زمان بسیاری از جوامع و شرکت‌ها، به‌خاطر بحران مالی آسیا به‌شدت آسیب دیدند. او بر این باور است که از پس این شکست، درس‌های زیادی عاید کشورهای آسیایی شد. لاگارد یک ضرب‌المثل کره‌ای را برای تفهیم بهتر صحبت خود بیان کرد:«پس از باران زمین سفت‌تر می‌شود.» رئیس صندوق بین‌المللی پول تاکید کرد که پویایی اقتصادی حاضر به واسطه اصلاحات شدید پس از بحران میسر شده است. لاگارد چندین راهکار را که کشورهای آسیایی در طول این سال‌ها به‌کار برده‌اند، نام برد. استفاده از نرخ ارز انعطاف‌پذیر و کاهش آسیب‌پذیری خارجی، تقویت قوانین و نظارت بر بخش مالی و ایجاد بازارهای سرمایه‌ای داخلی؛ سه اصلاحی است که از نظر لاگارد آسیا را بر بحران مالی جهان چیره کرد و از آن پس به‌عنوان یک موتور کلیدی رشد اقتصادی ایفای نقش کرد. به گفته او، طی یک دهه اخیر، منطقه آسیا-پاسیفیک مسوول دوسوم از رشد اقتصادی جهان شد و هم‌اکنون در حدود ۴۴ درصد از تولید ناخالص جهان را به خود اختصاص داده است.

چالش‌های پیش‌روی آسیا-پاسیفیک

رئیس صندوق بین‌المللی پول با بیان اینکه امروز قاره آسیا در آستانه یک دگرگونی جدید در حوزه اقتصاد است، افزود: «این به معنای آن است که کشورها می‌توانند بر پایه پیشرفت‌هایی که تاکنون حاصل شده است، توسعه بیشتر خود را شکل دهند و در عین حال با آسیب‌های جدید مقابله کنند.» آسیب‌های جدید از نگاه لاگارد، به دو دسته کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم می‌شوند؛ آسیب‌های کوتاه‌مدت همچون بدهی شرکت‌ها و خطر حمایت‌گرایی و خطرات درازمدت همچون سالخوردگی جمعیت و کندی رشد تولید است. لاگارد همچنین با اشاره به فرصت‌های عظیم پیش‌روی سیاست‌گذاران در آسیا برای رقم زدن بهترین آینده برای این قاره گفت: «دستیابی به این هدف از طریق اجرای سیاست‌ها و همکاری‌های قوی بین‌المللی میسر خواهد شد.» در این سخنرانی به المپیک زمستانی اشاره شد که قرار است سال آینده در پیونگ‌یانگ، پایتخت کره‌جنوبی برگزار شود. لاگارد از این مراسم به‌عنوان نمونه‌ای از همکاری‌های بین‌المللی نام برد که ورزشکاران برتر جهان را از سرتاسر دنیا دور هم جمع می‌کند. لاگارد گفت: ‌«من بر این باورم که سیاست‌گذاران می‌توانند از این ورزشکاران الهام بگیرند چون این همان چیزی است که تغییر بعدی نیازمند آن است: تمرکز خستگی‌ناپذیر بر ورزیده شدن، آن هم در زمینه اجرای جزئیات اصلاح اقتصادی.» لاگارد این موضوع را با سه پرسش تشریح کرد: نخست، چگونه آسیا می‌تواند از فرصت‌های جمعیتی خود بهره ببرد؟ دوم اینکه دولت‌ها برای افزایش بهره‌وری و تولید چه می‌توانند انجام دهند؟ و سوم اینکه صندوق بین‌المللی پول چگونه می‌تواند به کشورهای عضو خود در مدیریت تغییرات بعدی خدمت‌رسانی کند؟

استفاده از فرصت‌های جمعیتی

اولین موضوعی که رئیس صندوق بین‌المللی پول به آن پرداخت، تحولات جمعیتی در کشورهای آسیایی بود. لاگارد معتقد است که اصلاحات در این حوزه می‌تواند موجب ارتقای رشد بالقوه شود و کمک کند که جوامع به‌صورت گسترده‌تر از مزایای رشد بهره برند. او سه مثال برای ادعای خود آورد که پتانسیل عظیم جوانان و جمعیت در حال رشد یک فرصت برای آنها محسوب می‌شود، کشورهایی مانند هندوستان، اندونزی و فیلیپین. به نظر لاگارد کشورهای دارای پتانسیل جمعیتی، با افزایش بهره‌وری و تولید بیشتر و ایجاد مشاغل با کیفیت‌تر برای نیروی کار در حال رشد، می‌توانند از فرصت جمعیتی خود بهره‌مند شوند. تحلیل‌های صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد که نیروی کار در حال رشد می‌تواند یک درصد به رشد تولید ناخالص داخلی سالانه آنها طی سه دهه آینده بیفزاید. در کشور ما نیز که همچنان رشد جمعیتی مثبت است و کشور دارای پتانسیل جمعیت جوان است، می‌تواند این نکته نویدبخش باشد. برای ایران الهام‌بخش است که نیروی کار در حال رشد این توانایی را دارد که یک درصد به رشد اقتصادی کشور بیفزاید.

اما تحولات جمعیتی یک سوی دیگر نیز دارد. به گفته لاگارد، در کشورهایی همچون چین، ژاپن، کره و تایلند جمعیت به سرعت در حال پیر شدن است. در آینده این کشورها از نیروی کار کمتری برخوردار خواهند شد و به‌طور بالقوه رشد تولید در آنها کمتر خواهد بود. برآوردهای صندوق نشان می‌دهد که این کشورها با کاهش رشد تولید ناخالص داخلی سالانه تا یک درصد روبه‌رو خواهند شد. کشور ما از این سمت ماجرا نیز می‌تواند بهره ببرد. با پیر شدن نیروی کار در شرق آسیا، می‌توان برخی صنایع را از طریق سرمایه‌گذاری کشورهای شرق آسیا به داخل ایران آورد، چرا که نیروی کار ارزان‌تری در ایران به‌وجود می‌آید و در نتیجه برای سرمایه‌گذار باصرفه‌تر است که در ایران سرمایه‌گذاری کند.

از نظر لاگارد افزایش سهم مشارکت زنان در کشورهایی که به سمت‌پیری می‌روند، یک راه حل مناسب است. به پیشنهاد رئیس صندوق بین‌المللی پول، کشورهای کره و ژاپن می‌توانند بیش از پیش بر اصلاح قانون مالیات دومین فرد شاغل در خانواده تمرکز کنند و مزایای مراقبت از کودک و مشوق‌های مالیاتی برای مشاغل پاره‌وقت را افزایش دهند. این اقدامات می‌توانند به منزله تغییردهنده بازی در حوزه اقتصاد عمل کنند. لاگارد با استناد به برخی مطالعات در این باره گفت: «کاهش اختلاف جنسیتی در بازار کار می‌تواند موجب افزایش ۹درصدی تولید ناخالص داخلی در ژاپن شود، این افزایش در کره ۱۰ درصد و در هندوستان ۲۷ درصد خواهد بود.» باید توجه کرد که این نکته نیز برای بازار کار ایران کارآ خواهد بود. آمار نشان می‌دهد که کاهش شکاف جنسیتی در بازار کار، افزایش ۱۰درصدی در رشد اقتصادی آنها را به بار می‌آورد. حال با توجه به اینکه اختلاف جنسیتی در ایران به مراتب از کشورهای ذکر شده، شدیدتر است، کاهش عمق این شکاف می‌تواند اثرات چشمگیری را بر اقتصاد کشور داشته باشد.

راهکارهای افزایش تولید

به عقیده رئیس صندوق بین‌المللی پول، در درازمدت رشد تولید مهم‌ترین منبع افزایش درآمد و ارتقای سطح استانداردهای زندگی است. به‌عنوان مثال کشورهایی همچون بنگلادش، هندوستان و اندونزی از سرمایه‌گذاری باثبات بهره می‌برند که این می‌تواند موجب رونق ابداعات و رشد بالقوه شود. نکته جالب این است که بنابر اظهارات لاگارد، از زمان بحران مالی، کشورهایی همچون ژاپن، کره و تایلند شاهد افت شدید رشد تولید بوده‌اند. البته او معتقد است که این بخشی از یک روند جهانی است که اقتصادهای پیشرفته و بسیاری از کشورهای دارای بازار نوظهور را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برآورد صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد که اگر رشد تولید، روندهای پیش از بحران ۲۰۰۸ را ادامه می‌داد، کل تولید ناخالص داخلی در حوزه آسیا-پاسیفیک امروز حدود ۹ درصد بالاتر بود. این میزان برابر است با افزودن یک کشور با تولید ژاپن به کل اقتصاد جهان.

پرسشی که در اینجا مطرح است این است که دولت‌ها چگونه می‌توانند تولید خود را افزایش دهند؟ راهی که لاگارد نشان می‌دهد، شکوفایی نوآوری است. مسیری که با تامین مشوق‌های مالیاتی برای تحقیق و توسعه، سرمایه‌گذاری بیشتر در زیرساخت‌ها و اصلاحات آموزش هموار می‌شود. رئیس صندوق بین‌المللی پول توضیح داد: «به‌عنوان مثال کره و ویتنام پیشگامان جهان در عرصه دستاوردهای آموزشی هستند. در این حوزه تاکید بیشتر بر آموزش مشاغل می‌تواند کمک کند تا عدم تطابق مهارت‌ها با مشاغل در برخی بخش‌ها کاهش یابد. بی‌شک آسیا طلایه‌دار کارآفرینی جهان است، ‌به ویژه در زمینه‌های نوینی همچون اپلیکیشن‌های گوشی‌های هوشمند، تجارت الکترونیک و فناوری‌های نوین مالی (فین‌تک‌ها). افزایش تجارت نیز می‌تواند عامل مهمی محسوب شود، چون تجارت موجب به اشتراک‌گذاشتن ابداعات می‌شود و شرکت‌ها را بر آن می‌دارد که بر فناوری‌های نوین و فعالیت‌های تجاری کارآمدتر سرمایه‌گذاری کنند.» صندوق بین‌المللی پول برآورد کرده است که پیوستن چین به نظام تجارت جهانی موجب ۱۰ درصد از افزایش میانگین تولید در اقتصادهای پیشرفته طی اواسط دهه ۱۹۹۰ تا اواسط سال ۲۰۰۰ شده است. دستاوردهایی اینچنین نشان‌دهنده قدرت ایجاد تغییری است که تجارت در خود نهفته دارد.

نقش صندوق بین‌المللی پول

کریستین لاگارد در سخنان خود صندوق بین‌المللی پول را به یک «مربی بدنسازی» تشبیه کرد که با تحلیل، راهنمایی در زمینه سیاست‌گذاری‌ها و همیاری و آموزش موسسات و نهادها در راستای مدیریت اقتصادی کمک‌رسانی می‌کند. لاگارد گفت: «صندوق در عین حال خود نیز از اعضایش چیزهایی یاد می‌گیرد و آن دانش را با دیگران به اشتراک می‌گذارد. صندوق هر روز با اعضایش همکاری می‌کند تا چالش‌هایی همچون فشارهای جمعیتی، تغییرات آب و هوایی و فناوری‌های نوین را مورد هدف قرار دهند.» او گفت که خودش به شخصه درس‌های زیادی از آسیا آموخته است، از کارآفرینان جوان در ویتنام گرفته تا دانشجویان کامبوج، چین، کره و هند. آنها عامل پتانسیل عظیم آسیا هستند. رئیس صندوق بین‌المللی پول معتقد است شاهد نسلی است که فرصتی استثنایی برای رهبری تغییر بعدی آسیا را در اختیار دارد.