امیر‌هوشنگ میرکوشش
دکترای روابط بین‌الملل و عضو هیات علمی دانشگاه

جعفر نقدی
دکترای روابط بین‌الملل و مدرس دانشگاه

در صورتی که نظام سیاسی کشوری دارای ایدئولوژی تند، متعصبانه و تهاجمی باشد، می‌توان آن دولت را تهاجمی دانست و غالبا تحصیل امنیت از سوی چنین دولت‌هایی، بی‌اعتمادی همسایگان را برخواهد انگیخت. در اینجا نشانه پرهزینه، میانه‌روی ایدئولوژیک است.

میانه‌روی ایدئولوژیک، هزینه‌های بسیاری را برای ایده نظام سیاسی در پی خواهد داشت؛ بنابراین بروز این نشانه‌ها به طرف مقابل، جدیت نظام سیاسی را در تغییر راهکار تهاجمی نشان خواهد داد. فرضیه دوم، یعنی سیاست‌ها و رفتارها در برابر اقلیت‌های داخلی است که مبتنی بر گرایش‌های ملی‌گرایی دولت موردنظر است. بنابراین، نشانه پرهزینه در اینجا اعطای حقوق سیاسی به اقلیت‌های داخلی است. درخصوص سیاست‌ها در قبال دولت‌های ضعیف، دولت‌های تهاجمی اغلب در پی آنند که دولت‌های ضعیف را تحت سلطه خود درآورند، خلأهای قدرتشان را پر کنند و از این راه قدرتشان را افزایش دهند. درحالی‌که نشانه پرهزینه در این چارچوب از طریق احترام به استقلال و عدم‌مداخله در امور داخلی کشورهای ضعیف نمایان می‌شود. آخرین زمینه برای نشانه‌های پرهزینه، سیاست نظامی است که کاهش یا خودداری از افزایش سطح آمادگی نظامی را شامل می‌شود. گلازر سه شاخصه را برای این نشانه پرهزینه بیان می‌کند: توافق کنترل تسلیحات به‌خصوص توافق‌هایی که منجر به کاهش توانایی‌های تهاجمی شود، تغییر جهت به سمت اتخاذ موقعیت‌های دفاعی‌تر و کاهش یکجانبه نیروهای نظامی در طول مرزها. با توجه به این چارچوب نظری در این تحقیق تلاش داریم تا ضمن تبیین روابط ایران و عربستان نشان دهیم که دولت روحانی تلاش داشته یک دولت جویای امنیت در حوزه منطقه‌ای و بین‌المللی به ‌شمار ‌رود. در حالی که اگر مجددا در نشانه‌های پرهزینه دولت‌های جویای امنیت و حتی مساله شفافیت در این دولت‌ها درنگی داشته باشیم، شاید بتوان گفت رفتار دولت عربستان سعودی در قبال ایران رفتار یک دولت مداخله‌جو و تهاجمی بوده است که با معیارهای دولت‌های جویای امنیت همگونی ندارد.

۱- روابط ایران و عربستان سعودی در دوران احمدی‌نژاد

ایران و عربستان به‌عنوان دو قدرت منطقه‌ای تاثیرگذار همواره دارای روابط پیچیده توام با رقابت بوده‌اند. با این حال میزان پیچیدگی و رقابتی بودن در برهه‌های مختلف تاریخی به‌ویژه بعد از انقلاب اسلامی متغیر بوده است. گرچه در برخی مقاطع از دوره‌های سازندگی و اصلاحات به واسطه تنش‌زدایی و اعتمادسازی در سیاست خارجی ایران و همچنین به واسطه برخی تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای و داخلی ایران، از میزان پیچیدگی و رقابت در روابط دو دولت کاسته شد؛ اما در دوره ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد (۱۳۹۲-۱۳۸۴) دوباره همانند دوران جنگ تحمیلی تنش بر روابط آنها حکمفرما شد.