دو هدف بارزانی از گفت‌وگو با تهران

کامران کرمی: با جدی شدن رفراندوم استقلال کردستان عراق از سوی مقامات این اقلیم به رهبری مسعود بارزانی، گمانه‌زنی‌ها درخصوص کمیت و کیفیت این همه‌پرسی از جمله اهداف، زمینه‌ها و دغدغه‌ها به پرسش‌ها در این خصوص دامن زده است. در همین خصوص مسعود بارزانی در مقاله‌ای در روزنامه «واشنگتن پست» ضمن دفاع از ایده استقلال کردستان عراق گفت که بدون درنظر گرفتن نتیجه همه‌پرسی، به همکاری جدی و نزدیک خود با نیروهای عراقی، نیروهای ائتلاف و همچنین همسایگان و گفت‌وگو با آنها ادامه می‌دهیم. بدون شک یکی از این همسایگان جمهوری اسلامی ایران است که دارای مرز مشترک با اقلیم کردستان عراق و همچنین دارای جمعیت کردنشین است. اما ایده گفت‌وگو با تهران در شرایطی مطرح می‌شود که ایران همواره مدافع حفظ یکپارچگی و تمامیت ارضی عراق بوده و در چند هفته اخیر مجددا در واکنش به موضوع رفراندوم در کردستان عراق، این تصمیم یکجانبه و خارج از موازین و چارچوب‌های ملی و قانونی عراق در شرایط پیچیده کنونی را عامل مشکلات جدید در این کشور دانسته است. مقامات اقلیم کردستان عراق قرار است روز ۲۵ سپتامبر (۳ مهر) همه‌پرسی استقلال را برگزار کنند. در صورتی که گزینه «آری» رای بیاورد الزاما به معنی عملی شدن استقلال کردستان عراق نیست.

در همین خصوص، مسعود بارزانی رئیس منطقه کردستان عراق در مقاله خود در روزنامه «واشنگتن پست» نوشت: «کردستان عراق پس از استقلال، همسایه خوبی برای عراق خواهد بود و آب و نفت را با عراق تقسیم خواهد کرد. او همچنین جدایی منطقه کردستان از عراق را عامل ثبات منطقه توصیف کرد و گفت که کردها همکاری نزدیک با بغداد را ادامه خواهند داد.» بارزانی که ریاستش بر منطقه کردستان عراق در آگوست ۲۰۱۵ به پایان رسیده و این ریاست هم اکنون به‌صورت فوق‌العاده ادامه دارد با بیان اینکه کردستان عراق در همه‌پرسی آینده در روز ۲۵ سپتامبر سال جاری میلادی تصمیم خواهد گرفت که آیا خواهان استقلال است یا باقی ماندن به‌عنوان بخشی از عراق، اضافه کرد: «کردستان عراق در آینده به‌عنوان یک کشور هیچ تهدیدی برای هیچ کسی نخواهد شد و مرزها را با کشورهای همسایه تغییر نخواهد داد.»

جلب نظر همسایگان و پیشبرد رفراندوم

یکی از مسائل مهمی که در مقطع کنونی برای مقامات اقلیم حائز اهمیت است و موافقت ولو صوری با آن می‌تواند در پیشبرد فرآیند همه‌پرسی و کاهش فشارها بسیار موثر باشد، جلب‌نظر همسایگان است. در واقع تاکید و برجسته‌سازی گفت‌وگو با همسایگان به‌خصوص ایران ازسوی بارزانی نشان می‌دهد که این موضوع اهمیت تاکتیکی بسیار مهمی در کوتاه‌مدت دارد. چون موانع راهبردی داخلی و منطقه‌ای برای تحقق استقلال کردستان عراق باعث شده تا هزینه‌های این اقدام بیش از منافع حاصل از آن باشد. بنابراین متوسل شدن به جلب‌نظر همسایگان برای کاهش فشارها می‌تواند نقش مهمی در پیشبرد این ایده در کوتاه مدت داشته باشد.

در همین زمینه دکتر «اردشیر پشنگ» کارشناس مسائل عراق و اقلیم کردستان در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» گفت: «درخصوص چرایی تلاش کردها برای برگزاری رفراندوم دلایل و عوامل مختلفی موثر است و می‌توان این موضوع را در سطوح تحلیل مختلف مورد ارزیابی قرار داد، به باور من یکی از مهم‌ترین این سطوح تحلیل به انگیزه‌ها و دلایل رهبران سیاسی کُرد و در محوریت آنها شخص مسعود بارزانی رهبر اقلیم کردستان عراق، باز می‌گردد. در این راستا سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا بارزانی مصر به برگزاری رفراندوم است و در میان دیگر رهبران کرد بیشترین تاکید و پیگیری را در این خصوص دارد؟»

پشنگ در پاسخ به این پرسش اظهار کرد: «به نظر می‌رسد جدا از شرایط نسبتا مناسب داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای این‌کار، بارزانی انگیزه‌های شخصی بسیار قوی برای خود دارد، کافی است به تاریخ مبارزاتی خاندانش رجوع کرد و دید که چطور دست کم سه نسل پیش از وی از این ایده حمایت کرده‌اند. در جنبش مبارزاتی کردهای عراقی، احزاب، جریان‌های سیاسی، طوایف، قبایل و گروه‌های مختلفی تاثیر داشته و در آن مشارکت کرده‌اند، اما بی‌شک یکی از مهم‌ترین آنها خاندان بارزانی است که دست کم از اواسط قرن بیستم تا به امروز، همواره یکی از دو گروه اصلی در کردستان عراق بوده‌اند و خود بارزانی نگاه ویژه‌ای به هویت کردی و داشتن قدرت در میان خود کردها دارد.» او در تایید این انگیزه‌ها افزود: «پوشیدن نسبتا همیشگی لباس کُردی و اصرار بر گرفتن پست در اربیل به جای بغداد در هنگام توافق استراتژیک با حزب اتحادیه میهنی از جمله مولفه‌های اثبات‌کننده این موضوع است.» این کارشناس در پایان ابراز کرد: «به نظر می‌رسد بارزانی که اینک افزایش حضورش در قدرت باعث تنش‌های سیاسی در کردستان شده است، به‌دنبال آن است تا در این برهه از زمان،که احتمالا آخرین ماه‌های رهبری بارزانی بر اقلیم کردستان در این مقطع زمانی است، پرچمدار این حرکت باشد و برگزاری رفراندوم و متعاقب آن تدوین نقشه راه استقلال را به نام خودش گره بزند.»

همچنین یک کارشناس دیگر مسائل منطقه با تبیین این موضوع به انگیزه‌های شخصی این اقدام پرداخت و اظهار کرد: «موضوعی که همواره از دید اکثر ناظران و تحلیلگران نادیده گرفته می‌شود، انگیزه‌های شخصی و روانی شخص مسعود بارزانی است؛ او با صراحت اعلام کرده که مجددا برای انتخابات ریاست اقلیم کردستان در ۶ نوامبر ۲۰۱۷ نامزد نخواهد شد. از این جهت این گفته صحیح است که در شرایط آنی یعنی در همان روز ۲۵ سپتامبر استقلال کردستان اعلام نخواهد شد، اما بدون شک بارزانی در پی آن است که در فاصله‌ای حدود ۴۰ روزه دولت مستقل کردی را اعلام کند.»

رفع دغدغه‌های امنیتی همسایگان

اما هدف دیگری که مقامات اقلیم به رهبری مسعود بارزانی دنبال می‌کنند که همواره چالش جدی برای رفراندوم استقلال کردستان عراق بوده است، دغدغه‌های امنیتی همسایگان از جمله ایران و ترکیه است که هر دو جمعیت کردنشین دارند و از دیرباز ارتباطات بین دو طرف مرز برقرار بوده است. فارغ از این ملاحظات، ایران از حیث ژئوپلیتیک نیز با این ایده موافق نیست، چون تجزیه عراق به‌عنوان دولت دوست و متحد ایران باعث کاهش قدرت تهران در ائتلاف‌سازی‌های منطقه‌ای خواهد شد. از این زاویه است که رئیس اقلیم کردستان عراق بارها گفته است که همه‌پرسی استقلال کردستان عراق، ارتباطی با کردهای ترکیه و ایران ندارد و ما تنها در مورد اختیارات خود تصمیم می‌گیریم. همچنین تاکید چندباره او بر اینکه کردستان عراق در آینده به‌عنوان یک کشور هیچ تهدیدی برای هیچ‌کسی نخواهد شد و مرزها را با کشورهای همسایه تغییر نخواهد داد، از این موضوع قابل تفسیر است.

در همین خصوص «آرمان سلیمی» پژوهشگر مسائل عراق و اقلیم کردستان در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» ضمن اشاره به این موضوع گفت: «حکومت اقلیم کردستان و شخص مسعود بارزانی بدون تردید از حساسیت‌های قدرت‌های منطقه‌ای و به‌طور ویژه ایران و ترکیه مطلع هستند. بر همین اساس بارزانی در مقاله اخیر خود این ضمانت را به تهران، آنکارا و بغداد داده بود که دولت کردستان تهدیدی برای ثبات این کشورها نیست، اما واقعیت این است که بیان این گفته‌ها دغدغه‌های ایران و ترکیه را برطرف نخواهد کرد. ایران از دو بُعد نسبت به مساله استقلال اقلیم کردستان اهمیت می‌دهد. یکی در ارتباط با نوع تعامل و واکنش‌های داخلی جمعیت کردنشین خود و دیگری، در ارتباط با برهم خوردن معادلات منطقه و احتمال استقرار نیروها و کشورهای ضدایران در دولت جدید کردستان است.»

سلیمی در تبیین این دو مساله ابراز کرد: «در مورد اول یعنی در ارتباط با جمعیت کردنشین ایران، به‌نظر نمی‌رسد که تهدیدی متوجه امنیت و یکپارچگی ایران شود؛ زیرا وضعیت کردها در ایران بسیار متفاوت از کردها در دیگر کشورها است، اما مساله اصلی تهران در ارتباط با بُعد دوم است. از یک‌سو تهران به هیچ عنوان این مساله را نخواهد پذیرفت که احزاب کردی اپوزیسیون که در حال حاضر در مرزهای اقلیم کردستان مستقر هستند از وضعیت جدید برای انجام عملیات نظامی در خاک ایران استفاده کنند و از سوی دیگر، ایران نمی‌تواند حضور و نفوذ اسرائیل را در دولتی همجوار خود بپذیرد. واقعیت آن است که اسرائیل تنها رژیمی است که به صراحت از استقلال اقلیم کردستان حمایت کرده و آنها در پی آن هستند که از استقلال اقلیم کردستان همچون ابزاری برای اعمال نفوذ بیشتر در منطقه و بر هم زدن ثبات در خاورمیانه استفاده کنند.» این کارشناس مسائل عراق در پایان اظهار کرد: «در مجموع ایران در این دو بعد بسیار نسبت به اعلام استقلال کردها حساسیت دارد. باید این واقعیت را پذیرفت که مسعود بارزانی و حکومت اقلیم کردستان تا زمانی که نتوانند این تضمین‌های اساسی را به تهران بدهند که ایجاد دولت کردی، تهدیدی برای امنیت ایران نیست، نمی‌توانند شاهد تغییر موضع تهران در قبال استقلال اربیل باشند؛ حتی در سطحی گسترده‌تر امکان مخالفت جدی نیز وجود دارد.»