دنیای اقتصاد: پس از آنکه آمریکا در یک اقدام مخالف با روح برجام، طرح تحریم‌های جدید علیه ایران در سنا را تصویب کرد، تهران نیز یکسری تصمیمات و اقدامات متقابل را در دستور کار قرار داده است تا اگر این طرح‌ها عملیاتی شود، ایران نیز بتواند اقدامات متقابلی انجام دهد. علی شمخانی، نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای‌عالی امنیت ملی روز گذشته در سخنانی با اشاره به اقدام سنای آمریکا در تحریم ایران گفت: «در جلسه اخیر هیات نظارت بر اجرای برجام، مصوبه مجلس سنای آمریکا به دقت مورد بررسی قرار گرفت و تصمیمات لازم درخصوص انجام اقدامات و فعالیت‌های متقابل اتخاذ شد.»

مجلس سنای آمریکا روز پنج‌شنبه گذشته، طرح تحریم‌های جدید علیه روسیه و ایران را با اکثریت آرا تصویب کرد‎.‎ پس از سنا، مجلس نمایندگان آمریکا باید این طرح را به تصویب برساند.‌ با توجه به اکثریت جمهوری‌خواهان، پیش‌بینی می‌شود که این طرح به سادگی در مجلس نمایندگان تصویب شده و برای تایید نهایی ‌و امضای رئیس‌جمهوری به کاخ‌سفید ارسال شود.‌ به گزارش «ایسنا» مجلس نمایندگان آمریکا قرار است در هفته‌های آینده بررسی طرح مصوب سنا درباره تحریم‌های جدید ایران را آغاز کند. با این وجود، احتمال دارد رای‌گیری نهایی درخصوص این طرح به پس از تعطیلات تابستانی کنگره موکول شود.

سابقه اقدامات متقابل ایران

البته این نخستین‌بار پس از اجرای برجام نیست که آمریکا دست به اقداماتی می‌زند که مقامات ایران آن را مخالف با روح برجام و بعضا نیز نقض برجام می‌دانند و دست به اقدام متقابل می‌زنند. آذرماه سال گذشته مجلس سنای آمریکا پس از تایید مجلس نمایندگان این کشور لایحه تمدید تحریم‌های ایران به‌مدت ۱۰ سال دیگر را به تصویب رساند. این لایحه با ۹۹ رای موافق و بدون رای مخالف به تصویب رسیده بود. قانون تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران موسوم به قانون «داماتو»، قانونی است که در سال ۱۹۹۶ دولت آمریکا برای تحریم ایران به تصویب رساند. بر اساس این قانون، شرکت‌هایی که در یک سال بیش از چهل میلیون دلار در ایران سرمایه‌گذاری کنند، از داد و ستد با دولت آمریکا محروم خواهند شد. این قانون توسط داماتو، سناتور ایتالیایی الاصل کنگره آمریکا و از جمهوری‌خواهان محافظه‌کار به کنگره آمریکا ارائه شد. قانون داماتو هر ۱۰ سال یک‌بار بازبینی می‌شود.

پس از آن و در پی اهمال، تعلل و نقض برجام توسط آمریکا و پیرو تصمیمات شورای‌عالی امنیت ملی و هیات نظارت بر برجام، رئیس‌جمهوری دستورهای جداگانه‌ای را خطاب به «محمدجواد ظریف» وزیر امورخارجه و «علی‌اکبر صالحی» رئیس سازمان انرژی اتمی صادر کرد و از آنها خواست که علاوه بر پیگیری‌های حقوقی و بین‌المللی لازم، کار طراحی و ساخت پیشران هسته‌ای را آغاز کرده و برنامه‌ریزی لازم برای مطالعه و طراحی «تولید سوخت» مصرفی پیشران هسته‌ای را صورت دهند. تصمیمی که بسیاری آن را واکنش به تخلف آمریکا در یک توافق اتمی جهانی توصیف کردند.

اجماع کم‌سابقه نمایندگان آمریکایی

همزمان روزنامه آمریکایی واشنگتن‌پست اجماع نمایندگان مجلس سنای این کشور برای تصویب طرح تحریم‌های جامع علیه ایران را کم‌سابقه و غیرمعمول دانسته است. به گزارش خبرگزاری تسنیم، این روزنامه آمریکایی در سرمقاله روز یکشنبه خود، اجماع سناتورهای آمریکایی در وضع یک طرح تحریمی علیه ایران را کم‌سابقه توصیف کرده و از تمرکز جدید کنگره آمریکا بر مسائل سیاست خارجی استقبال کرده است. این گزارش در ادامه نوشته است: «هفته گذشته سنا با ۹۸ رای موافق و دو رای مخالف (این میزان رای موافق چندبار اتفاق می‌افتد؟) اولین قانون بررسی‌شده در این مجلس در عرصه سیاست خارجی را به تصویب رساند؛ قانونی که تحریم‌ها علیه ایران و روسیه را شدت می‌بخشد.»

آمریکا و داعش در پی امنیتی کردن شرایط ایران

در ادامه علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت با بیان اینکه انجام این‌گونه اقدامات از سوی آمریکا فارغ از نسبت حقوقی آن با برجام، رفتاری خصمانه و غیرقانونی علیه جمهوری اسلامی ایران است، گفت: «تداوم مسیر غیرسازنده دولت قبلی ایالات‌متحده آمریکا علیه ایران نشان می‌دهد که حکام این کشور بدون توجه به هنجارهای پذیرفته‌شده بین‌المللی به‌دنبال بهانه‌جویی برای افزایش تنش و بی‌ثباتی در منطقه هستند.» به گزارش «ایسنا» شمخانی افزود: «افراط‌گرایان آمریکا و داعش دو روی یک سکه هستند که با هدف مشترک و ابزارهای متفاوت به‌دنبال تاثیرگذاری منفی بر محیط داخلی کشور و امنیتی کردن شرایط جمهوری اسلامی ایران هستند.» دبیر شورای‌عالی امنیت ملی اظهارات ستیزه‌جویانه وزیر امورخارجه آمریکا را مصداق بارز توحش مدرن عنوان کرد و گفت: «متاسفانه امروز در منطقه و در عرصه بین‌الملل افراد و کشورهایی صحبت از ثبات و امنیت می‌کنند که خود ریشه و ثمره ناامنی، شرارت و توسعه تروریسم هستند.»

لزوم اتخاذ سازوکارهای قانونی

همچنین شمخانی با اشاره به اقداماتی که از سوی مجلس شورای اسلامی به‌منظور مقابله با مصوبه اخیر کنگره آمریکا دنبال خواهد شد، تاکید کرد: «یکی از تاثیرگذارترین اقدامات برای بسیج مجموعه ظرفیت‌های کشور در مسیر برخورد با اقدامات ستیزه‌جویانه آمریکا، اتخاذ سازوکارهای قانونی تکلیف‌آور است که در این راستا مجلس شورای‌اسلامی اقدامات لازم را انجام خواهد داد.» در همین راستا روز شنبه کمال دهقان، نایب‌رئیس اول کمیسیون امنیت‌ملی و سیاست‌خارجی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم، با بیان اینکه پیش‌نویس طرحی از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی برای اقدام متقابل با مصوبه سنا به کمیسیون امنیت‌ملی ارائه شده، گفت: «پس از بازگشت نمایندگان از سرکشی به حوزه‌های انتخابیه خود یعنی ۱۱ تیر این طرح در کمیسیون بررسی می‌شود و اگر این طرح کامل نباشد، خود کمیسیون طرح‌هایی را آماده کرده و به صحن علنی پارلمان ارائه می‌کند.» همچنین علیرضا رحیمی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با اشاره به وضع تحریم‌های تسلیحاتی از سوی سنای آمریکا علیه ایران این امر را نشانه بی‌توجهی آمریکایی‌ها به برجام عنوان و تاکید کرد که طرح مقابله با تحریم‌های آمریکا بعد از تعطیلات مجلس به فوریت به جریان خواهد افتاد.

نقض برجام یا نقص برجام

در شرایطی که تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران در موضوع غیرهسته‌ای مطرح است اما داخل ایران اختلاف‌نظر راجع به اینکه آیا این تحریم‌ها برجام را نقض می‌کند یا خیر بسیار است. برخی از کارشناسان معتقدند از آنجا که این تحریم‌ها، موضوع هسته‌ای را شامل نمی‌شود نقض برجام نیست. درواقع به اعتقاد این کارشناسان، براساس آنچه از کلیات متن تحریم‌های سنای آمریکا دریافت می‌شود در این متن موردی در جهت نقض برجام وجود ندارد، چرا که موضوع برجام تنها هسته‌ای است و در این متن هیچ کلمه‌ای در ارتباط با هسته‌ای قید نشده و بر دو موضوع موشکی و تروریسم تمرکز شده است. اما دسته‌ای دیگر از کارشناسان تحریم‌های آمریکا را نقض برجام می‌دانند و معتقدند که این تحریم‌ها باعث می‌شود که ایران نتواند براساس آنچه که در متن برجام تاکید شده همکاری‌های بین‌المللی داشته باشد و ممکن است این نگرانی در بین افراد و شرکت‌هایی که خواهان همکاری با ایران هستند به‌وجود بیاید که مشمول تحریم‌های آمریکا شوند.در این رابطه حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل هسته‌ای در پاسخ به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید که تحریم‌های وضع شده از سوی سنای آمریکا علیه ایران نقض برجام نیست؛ زیرا در ایران تحریم‌های غیر هسته‌ای پیش بینی نشده است. او ادامه داد: «به همین دلیل من عنوان نقص برجام را برای این اقدامات بیشتر مناسب می‌دانم. البته این به آن معنا نیست که مذاکره‌کننده‌ها نسبت به این موضوع آگاه نبودند، بلکه آنها مجوز لازم را برای پرداختن به موضوعات غیرهسته‌ای نداشتند.»

بهشتی‌پور با اشاره به گفته برخی مقامات که تحریم‌های جدید را نقض برجام خوانده‌اند، ادامه داد: «در کلیات برجام یعنی هم در مقدمه و هم در چندین ماده از آن به صراحت بحث همکاری و تعامل با ایران مطرح و ذکر شده که بعد از اجرایی شدن برجام، ایران و گروه ۱+۵ باید در زمینه‌های مختلف با هم همکاری کنند. اما وقتی طرف آمریکایی تحریم‌های جدید علیه ایران وضع می‌کند این مساله در تضاد با مساله همکاری‌هاست؛ بنابراین به نوعی روح برجام را نادیده می‌گیرند و آن را نقض می‌کنند.»