رئیس‌جمهوری ترکیه، ایران را به توسعه‌طلبی در منطقه متهم کرد
رمزگشایی از اظهارات دو پهلوی اردوغان
دنیای اقتصاد: رئیس‌جمهوری ترکیه در یک گفت‌وگوی تلویزیونی، در اظهاراتی دوپهلو، ایران را به توسعه‌طلبی در خاورمیانه متهم کرد، اما همزمان گفت که بحران‌های منطقه‌ای را نمی‌توان بدون حضور این کشور حل کرد. مشابه این کلیدواژه از سوی وزیر خارجه عربستان و معاون رئیس‌جمهوری عراق نیز تکرار شده و عادل الجبیر و ایاد علاوی، اتهاماتی را متوجه نقش تهران در عراق و سوریه کرده‌اند. تحلیلگران و ناظران منطقه‌ای معتقدند این سخنان را باید در چارچوب یارگیری‌های منطقه‌ای به‌خصوص با توجه به سرعت تحولات درک کرد، که باعث شده در مقطع اخیر که سعودی‌ها به‌دنبال ائتلاف منطقه‌ای علیه ایران هستند، مقامات آنکارا با بازی دوگانه، خود را در همراهی با عربستان نشان دهند.
دنیای اقتصاد: رئیس‌جمهوری ترکیه در یک گفت‌وگوی تلویزیونی، در اظهاراتی دوپهلو، ایران را به توسعه‌طلبی در خاورمیانه متهم کرد، اما همزمان گفت که بحران‌های منطقه‌ای را نمی‌توان بدون حضور این کشور حل کرد. مشابه این کلیدواژه از سوی وزیر خارجه عربستان و معاون رئیس‌جمهوری عراق نیز تکرار شده و عادل الجبیر و ایاد علاوی، اتهاماتی را متوجه نقش تهران در عراق و سوریه کرده‌اند. تحلیلگران و ناظران منطقه‌ای معتقدند این سخنان را باید در چارچوب یارگیری‌های منطقه‌ای به‌خصوص با توجه به سرعت تحولات درک کرد، که باعث شده در مقطع اخیر که سعودی‌ها به‌دنبال ائتلاف منطقه‌ای علیه ایران هستند، مقامات آنکارا با بازی دوگانه، خود را در همراهی با عربستان نشان دهند. اگرچه در همین مصاحبه اردوغان بر حمایت از قطر تاکید و از نقش آمریکا و عربستان در سوریه انتقاد کرده است.
در همین ارتباط، «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهوری ترکیه طی مصاحبه با شبکه «آرتی‌پی» پرتغال، به‌رغم به رسمیت شناختن نقش ایران و همکاری‌هایش در حل بحران‌های سوریه و عراق، تهران را به توسعه‌طلبی در خاورمیانه متهم و آن را محکوم کرد. اردوغان مدعی شد: «آیا سوریه صحنه بازی برای توسعه‌طلبی فرقه‌ای ایران است؟ بله هست. آیا عراق نیز چنین صحنه‌ای است (برای ایران)؟ بله هست. من این مساله را توسعه‌طلبی فارسی می‌دانم تا توسعه‌طلبی فرقه‌ای. باید به‌طور خاص بگویم که من توسعه‌طلبی فارسی را محکوم می‌کنم.»او با اشاره به همکاری ایران، ترکیه و روسیه در موضوع سوریه تحت مذاکرات «آستانه»، اما تاکید کرد مشکلات در عراق نیز بدون ایران حل‌نشدنی است و کنار گذاشتن ایران از اقدامات برای پایان دادن به جنگ سوریه به نفع هیچ‌کسی نیست، زیرا دولت سوریه با ایران کار می‌کند. همزمان و به نوشته روزنامه «حریت»، رئیس‌جمهوری ترکیه در این گفت‌وگوی تلویزیونی بار دیگر از ایالات متحده و عربستان سعودی خواست به فرآیند مذاکرات صلح سوریه در آستانه بپیوندند. اردوغان در ادامه این گفت‌وگو بیان کرد: «ما در مساله سوریه به همراه ایران و روسیه در نشست آستانه شرکت کرده و از آمریکا نیز برای حضور در این نشست دعوت کردیم که سفیر آمریکا در این نشست حاضر شد و همچنان این مذاکرات برای حل بحران سوریه در سطح مقامات عالی ادامه دارد.» او افزود: «حل مساله سوریه فقط یک گام در رفع بحران‌های منطقه‌ای است و ما می‌خواهیم آمریکا و عربستان نیز به پروژه ایران، ترکیه و روسیه پیوسته و همکاری بیشتری داشته باشند.»
همزمان با سخنان رئیس‌جمهوری ترکیه، معاون رئیس‌جمهوری عراق نیز با ادعای دخالت ایران در امور عراق مدعی شد که اقدامات ایران در عراق باعث افزایش فرقه‌گرایی می‌شود. به گزارش «رویترز»، ایاد علاوی، معاون رئیس‌جمهوری عراق مدعی شد: «ایران در روند تصمیم‌گیری برای مردم عراق نیز دخالت می‌کند.» ایاد علاوی که از کردهای شیعه عراق است، در طول یک دهه اخیر پس از اشغال عراق، همواره علیه نقش ایران در منطقه موضع‌گیری‌های منفی داشته و به استناد نظر کارشناسان مورد حمایت‌های مالی و حزبی از سوی عربستان قرار داشته است. او در حالی این ادعاها را مطرح کرده است که نیروهای نظامی و مستشاری ایران بنا به خواست خود مقامات عراقی برای مبارزه با تروریسم در این کشور حضور یافته‌اند و مقامات ایران همواره هرگونه دخالت در عراق را رد کرده‌اند. همچنین در اظهارنظر دیگر، وزیر امور خارجه عربستان در جدیدترین اتهامات خود به ایران و قطر حمله کرد. به گزارش «ایسنا» به نقل از شبکه تلویزیونی العربیه، عادل الجبیر با تکرار ادعاهای خود درباره حمایت ایران از تروریسم، مدعی شد: «ایران با استفاده از سپاه پاسداران، تروریسم را در منطقه گسترش می‌‌دهد.» او همچنین گفت: «اگر ایران میخواهد کشور محترمی باشد، باید از حمایت از تروریسم و انفجار سفارتخانه‌ها و انتشار طایفه‌گری دست بردارد.» بنابراین می‌توان این اظهارات همسو با اردوغان را در دو محور زیر مورد بررسی قرار داد و به این پرسش پاسخ داد که هدف ترکیه از این موضع‌گیری‌های دوپهلو علیه ایران در مقطع کنونی به چه مولفه‌هایی برمی‌گردد؟ در زیر به دو متغیر مهم اشاره شده است:
1. زیست بین شکاف‌ها
در طول سال‌های اخیر، آنکارا همواره بین تهران و ریاض بازی کرده و به‌زعم ناظران از شکاف‌های موجود بیشترین بهره را برده است. پس از شکست سیاست تنش صفر با همسایگان و ورود ترکیه به بحران و درگیر شدن و متاثر شدن از آن، مقامات ترکیه برای خنثی کردن تهدیدات موجود، سعی کرده‌اند تا از بازی دو سر برد استفاده کنند. به عبارت دیگر، هر زمان که فشارها از سوی ایران زیاد شده به سمت عربستان چرخیده‌اند و در موضوعات اختلاف‌برانگیز با ریاض همچون بحران اخیر قطر، مواضع خود را با ایران هماهنگ کرده‌اند. در همین مصاحبه، اردوغان درخصوص بحران عربی تاکید کرد پایگاه نظامی ترکیه در قطر برای خدمت به ثبات و امنیت منطقه است و به‌زودی تعداد نیروهای ترکیه‌ای در آن افزایش خواهد یافت. بنابراین چنین مسائلی باعث شده تا این کشور بتواند در فضای شکاف‌ها و بحران‌های موجود زیست کند و منافع خود را به پیش ببرد. در مقطع اخیر هم به‌نظر می‌رسد همین خط مشی در اظهارات رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه بروز و ظهور یافته است.
در همین خصوص «آرمان سلیمی» پژوهشگر ارشد مسائل ترکیه و عراق درخصوص این اظهارات دوپهلوی اردوغان به «دنیای اقتصاد» گفت: «در چند ماه اخیر، مواضع ضدونقیض اردوغان و دیگر مقامات سیاسی دولت ترکیه را می‌توان از دو زاویه (دریچه) مورد تحلیل قرار داد. زاویه اول، چهره تهاجمی و تقابل‌جوی آنکارا و شخص رجب طیب اردوغان در برابر تهران است. از این دریچه اردوغان و دیگر مقامات ترک، ایران را به‌عنوان برهم‌زننده ثبات در منطقه و مروج تشیع و امپراتوری فارسی می‌دانند. این رویکرد در سیاست خارجی ترکیه بیش از آنکه استراتژیک و دارای منطق درونی باشد، در نتیجه تاکتیک مقطعی است که اردوغان پس از پیروزی دونالد ترامپ در آمریکا در پیش گرفته است. در حقیقت، رئیس‌جمهوری ترکیه امیدوار بود با به قدرت رسیدن دونالد ترامپ، چرخشی بزرگ در این کشور نسبت به آنکارا اتفاق بیفتد. به ویژه در مساله کردها و ماجرای استرداد فتح‌الله گولن دولت جدید آمریکا با آنها همراهی کند.»
سلیمی در ادامه این گفت‌وگو ابراز کرد: «بر همین اساس ترکیه بعد از مشخص شدن نتایج انتخابات آمریکا، با موج ضدایرانی شکل گرفته در منطقه همراه شد و در چند نوبت مقامات ترک اظهاراتی ضدایرانی را بر زبان راندند، اما بعد از سفر اردوغان به واشنگتن و دیدار با دونالد ترامپ، برای آنکارا نمایان شد که آمریکا نه تنها در موضوع کردهای سوریه و فتح‌الله گولن نرمشی در برابر ترکیه نخواهد داشت، بلکه ترامپ حتی اجازه ورود به این مباحث را به اردوغان نیز نداد. این موضوع ضربه‌ای بزرگ به اردوغان برای توجه مجدد به مناسبات با ایران بود. سخنان اخیر اردوغان که مجددا ایران را متهم به توسعه‌طلبی فارسی می‌کند، در واقع به نوعی در راستای همین تلاش‌های او برای جلب رضایت آمریکا و تا حدودی عربستان که اکنون با آنکارا در موضوع قطر به مشکل خورده است قابل تبیین است.»
این پژوهشگر مسائل منطقه در تبیین اظهارات مثبت اردوغان به‌عنوان زاویه دوم تحلیل افزود: «زاویه دوم عبارت است از رعایت همسایگی و ملاحظات دیپلماتیک با تهران. واقعیت این است که در راهبرد کلان سیاست خارجی ترکیه، ایران در مقام همسایه از جایگاه و اهمیت استراتژیک برخوردار است. بعد از ناامید شدن نسبی اردوغان از عملکرد ترامپ، او تلاش می‌کند همزمان با تلاش برای جلب رضایت جبهه ضدایرانی به رهبری آمریکا، مناسبات خود را با تهران بهبود ببخشد. در واقع، از همین دریچه اردوغان نقش ایران را به‌عنوان عاملی مهم برای حفظ صلح و ثبات درمنطقه تصدیق می‌کند و خواهان حل‌وفصل مسائل است.» آرمان سلیمی در پایان اظهار کرد: «در مجموع، مواضع ضدونقیض اخیر اردوغان نسبت به ایران را می‌توان در نتیجه شوکی ارزیابی کرد که دونالد ترامپ بر منطقه خاورمیانه ایجاد کرده است. در این میان، از نقش مثبت وزارت خارجه نیز نباید غافل شد. بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه با آگاهی از این مساله که مواضع ضدایرانی ترک‌ها در ماه‌های گذشته بیشتر هیجانی بوده و ناشی از التهاب روی کار آمدن ترامپ است؛ با عنوان «استراتژی صبر» تاکید کرد که در انتظار تغییر موضع همسایه مهم خود خواهیم ماند. اکنون نیز شاهد هستیم این رویکرد منطقی تهران جواب داده و با نتیجه نسبی همراه شده است.»
2. یارگیری‌های منطقه‌ای
متغیر دیگری که منجر به اظهارات اردوغان در مقطع اخیر شده است، به یارگیری‌ها و صف‌بندی‌های منطقه‌ای برمی‌گردد که همچنان به دلیل تراکم بحران‌ها در حال انجام است. به‌خصوص که بعد از سفر ترامپ به منطقه و شکل‌گیری ناتوی عربی، به‌نظر می‌رسد ترکیه خود را بیش از پیش در این چارچوب جدید تعریف کرده است. اگرچه همزمان اختلاف نظرهای خود را با آمریکا و عربستان بر سر پاره‌ای از مسائل حفظ کرده است.
در همین ارتباط، دکتر «جعفر حق‌پناه» استاد دانشگاه و کارشناس ارشد مسائل ترکیه در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درخصوص این رویکرد ترکیه گفت: «رویکرد ترکیه برای ایران به‌عنوان یکی از بازیگران منطقه‌ای حائز اهمیت است. اگر ترکیه نظم‌سازی و موازنه جدید در منطقه را با مشارکت ایران دنبال کند، برای ایران واجد مسوولیت حداکثری است، اما از قبل مشخص بود چنین امکانی بعید است. چرا که ترکیه منابع هویتی و گفتمانی خود را به‌گونه‌ای تعریف می‌کند که حتی در رقابت با ایران قرار می‌گیرد و مکمل آن نیست. ایران و ترکیه جز در موارد خاصی مانند مساله کردی و تلاش برای حفظ یکپارچگی سرزمینی عراق و سوریه و تا حدودی میل به ایجاد و گسترش مردم‌سالاری در منطقه، خیلی مخرج مشترکی در حوزه‌های دیگر ندارند. ضمن آنکه به هر حال اتحاد راهبردی ترکیه با ناتو، آمریکا و غرب نیز محفوظ است و هیچ کس انتظار ندارد که این اتحاد در وخیم‌ترین شرایط نیز به انقطاع بینجامد.»
حق‌پناه در بخش دیگری از این مصاحبه افزود: «بنابراین نوع کنشگری ترکیه در شرایط کنونی به لحاظ راهبردی در رقابت با ایران است و ما حداکثر می‌توانیم به لحاظ تاکتیکی برخی همکاری‌ها را قائل باشیم. حتی در مورد اتفاق‌نظر فعلی تهران و آنکارا در مورد تحولات قطر، یک رقابت راهبردی و در عین حال همکاری تاکتیکی مشاهده می‌شود. می‌توان این مساله را در مورد موضوعات دیگر نیز مشاهده کرد. بنابراین در مجموع هر‌قدر که ترکیه خود را خاورمیانه‌ای‌تر تعریف کند فضای رقابتی‌اش با ایران افزایش خواهد یافت. در حالی که اگر این کشور خود را به‌عنوان یک قدرت مرکزی با کارکردهای اقتصادی، به‌عنوان هاب انرژی و نقطه اتصال شرق و غرب نشان دهد در آن صورت بیشتر میل به تعادل پیدا می‌کند و می‌تواند مکمل ایران باشد. اما در شرایط فعلی که تا حدودی سیاست خارجی ترکیه یعنی تمایلات شخصی هیات حاکمه این کشور ایدئولوژیک شده است، همچنان وجوه رقابتی میان ایران و ترکیه از سطح همکاری‌هایشان برجسته‌تر است.»
ارسال نظر