پنجمین گزارش وزارت امور خارجه از اجرای توافق هسته‌ای منتشر شد
مقابله با سه چالش فراروی برجام
هفتمین نشست کمیسیون مشترک برجام ۵ اردیبهشت در وین برگزار می‌شود
دنیای اقتصاد: وزارت امور خارجه در پنجمین گزارش خود از اجرای برجام به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، آخرین تحولات در حوزه رفع تحریم‌ها و فعالیت‌های هسته‌ای را در فاصله زمانی ۲۶ دی ۱۳۹۵ تا ۲۶ فروردین ۱۳۹۶ تشریح و اعلام کرد در ۳ ماه گذشته با تدابیر لازم، با ۳ چالش فراروی برجام مقابله کرده است. افزودن تعدادی از اشخاص ایرانی به فهرست تحریم‌های آمریکا، شروع به کار هیات حاکمه جدید آمریکا و مشکلات و موانع غیربرجامی سه چالشی است که در این گزارش به آن اشاره شده است. همچنین در این گزارش تاکید شده که هفتمین نشست کمیسیون مشترک برجام پنجم اردیبهشت در وین برگزار می‌شود. موضوع خرید حدود ۹۵۰ تن کیک زرد از قزاقستان طی یک دوره سه ساله که با مخالفت انگلستان روبه‌رو شد، از جمله مواردی است که در این نشست مطرح و پیگیری خواهد شد.
به گزارش «ایرنا» نخستین گزارش سه‌ماهه از اجرای برجام در ۲۶ فروردین ماه ۱۳۹۵، دومین گزارش سه‌ماهه در ۲۶ تیرماه ۱۳۹۵، سومین گزارش سه‌ماهه در ۲۶ مهرماه ۱۳۹۵و چهارمین گزارش سه‌ماهه در ۲۶ دی‌ماه ۱۳۹۵تقدیم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی شد. گزارش حاضر، که پنجمین گزارش سه‌ماهه اجرای برجام از تاریخ ۲۶ دی ۱۳۹۵ لغایت ۲۶ فروردین ۱۳۹۶ است، از سه بخش تشکیل شده است: «آخرین تحولات در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای»، «آخرین تحولات در حوزه رفع تحریم‌ها»، و «موانع و چالش‌ها.»
بخش نخست: آخرین تحولات در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای
طی سه ماه گذشته فعالیت‌های هسته‌ای مرتبط با برجام، طبق برنامه از پیش تعیین شده به‌ویژه در حوزه بسیار مهم تحقیق و توسعه غنی‌سازی، بدون توقف در حال پیشرفت بوده است. عمده‌ترین تحولات سه ماه گذشته به عبارت زیر گزارش می‌شود:
۱. از مهم‌ترین تحولات سه ماهه گذشته، شروع گازدهی به سانتریفیوژ راهبردی IR-۸ در بهمن ۱۳۹۵ بود. این ماشین پیشرفته و قدرتمند با توانی حداقل ۲۰ برابر سانتریفیوژهای موجود IR-۱، نقطه عطفی در تحقیق و توسعه غنی‌سازی در ایران است. دو ماشینIR-۶ و IR-۸ که اکنون هر دو تحت آزمایش با گاز اورانیوم(UF۶) قرار دارند، آینده صنعت غنی‌سازی را در ایران رقم خواهند زد.
۲. پروژه مدرن سازی رآکتور آب سنگین اراک طبق برنامه ادامه دارد. بازطراحی مفهومی رآکتور از سوی متخصصان کشورمان به پایان رسیده و همزمان قرارداد مشاوره بازطراحی با چین مذاکره و در روز ۲۴ فروردین ۱۳۹۶ با ملحوظ شدن کلیه ملاحظات سازمان انرژی اتمی ایران نهایی و در پکن امضا شد.
۳. کارخانه تولید آب سنگین همچنان به فعالیت خود با ظرفیت کامل ادامه می‌دهد. به منظور ایفای تعهد جمهوری اسلامی ایران مبنی بر عرضه محصول مازاد بر ۱۳۰ تن در بازارهای بینالمللی و فروش محصول تولیدی، شناسایی مشتری‌های بالقوه اروپایی و آسیایی و مذاکره با خریداران در حال انجام است. ضمنا تاکنون مقدار ۷۰ تن آب سنگین تولیدی ایران به روسیه و آمریکا فروخته شده است.
۴. در فردو ضمن حفظ کلیه زیرساخت‌ها، تجهیزات و تاسیسات و سانتریفیوژهای موجود در یک بال سایت که به معنی حفظ ظرفیت راهبردی فردو است، پروژه جداسازی ایزوتوپ‌های پایدار به روش سانتریفیوژ (طبق بند ۱/ ۴۶ برجام) پس از انجام مذاکرات فنی و تخصصی با دولت روسیه مورد تفاهم واقع شده است.
۵. تعامل با آژانس بینالمللی انرژی اتمی با هدف راستی‌آزمایی انجام تعهدات از سوی جمهوری اسلامی ایران در چارچوب توافق‌نامه و پروتکل الحاقی (که به صورت داوطلبانه اجرا می‌شود) طبق برنامه از پیش تعیین شده و بدون هیچ مشکل خاصی ادامه دارد.
۶. درخصوص ذخایر کیک زرد، عملیات اکتشاف، استخراج و فرآوری کیک زرد از کلیه منابع داخلی، بدون هیچ‌گونه محدودیتی و با قوت ادامه دارد. این عملیات با تجهیزات جدیدی که بخشی از آن در ۲۰ فروردین ۱۳۹۶ از سوی ریاست محترم جمهوری به بهره‌برداری رسید، با سرعت مضاعفی در جریان است. از دیگر تحولات مهم طی سه ماهه گذشته، خرید حدود ۱۳۷ تن کیک زرد از روسیه است. به این ترتیب مجموع کیک زرد وارد شده در فضای پسابرجام (پس از روز توافق تاکنون)، به حدود ۳۶۰ تن بالغ شده است که در کل سال‌های پس از انقلاب اسلامی بی‌سابقه است.
۷. در ارتباط با ذخایر اورانیوم غنی شده، جمهوری اسلامی ایران تعهد خود مبنی بر رعایت سقف ۳۰۰ کیلوگرم UF۶ غنی شده یا معادل آن را در سایر اشکال شیمیایی رعایت کرده است.
۸. در ادامه روند رو به رشد همکاری‌های بینالمللی، از جمله در راستای بهره‌برداری از ظرفیت‌های پیوست شماره ۳ برجام در حوزه صلح‌آمیز هسته‌ای و با هدف بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت‌های پیش‌بینی شده در این توافق، سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران به تلاش‌های خود در جهت تعمیق و تثبیت همکاری با کشورهای صاحب این فناوری ادامه می‌دهد.
بخش دوم: آخرین تحولات در حوزه رفع تحریم‌ها
در گزارش‌های سه‌ماهه قبلی، خصوصا در گزارش سه ماهه چهارم که همزمان با سالگرد اجرای برجام تهیه و ارائه شد، گشایش‌ها و تحولات عمده در حوزه رفع تحریم‌ها، با استناد به آمار و اطلاعات دریافتی از دستگاه‌های مختلف اجرایی و اقتصادی، به تفصیل تشریح شد. پس از گذشت بیش از یک سال از اجرای برجام و با عنایت به ثبات نسبی در حوزه رفع تحریم‌ها، تداوم شرایط تشریح شده در گزارش‌های سه‌ماهه اول تا چهارم، عدم دریافت گزارش جدیدی از سوی دستگاه‌ها مبنی بر بازگشت موانع گذشته و تاکید دستگاه‌ها بر تداوم روند بهبود شرایط و رفع موانع، این گزارش و گزارش‌های آتی سه‌ماهه وزارت امور خارجه بر تشریح «روند اجرای برجام»، یعنی آنچه «قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» وزیر امور خارجه را موظف بر انجام آن کرده است، متمرکز خواهد بود.با عنایت به توضیحات فوق، تحولات سه‌ماه اخیر در حوزه رفع تحریم‌ها، به شرح زیر است:
1. تحولات در حوزه بانکی و مالی: پس از اجرای برجام، تحولات و گشایش‌های وسیع و قابل توجهی در حوزه مالی و بانکی رخ داده است که موجب خروج قطعی نظام بانکی و مالی از مرحله بحرانی و بن‌بستِ دوران تحریم شده است. براساس آخرین اطلاعات دریافتی از بانک مرکزی، از تاریخ اجرای برجام تا پایان سال ۱۳۹۵، شبکه بانکی کشور ۷۰۴ رابطه کارگزاری با ۲۴۹ بانک دنیا ایجاد کرده است. طی این مدت ۹۹۹۳۶ فقره گشایش اعتبارات اسنادی و ارائه خدمات تجاری در قالب ۱۷۸۶۱ فقره گشایش اعتبار اسنادی، ۱۸۶۶ فقره ثبت سفارش برات اسنادی و ۸۰۲۰۹ فقره حواله ارزی صادر شده است که ارزش دلاری خدمات تجاری مذکور بیش از ۳۸ میلیارد دلار بوده و شامل ۷۴/ ۱۷ میلیارد دلار گشایش اعتبار اسنادی، ۹۶/ ۳ میلیارد دلار برات اسنادی و ۶۲/ ۱۶میلیارد دلار حواله ارزی است.
در چارچوب آزادسازی دارایی‌های کشور، علاوه بر آزادسازی ۱۲ میلیارد دلار از وجوه مسدود شده کشورمان در فاصله زمانی برنامه اقدام مشترک (توافق موقت ژنو) تا انعقاد برجام، از تاریخ اجرایی شدن برجام تا پایان سال ۱۳۹۵، بالغ بر ۷/ ۲۵ میلیارد دلار از منابع ارزی کشور آزاد شده است که آزادسازی ۳/ ۹ میلیارد دلار از این مبلغ مربوط به سه‌ماه اخیر است. ضمنا انتقال وجوه حاصل از فروش نفت و سایر درآمدهای صادراتی در اروپا و آسیا، از طریق حساب‌های افتتاح شده نزد بانک‌های مرکزی و نیز حساب‌های موجود نزد تعدادی از بانک‌های تجاری خریداران نفت در اروپا و آسیا استمرار دارد.
2. تحولات در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی: تحریم‌های مربوطه در این حوزه کاملا رفع شده و گزارشی از اینکه کشور با مانع عمده‌ای در تولید، صادرات، یا انتقال عواید حاصله از فروش نفت مواجه باشد، دریافت نشده است. براساس آخرین آمار دریافت شده از وزارت نفت، میانگین تولید نفت خام و میعانات گازی کشور در سال ۱۳۹۵، به بیش از ۴ میلیون و ۳۳۷ هزار بشکه در روز رسیده است که ۳۱ درصد نسبت به قبل از برجام رشد نشان می‌دهد. میانگین تولید گاز طبیعی نیز با ۲۳ درصد افزایش نسبت به قبل از برجام بیش از ۷۸۱ میلیون متر مکعب در روز است.
روند افزایش صادرات نفت خام کشور پس از اجرای برجام، مطابق با اهداف از پیش تعیین شده ادامه دارد. میانگین صادرات روزانه نفت خام و میعانات گازی کشور در سال ۱۳۹۵، حدود ۲ میلیون و ۶۳۹ هزار بشکه در روز بوده که بیش از دو برابر نسبت به زمان قبل از برجام افزایش داشته است. درآمد کشور از محل صادرات نفت خام و میعانات گازی در سال ۱۳۹۵، بالغ بر ۳۴ میلیارد دلار بوده است. مبالغ حاصل از صادرات نفت خام، از طریق بانک‌های مختلف بینالمللی دریافت می‌شود.
3. تحولات در حوزه حمل‌ونقل: پس از اجرای برجام، کلیه تحریم‌هایی که مرتبط با موضوع هسته‌ای بر حوزه حمل‌ونقل وضع شده بودند برطرف شده و گزارشی مبنی بر وجود مانع عمده‌ای مرتبط با برجام در این حوزه، دریافت نشده است. روند نهایی شدن و اجرای بسیاری از توافق‌ها و تفاهم‌هایی که طی یک سال نخست اجرای برجام قطعی شده بود، به شکل قابل قبولی ادامه دارد.
در ماه‌های اسفند ۱۳۹۵ و فروردین ۱۳۹۶ دومین و سومین فروند از هواپیماهای ایرباس که از نوع پیشرفته A۳۳۰ هستند تحویل شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) شده و عملیاتی گردیدند. پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۱۳۹۶، حداقل ۴ فروند دیگر از هواپیماهای ایرباس و حداقل یک فروند هواپیمای بوئینگ تحویل هما شود. همچنین قرارداد نهایی خرید ۲۰ فروند هواپیمایATR۷۲-۶۰۰بین هما و شرکت سازنده امضا شد و قرار است ۴ فروند از این هواپیماها طی یک ماه آینده و تعدادی دیگر تا پایان سال ۲۰۱۷ تحویل شود. علاوه بر موارد ذکر شده، طی یک ماه اخیر مذاکرات شرکت هواپیمایی آسمان با شرکت بوئینگ به تفاهم نهایی منتهی شد که براساس آن قرار است تعداد ۳۰ فروند هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ مکس اس (قابل افزایش تا ۶۰ فروند) که از جدیدترین و مدرن‌ترین تولیدات شرکت بوئینگ است، به تدریج و از سال ۲۰۱۹ به هواپیمایی آسمان تحویل شود.
4. خارج شدن نام سه شرکت ایرانی از فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا: متعاقب مذاکرات و پیگیری‌های مستمر حقوقی و سیاسی «شرکت سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی صنعت نفت»، «شرکت نکا نوین» و «شرکت تجاری وست‌سان» به موجب فرآیند مرور اداری از فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا خارج شدند.
5. حذف نام اشخاص حقوقی ایرانی از فهرست اشخاص تحت کنترل و مراقبت سازمان کنترل صادرات بریتانیا: سازمان کنترل صادرات بریتانیا در دوره تحریم و به‌عنوان دستورالعمل رسمی برای صادر‌کنندگان برخی اقلام استراتژیک به ایران و برای حصول اطمینان از کاربری نهایی این قبیل کالاها، فهرستی موسوم به «فهرست ایران» تهیه کرده بود که براساس دستورالعمل مترتب بر آن، صادر‌کنندگان مقیم بریتانیا موظف بودند برای صدور کالاهای مزبور به ایران و حتی صدور بسیاری از کالاهایی که در شرایط عادی نیاز به کسب مجوز صادرات ندارد، از مراجع رسمی این کشور مجوز کسب کنند. در پی تحولات مبتنی بر برجام و برداشته شدن بخش عمده تحریم‌های موضوعی و نیز رفع تحریم از اغلب اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی، در تاریخ ۲/ ۱/ ۱۳۹۶ «فهرست ایران» لغو شد.
6. اصلاح مقررات مربوط به صادرات تجهیزات پزشکی و اقلام کشاورزی به ایران از سوی آمریکا: وزارت خزانه‌داری آمریکا در تاریخ ۱۴ بهمن ۱۳۹۵ اطلاعیه‌ای مبنی بر اصلاح فهرست تجهیزات پزشکی که صادرات آنها به ایران مستلزم اخذ مجوز خاص است منتشر کرد. هرچند اصلاح مقررات مذکور ارتباط مستقیمی به برجام و تعهدات آمریکا در این خصوص ندارد، ولیکن صدور این اطلاعیه تحت تاثیر شرایط و فضای پسابرجام است. بررسی اصلاحات انجام شده در فهرست فوق‌الاشاره بیانگر نوعی تغییر رویکرد از لحاظ مقررات داخلی آمریکا نسبت به صدور تجهیزات پزشکی و اقلام کشاورزی به ایران است، به این معنا که تا پیش از این وزارت خزانه‌داری آمریکا فهرستی از اقلام پزشکی «مجاز» برای صادرات به ایران را منتشر می‌کرد، اما با اصلاح مقررات جدید، فهرست اقلامی را که نیازمند صدور مجوز خاص می‌باشد منتشر کرده است، بنابراین سایر اقلام مجاز تلقی می‌شود. برخلاف برخی اظهارنظرها و فضاسازی‌های زودهنگام داخلی، این اصلاحیه موجب سهولت و سرعت بیشتری برای تامین اقلام پیشرفته مورد نیاز حوزه بهداشت و درمان کشور می‌شود.
7. تحولات کانال خرید برجام: روند فعالیت کانال خرید برجام به شکلی مستمر ادامه داشته است و طی چند ماه گذشته تعداد ۶ درخواست برای صدور اقلام مورد نیاز صنایع کشور (که تا قبل از برجام، فروش آنها به ایران به موجب قطعنامه‌های شورای امنیت و تحریم‌های اتحادیه اروپایی مطلقا ممنوع بود) به تصویب رسیده است. این درخواست‌ها علاوه بر کیک زرد که پیش از این ذکر شد، مربوط به اقلام و کالاهایی با فناوری پیشرفته مورد نیاز در صنایع معدنی، داروسازی، فولاد و خودروسازی بوده است. طی این مدت تعداد دیگری از درخواست‌های واصله از شرکت‌های ایرانی در کارگروه کانال خرید برجام به ثبت رسیده و در دست بررسی است.
8. آخرین وضعیت فهرست‌های تحریمی هسته‌ای: در چارچوب لغو تحریم‌های مرتبط هسته‌ای وفق برجام، مجموعا تعداد ۶۱۱ (با لحاظ کردن سه شرکتی که طی سه ماه اخیر از فهرست تحریمی اتحادیه اروپا خارج شدند) شخص و نهاد ایرانی، به همراه ۳۰۳ فروند هواپیما، نفتکش و کشتی ثبت شده در ایران (مجموعا ۹۱۴ مورد) همزمان با اجرایی شدن برجام و طی یک سال اخیر، از فهرست سه‌گانه تحریم‌های هسته‌ای شورای امنیت، آمریکا و اتحادیه اروپا خارج شده‌اند.
9. برگزاری کمیسیون مشترک: نشست آتی کمیسیون مشترک برجام در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۹۶ در شهر وین برگزار خواهد شد. شایان ذکر است براساس برجام، کمیسیون مشترک هر سه ماه یک‌بار با حضور جمهوری اسلامی ایران و نمایندگان اتحادیه اروپایی و کشورهای ۱+۵ به منظور بررسی روند اجرای برجام و بحث و تبادل نظر در مورد مشکلات و موانع احتمالی، تشکیل جلسه می‌دهد. جلسه قبلی کمیسیون مشترک در تاریخ ۲۱ دی ۱۳۹۵ برگزار شده بود.
بخش سوم : موانع و چالش‌ها
در گزارش‌های سه‌ماهه پیشین، به تفصیل به موانع و چالش‌های پیش روی اجرای برجام پرداخته شده است که بخش عمده آنها کماکان برقرار هستند. در گزارش حاضر، صرفا به چالش‌هایی که طی سه ماه اخیر روند اجرای برجام را متاثر ساخته است، اشاره خواهد شد:
الف) افزودن تعدادی از اشخاص ایرانی به فهرست تحریم‌ها به بهانه آزمایش موشکی
در تاریخ ۱۵ بهمن ۱۳۹۵، دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا (اوفک) به بهانه آزمایش موشکی ایران و با ادعای مقابله با به‌اصطلاح فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران در منطقه، مجموعا ۱۳ شخص حقیقی و حقوقی ایرانی را به همراه ۱۲ شخص حقیقی و حقوقی از سایر کشورها، در فهرست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار داد. در تاریخ ۳۰ اسفند ماه ۱۳۹۵ نیز وزارت امور خارجه آمریکا تعداد ۱۱ شرکت خارجی دیگر (۱۰ شرکت چینی و یک شرکت اماراتی) را به بهانه همکاری برای تهیه و تامین قطعات مورد نیاز برای صنایع موشکی ایران در فهرست تحریم‌های خود قرار داد.
در واکنش به افزودن اشخاص جدید ایرانی به فهرست تحریم‌های آمریکا، وزارت امور خارجه ایران علاوه بر اعتراض رسمی به این اقدام آمریکا و مکاتبه و هشدار به طرف‌های ذی‌ربط برجام، تعداد ۱۵ شرکت آمریکایی را به‌دلیل مشارکت در جنایات رژیم صهیونیستی و سلب حقوق مردم فلسطین به خصوص در ساخت غیرقانونی شهرک‌های صهیونیست‌نشین، تحریم کرد.
ب) شروع به کار هیات حاکمه جدید آمریکا
موضع رسمی و اعلامی هیات حاکمه جدید آمریکا نسبت به برجام آن است که در حال بررسی و ارزیابی این توافق است، ولی در طول دوره ارزیابی به تعهدات برجامی خود پایبند خواهد بود. در عین حال، تکرار اظهارات و مواضع ضد برجامی از سوی مقامات آمریکایی که مغایر با تعهدات دولت ایالات‌متحده آمریکا وفق برجام محسوب می‌شود، تردیدهایی را در مورد جدیت این کشور در ایفای کامل و با حسن نیت تعهداتش ایجاد کرده است.
جمهوری اسلامی ایران از طرق مختلف از جمله مکاتبه با هماهنگ‌کننده برجام، صراحتا به کلیه طرف‌های ۱+۵ اعلام کرده است که برجام نه یک تفاهم دوجانبه میان ایران و آمریکا، بلکه سندی «چندجانبه» و مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد و جامعه بینالمللی است که همه طرف‌های برجام مسوولیت مشترکی برای حراست از آن از طریق اجرای کامل تعهدات خود به عهده دارند. سایر اعضای ۱+۵ و از جمله کشورهای اروپایی، در این امر هم‌موضع با جمهوری اسلامی ایران هستند.
ج) مشکلات و موانع غیربرجامی
چالش‌ها و موانع غیربرجامی در مسیر اجرای برجام، از جمله تحریم‌های اولیه آمریکا، تحریم‌ها و محدودیت‌های غیرهسته‌ای، محدودیت‌های گروه ویژه اقدام مالی (FATF)، فضای ایران‌هراسی، مشکل افراد و بنگاه‌های داخلی و خارجی که از تحریم‌ها منفعت می‌بردند و...، همچنان مشکلاتی را در مسیر و روند بهره‌برداری بهینه از فضای پسابرجام ایجاد می‌کند که با عنایت به شرح مبسوط این موارد در گزارش‌های قبلی، از تکرار مجدد توضیحات خودداری می‌شود.
ارسال نظر