چشم‌ امید آل سعود به ترامپ

کامران کرمی: با وجود اظهارات و سیاست‌های متناقض دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری جدید ایالات‌متحده آمریکا که نگرانی متحدان دور و نزدیک واشنگتن را به‌دنبال داشته است، اما عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان سعودی می‌گوید ریاض از رویکرد دولت دونالد ترامپ برای احیای آمریکا در جهان و به‌ویژه برای مهار ایران و شکست داعش، استقبال می‌کند. ترامپ در تبلیغات انتخاباتی خود تاکید داشت باید تکلیف بسیاری از اتحادها و متحدان آمریکا مجددا مورد بررسی قرار گیرد تا سود و زیان آنها برای واشنگتن مشخص شود و کشورهایی که از حمایت آمریکا برخوردار هستند، باید هزینه این حمایت را بپردازند. اشاره ترامپ به عربستان سعودی و دیگر متحدان عرب است که سالانه میلیاردها دلار از کشورهای غربی سلاح می‌خرند و امنیت خود را از طریق وابستگی به آمریکا تامین می‌کنند.

به گزارش «رویترز»، عادل الجبیر روز دوشنبه در نشستی با خبرنگاران در پاریس گفت «ما نسبت به دولت آینده (آمریکا) خوش‌بین و منتظر هستیم تا درهمه حوزه‌هایی که نگرانی مشترک داریم با یکدیگر همکاری کنیم.» وزیر امور خارجه عربستان اضافه کرده است: «از نظر ما سیاست‌های دولت ترامپ هماهنگ و روشن هستند. می‌خواهد نقش آمریکا را در جهان احیا کند، ما از این رویکرد استقبال می‌کنیم. می‌خواهد داعش را شکست دهد، می‌خواهد ایران را مهار کند، کاملا استقبال می‌کنیم.»

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا روز جمعه به‌طور رسمی سوگند یاد خواهد کرد و به‌عنوان چهل و پنجمین رئیس‌جمهوری این کشور کار خود را آغاز خواهد کرد. طبق این گزارش، عادل الجبیر گفته است، عربستان و آمریکا منافع مشترک ژئوپولیتیک در سوریه، عراق، یمن و ایران دارند. تاکید جبیر بر منافع مشترک نشان از نگرانی‌های عربستان از تداوم سیاست‌های باراک اوباما دارد. سیاست‌هایی که به اذعان سعودی‌ها باعث نفوذ ایران در جهان عرب شده است.

وزیر امور خارجه عربستان تاکید کرده است: «اهدافی که ما می‌خواهیم محقق شوند، اهداف مشترکی هستند. شاید ما اختلافات احتمالی بر سر چگونگی دستیابی به این اهداف با یکدیگر داشته باشیم، اما بر سر آنچه که باید انجام شود یا نشود با یکدیگر اختلاف نداریم.»

عادل الجبیر در پاسخ به سوالی درباره احتمال برقراری روابط میان تهران و ریاض با متهم کردن ایران به‌دست داشتن در اقدامات بی‌ثبات‌کننده گفت: «روابط ما با ایران درتنش قرار دارد و این نتیجه سیاست‌های خصمانه ایران است. اینکه بتوانیم با ایران در صلح و همبستگی زندگی کنیم بسیار خوب خواهد بود، اما نیازمند تلاش دو طرفه است.»

عربستان امیدوار است تا با بازگشت آمریکا به نقش جهانی خود که همان حفظ امنیت و برقراری روابط خوب با سعودی است، زمینه‌ها برای مقابله با نقش در حال نفوذ ایران در خاورمیانه فراهم شود، به‌خصوص که با گسترش تنش‌ها و تعدد بحران‌ها، عربستان نگران سرایت امواج ناشی از آن به داخل سرزمین خود است و بنابراین تعهد آمریکا به ایفای نقش خود در طول هفت دهه اخیر، تضمین راهبردی برای ایفای نقش عربستان در منطقه خاورمیانه و به‌خصوص در رقابت با ایران محسوب می‌شود. در این چارچوب چشم‌انداز روابط ریاض و واشنگتن در دوران ترامپ را می‌توان در سه سناریوی اصلی بررسی کرد که می‌تواند بر نقش منطقه‌ای ایران نیز تاثیرگذار باشد:

1. احیای مجدد

دکترین سیاست خارجی اوباما که مبتنی بر مولفه‌های قدرت نرم و چندجانبه‌گرایی در روابط بین‌الملل بود، باعث شد تا آمریکا برخلاف دوران جورج بوش پسر و تیم نئوکان‌ها که بر حمله پیش‌دستانه و یکجانبه‌گرایی تاکید می‌کردند، از نقش و مسوولیت مستقیم نظامی خارج شود. این مساله موجب شد تا شرکا و متحدان این کشور همچون عربستان سعودی دچار تردید و سردرگمی شوند. عدم مداخله مستقیم آمریکا در تحولات مصر، سوریه، یمن، بحرین علاوه بر اینکه باعث سقوط متحدان عربستان و افزایش هزینه‌های مالی و سیاسی برای ریاض شد، منجر به ایفای نقش مستقیم عربستان برای غلبه بر بحران‌ها بود. امری که در طول شکل‌گیری پادشاهی عربستان بی‌سابقه بود و به گفته کارشناسان موجبات به وجود آمدن این احساس نزد آل‌سعود شد که از سوی آمریکا تنها و رها شده است تا جایی که بندر بن سلطان مغز متفکر سیاست‌های امنیتی این کشور از تجدیدنظر در روابط با واشنگتن سخن به میان آورد. حال که ترامپ و حلقه تندروهای جمهوری‌خواه راهی کاخ سفید شده‌اند، عربستان امیدوار است که رئیس‌جمهوری جدید در سیاست‌های باراک اوباما که منجر به توافق هسته‌ای و نفوذ ایران در جهان عرب شده است، تجدیدنظر کرده و مجددا روابط استراتژیک ریاض-واشنگتن را در ریل خود قرار دهد. به این منظور لابی‌های عربی پس از پیروزی ترامپ بر کلینتون در حال رایزنی و بد‌ه‌بستان سیاسی هستند تا مرد جمهوری‌خواه را متمرکز بر نقش منطقه‌ای ایران کنند. در این میان وجود افراد رادیکال در پست‌های وزارت دفاع، شورای امنیت ملی، سیا و وزارت خارجه که بیشتر آنها چهره‌های ضد ایرانی هستند، باعث شده تا بتوان این سناریو را محتمل‌تر از دو سناریوی دیگر دانست.

2. مهار-مدیریت دوجانبه

برخی دیگر از تحلیلگران معتقدند که سیاست مهار دوجانبه ایران و عربستان و مدیریت رفتارهای منطقه‌ای آنها همچنان دستور کار اصلی آمریکا حتی در دوره ترامپ نیز خواهد بود؛ به این معنی که هیچ‌کدام از دو بازیگر بر دیگری برتری کامل پیدا نکرده که بتوان براساس نظریه موازنه قوا، میان آن دو تعادل ایجاد کرد. اگرچه این مهار بیشتر معطوف به ایران است و عربستان سعودی به‌عنوان متحد آمریکا در خاورمیانه بهره‌مند از مزایای این شراکت خواهد بود و تنها رفتارهای سیاست خارجی و امنیتی آن در چارچوب راهبرد خاورمیانه‌ای آمریکا تنظیم و مدیریت خواهد شد. از این لحاظ تفاوت تنها در اجرای این سیاست از سوی ترامپ است که قاعدتا می‌تواند تقارن این سیاست را کم و زیاد کند، اما نه به قیمت برتری کامل یکی بر دیگری، بلکه از طریق تقسیم برتری‌های نسبی در کانون‌های بحران، بتوان بین ایران و عربستان بالانس ایجاد کرد.

3. شکاف در معادله

شکاف در معادله دوستی عربستان و آمریکا یا همان معادله نفت در برابر امنیت اگرچه در دوران باراک اوباما تشدید و منجر به نگرانی‌های ریاض شد، ولی ریشه‌های این سیاست به حوادث پس از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و نقش عربستان در حمایت‌ها از تروریست‌ها و مهاجمان به برج‌های تجارت جهانی دارد. این فرآیند با برداشتن دو دشمن اصلی ایران یعنی طالبان و صدام در مرزهای شرقی و غربی تشدید شد و در خیزش‌های عربی ۲۰۱۱ و عدم تمایل آمریکا برای ساقط کردن بشار اسد و جلوگیری از سقوط متحدان عربستان در مصر و یمن به اوج خود رسید. در پی آن توافق هسته‌ای ایران و ۱+۵ و همچنین اظهارات اوباما مبنی بر اینکه عربستان می‌خواهد از ما سواری رایگان بگیرد، به اوج این شکاف کمک کرد. به‌نظر می‌رسد که زمینه‌ها برای گسست در این معادله و ایفای نقش مستقل‌تر از سوی عربستان همچنان فراهم است، اما اگر ترامپ بخواهد مجددا عربستان را در راهبرد سیاست خاورمیانه‌ای خود قرار دهد و فشارها بر ایران را افزایش دهد، می‌تواند قدری از روند گسست در این رابطه را بکاهد.