رایزنی درباره دغدغه‌های مشترک

رحمان قهرمانپور
کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه

تصور اشتباهی که در کشور ما وجود دارد این است که گمان می‌کنیم اگر کشورها منافع متضاد داشته باشند، نباید با یکدیگر مذاکره کنند. این در حالی است که در یک تعریف از سیاست اتفاقا آن چیزی که باعث می‌َشود کشورها کنار هم بنشینند و مذاکره کنند، منافع متعارض است. ایران، روسیه و ترکیه در سوریه، منافع متضاد و متعارضی دارند، اما در عین حال منافع مشترکی نیز دارند و به نظر می‌‌رسد این منافع مشترک و از زاویه دیگر این تهدیدات مشترک در حدی بوده که این سه کشور را وادار کرده تا به‌رغم داشتن منافع متعارض کنار هم بنشینند و با هم مذاکره کنند. این تهدید مشترک در حال حاضر مساله تمامیت ارضی سوریه است. هر سه کشور از بابت تجزیه سوریه، آسیب‌های جدی خواهند دید. ترکیه در همسایگی سوریه قرار دارد و هر نوع فروپاشی حکومت مرکزی و تجزیه سوریه باعث خواهد شد که این کشور در معرض ناامنی‌های زیادی قرار گیرد. علاوه بر آن خیل زیادی از مسافرانی که از سوریه وارد ترکیه شده‌اند و بخشی از آنها در ترکیه مانده و بخشی به اروپا رفته‌اند، مساله ورود داعش و پ‌ک‌ک از داخل خاک سوریه به ترکیه و انجام عملیات‌های تروریستی در آن کشور یک نگرانی جدی برای آنکارا است. از سوی دیگر ایران و روسیه نیز تمایلی به تجزیه ترکیه ندارند، اما آنچه اکنون در مساله سوریه فوریت دارد، مساله حلب و توقف درگیری‌ها و جنگ‌ها بین گروه‌های مختلف و ارتش سوریه در این منطقه با هدف نجات دادن غیرنظامیان و ایجاد مامنی برای خارج کردن آنها است.

همزمان در شورای امنیت نیز بحث‌هایی درخصوص حلب صورت گرفته و برخی کشورها مانند فرانسه خواهان ارسال نیروهای سازمان ملل به حلب برای حمایت از افراد غیرنظامی هستند. این در شرایطی است که اگر قرار باشد پای نیروهای سازمان ملل به سوریه باز شود این مساله خلاف منافع روسیه و در مرحله بعد جمهوری اسلامی ایران است. بنابراین دو کشور تمایلی ندارند، شرایط در حلب به‌گونه‌ای پیش برود که مستلزم دخالت سازمان ملل باشد. در نتیجه تهران و مسکو برای اجتناب از چنین موضوعی، ترکیه را بهترین گزینه‌ای می‌دانند که می‌توانند از آن به‌عنوان نماینده جناح مقابل بهره ببرند. زیرا ترکیه از یک طرف به غرب نزدیک است و از سوی دیگر با نیروهای معارض ارتباط دارد. بنابراین ایران و روسیه احساس می‌کنند که می‌توانند با ترکیه به یک تفاهم مشترک برسند و آن تفاهم، زمینه‌ساز خروج افراد غیرنظامی از شرق حلب و عدم مداخله نیروهای سازمان ملل یا نیروهای غربی در سوریه شود، اما درخصوص چشم‌انداز چنین نشستی باید میزان انتظار خود از آن را در نظر بگیریم؛ به نظر نمی‌رسد که این نشست به دنبال حل مسائل خیلی بحث برانگیز در سوریه و حل مسائلی چون آینده بشار اسد، توقف جنگ یا مذاکره با معارضان باشد. فعلا آنچه از این نشست سه‌جانبه تهران، مسکو و آنکارا بیان شده و به نظر واقع‌بینانه می‌آید این است که طرفین تلاش کنند شدت خشونت‌ها در حلب کاهش پیدا کند و زمینه برای خروج غیرنظامی‌ها از آنجا فراهم شود. در نهایت اینکه بررسی آینده سوریه، مستلزم حضور طرف‌های دیگر همچون غربی‌ها و کشورهای عربی چون عربستان در مذاکرات است.