سعیده‌سادات فهری: حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل هسته‌ای در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای اقتصاد» به تشریح دستور اخیر حسن روحانی به وزیر خارجه و رئیس سازمان انرژی هسته‌ای پرداخت و گفت نقض تحریم‌ها از سوی آمریکا مطابق بند ۳۶ و ۳۷ برجام در کمیته‌های مختلف بررسی خواهد شد، اما اگر در نهایت برای حل‌وفصل این مساله به نتیجه نرسند به شورای امنیت ارجاع داده خواهد شد که در صورت حل نشدن مساله در آن شورا، وضعیت به دوران قطعنامه‌ها باز خواهد گشت و آن قطعنامه‌ها دوباره اجرایی خواهند شد. این کارشناس می‌گوید از آنجا که ایران تمام تعهداتش را انجام داده، باید خیلی زودتر و در همان زمانی که بحث داماتو مطرح شد، اقداماتی را انجام می‌داد و اکنون نیز باید طرف‌های مقابل شامل اتحادیه اروپا، چین و روسیه را کاملا توجیه کند که نقض برجام از سوی آمریکا است تا در نهایت این واشنگتن باشد که در انزوا قرار می‌گیرد.

در پی تمدید قانون تحریم‌های ایران، رئیس‌جمهوری طی دستوری به وزیر امور خارجه اعلام کرده که نسبت به اجرای مراحل پیش‌بینی شده در «برجام» برای رسیدگی به موارد ‌نقض، اقدام کرده و پیگیری‌های حقوقی و بین‌المللی لازم را نیز به‌طور جدی معمول دارد.‌ این روندی که آقای روحانی دستور آن را ابلاغ کرده‌اند شامل چه مراحلی است؟

اگر بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام را مورد بررسی قرار دهیم مشاهده می‌شود که در آن بندها روند پیگیری موضوع اختلاف‌نظر بر سر مساله نقض برجام به تفصیل توضیح داده شده است. این روند خیلی پیچیده و طولانی است اما پیش‌بینی شده که ابتدا در یک کمیته کارشناسی ادعای نقض برجام را بررسی ‌کنند، اگر حل‌وفصل شد که هیچ، اما اگر نشد، ۱۵ روز زمان برای حل آن تعیین شده است. همچنین اگر در این مدت زمان نیز این مشکل حل نشد، یک کمیته سه‌جانبه شامل طرف شاکی، متشاکی و یک طرف مستقل تشکیل خواهد شد. باز این کمیته نیز ۱۵ روز وقت دارد که نظرش را در این خصوص ارائه دهد و بگوید که حق با کدام طرف است. چنانچه در این فضا نیز مساله حل نشد، به شورای وزیران خارجه شامل رئیس کمیسیون سیاست خارجی اتحادیه اروپا، وزیر خارجه ایران و وزرای خارجه گروه ۱+۵ ارجاع داده خواهد شد. این شورا نیز ۱۵ روز فرصت دارد تا موضوع را حل کند البته این اختیار را دارند که مهلت بررسی را تمدید کنند. باز اگر در این مقطع به نتیجه نرسیدند طبق ماده ۳۷ این مساله به شورای امنیت ارجاع داده خواهد شد. در این صورت شورای امنیت مسوول بررسی این مساله خواهد شد و اگر این شورا نیز به نتیجه‌ای نرسد، وضعیت به طور خودکار به وضعیت پیش از قطعنامه‌ها بازخواهد گشت و آن قطعنامه‌ها مجددا اجرایی خواهند شد.

در این مقطع ایران باید چه سازوکار و سیاستی را دنبال کند تا بتواند به بهترین نحو از برجام دفاع کند؟

در این شرایط چون ایران تمام تعهداتش را طبق برجام انجام داده است، این انتظار وجود دارد که طرف اتحادیه اروپا، روسیه و چین از ایران حمایت کنند تا آمریکا در انزوا قرار گیرد. منتها در دنیای سیاست مساله به این سادگی نیست و ایران باید این واقعیت را در نظر داشته باشد. بنابراین اکنون ایران باید خیلی سریع هیات‌هایی را به این کشورها اعزام کند و توضیحات کافی از نظر حقوقی به آنها ارائه دهد و سعی کند آنها را متقاعد سازد تا از موضع ایران جانبداری کنند. حتی به نظر من در همان زمانی که بحث تمدید قانون داماتو مطرح شد ایران باید دست به کار می‌‌شد. از نظر کار رسانه‌ای نیز ایران باید یک اقدام و سیاست قوی را در دستور کار قرار دهد تا هم افکار عمومی داخل و هم خارج را کاملا متقاعد کند که تهران تمام تعهداتش را طبق برجام انجام داده و این طرف آمریکایی است که می‌خواهد برجام را نقض کند. همچنین ایران این راهکار را نیز پیش روی خود دارد که به دادگاه بین‌المللی شکایت کند و با حقوقدان‌های بین‌المللی در این زمینه مشورت کند. در عین حال در دیوان عدالت بین‌المللی نیز می‌تواند طرح اقامه دعوی کند. لذا به عقیده من این موضوع به‌صورت قاطع و به واسطه افراد کاربلد باید از چند جهت پیگیری شود. از سوی دیگر در داخل کشور نیز باید یک وحدت درباره برجام ایجاد شود و عده‌ای اصل برجام را زیر سوال نبرند. زیرا برجام، سندی است که بر اساس آن ایران می‌خواهد حق و حقوقش را از دنیا بگیرد. اگر خودمان این سند را زیر سوال ببریم دیگر مشخص نیست چطور می‌توانیم به دنبال احیای حقوق‌مان باشیم.

همچنین رئیس‌جمهور در نامه‌ای به رئیس سازمان انرژی اتمی ماموریت‌هایی را جهت برنامه‌ریزی برای طراحی و ساخت پیشران هسته‌ای جهت بهره‌گیری در حوزه حمل‌ونقل دریایی و مطالعه و طراحی «تولید سوخت» مصرفی پیشران هسته‌ای ابلاغ کرده‌اند. آیا چنین اقداماتی در تضاد با برجام و نقض آن نیست؟

این مواردی که رئیس‌جمهور دستور دادند در تعارض با برجام نیست. درواقع در برجام پیش‌بینی چنین مسائلی نشده است و لذا مانعی برای چنین اقداماتی در برجام وجود ندارد. این دستور به آن معنا است که ایران درخصوص تهیه سوخت پیشران‌ها مانند کشتی‌هایی که بتوانند با سوخت اتمی کار کنند، مطالعه کند. البته بهتر است شخصی چون آقای کمالوندی به‌عنوان سخنگوی سازمان انرژی اتمی در این رابطه توضیحات ارائه دهند.

ممکن است طرف مقابل به‌خصوص طرف آمریکایی در صورت اجرای این دستورات بهانه‌جویی کند و آنها را در تعارض با آنچه روح برجام می‌خوانند، بداند؟

بله احتمالا در این صورت آنها نیز اعلام خواهند کرد که این اقدامات با روح برجام در تعارض است. بنابراین چنین مسائلی باید در کمیسیون مشترک برجام مورد بررسی قرار گیرد.

در این شرایط احتمال دارد اجرای برجام با مخاطره مواجه شود؟

اگر رئیس‌جمهوری آمریکا حال چه اوباما و چه دونالد ترامپ، توقف تحریم‌های داماتو علیه ایران را باز هم تمدید کنند، مشکلی پیش نخواهد آمد اما اگر تمدید نکنند و این تحریم‌ها به حالت اجرایی دربیایند، در اجرای برجام مشکلاتی پیش خواهد آمد.