سعیده سادات فهری: علیرضا میریوسفی، رئیس گروه مطالعات خاورمیانه وزارت‌خارجه در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای اقتصاد» به بررسی سیاست‌های احتمالی دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری منتخب ایالات‌متحده در قبال ایران و عربستان و همچنین نگاه ریاض به اجرای برجام در دوره جدید سیاست‌گذاری‌های واشنگتن پرداخت. میریوسفی با اشاره به اینکه عربستان سرمایه‌گذاری بسیاری برای ریل‌گذاری سیاست در حال شکل‌گیری رئیس‌جمهوری جدید آمریکا انجام داده است، تاکید کرد امروز به دورانی شباهت دارد که ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ اتفاق افتاد، چرا که در آن زمان که اتباع و دولت عربستان در صف اول متهمان ۱۱ سپتامبر قرار داشتند، سعودی‌ها توانستند با اقداماتی توجهات را از ریاض منحرف کنند. آنها اکنون نیز تمام تلاش خود را به‌کار خواهند گرفت تا تجربه‌ای را که با جرج بوش داشتند با ترامپ نیز تکرار کنند. این کارشناس البته به مسائلی همچون تصویب قانون جاستا، شناسایی عربستان به‌عنوان مهم‌ترین حامی اکثر گروه‌های تروریستی در افکار عمومی جهان غرب و همین‌طور توافق برجام اشاره کرد و گفت با این تفاسیر، کار عربستان برای تکرار تجربه قبلی‌اش در تغییر جهت سیاست‌های فعلی آمریکا بسیار دشوارتر و احتمالا غیرممکن است.

به نظر شما رئیس‌جمهور جدید آمریکا چه سیاستی را در قبال ایران و عربستان دنبال خواهد کرد؟

سیاست خارجی دونالد ترامپ و دولت جدید این کشور در قبال ایران، عربستان و سایر نقاط خاورمیانه و دنیا هنوز شکل نگرفته است. فعلا آنچه وجود دارد یک سری شعارهای پراکنده به منظور جلب رای بوده است و مشاهده می‌کنیم که حتی ترامپ از برخی صحبت‌هایی که ارائه شده نیز ظرف این چند روز عقب‌نشینی کرده‌ است و هنوز در حال و هوای انتخابات است. راجع به موضوع روابط با عربستان و همین‌طور موضوع برجام، رابرت جرویس، استاد دانشگاه کلمبیا و رئیس سابق انجمن علوم سیاسی آمریکا چند روز پیش از انتخابات آمریکا گفته بود من شک دارم که ترامپ بیش از یک ساعت راجع به ایران فکر کرده باشد. من هم با نظر وی موافقم و فکر می‌کنم چند ماه آینده سیاست‌ها و راهبردهای ترامپ براساس واقعیت‌های میدانی و طی پروسه‌ای موسوم به مرحله بازبینی سیاست‌ها شکل خواهد گرفت. در مورد روابط آمریکا و عربستان، روابط راهبردی دو کشور ادامه یافته، ولی کیفیت آن تغییری اساسی خواهد کرد؛ به این معنی که وضعیتی یک‌طرفه به نفع آمریکا خواهد یافت و از اهمیت عربستان برای آمریکا به‌شدت کاسته خواهد شد. این تغییر وابستگی زیادی به دیدگاه‌های شخص رئیس‌جمهور فعلی یا آتی نخواهد داشت. این اجماع در میان نخبگان آمریکایی به وجود آمده است که ایالات‌متحده نباید دیگر هزینه‌های بلندپروازی‌های بی‌مورد متحدانش در مناطق مختلف به‌ویژه خاورمیانه را بپردازد.

اخیرا شاهزاده ترکی‌الفیصل در سخنانی گفته که به اعتقاد او، دونالد ترامپ نباید توافق هسته‌ای با ایران را فسخ کند، نظر شما راجع به این سخنان فیصل چیست و آیا می‌تواند بیانگر تغییر سیاست‌های ریاض در قبال تهران باشد؟

در وهله نخست باید به کل سخنان ترکی الفیصل توجه کرد. وی در سخنانی به‌شدت ضدایرانی گفته که ترامپ باید پیش از ادای سوگند به کشورهای خاورمیانه، یعنی عربستان سفر کند و باید در مقابل ایران بایستد. در همین راستا گفته که نیازی نیست ترامپ برجام را لغو کند، چون پیامدهایی خواهد داشت. به‌علاوه ترکی الفیصل جزو مقامات رسمی فعلی سعودی نیست و صحبت‌های وی بیشتر یک پیش‌بینی بود تا توصیه. به‌علاوه همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شده است کیفیت اجرای برجام بسیار مهم است؛ یعنی یک برجام بدون روح که تعهدات طرف مقابل در آن پررنگ نباشد، یقینا مدنظر ایران نیست و شاید برخی از کشورهایی که خیرخواه ایران نیستند، ترجیح بدهند که برجام به‌صورت ظاهری وجود داشته باشد، ولی تعهدات طرف مقابل خیلی در آن پررنگ نباشد یا با کارشکنی در اجرای برجام ایران را مسوول ناکامی احتمالی آن بدانند.

البته ترکی الفیصل در صحبت‌هایش به این موضوع اشاره کرده که ابطال برجام، عواقب دارد. با توجه به این نوع از ادبیات آیا می‌توان صحبت‌های او را نوعی هشدار تلقی کرد؟

در حال حاضر در میان کشورهای منطقه خاورمیانه، ایران یقینا کمترین نگرانی را از تغییرات در آمریکا دارد و برعکس عربستان سعودی بیش از همه نگران است و برخی کشورهای همسو با عربستان به همراه اسرائیل در رده‌های بعدی نگرانی قرار دارند، دلیل آن نیز این است که ایران نزدیک به ۴ دهه است که امنیتش را خود تولید و تامین می‌کند و هیچ‌گاه امنیتش را برخلاف همسایگانش برون‌سپاری نکرده است و با وجود تمام تهدیدات و فشارها، امنیت ایران متکی بر توان بازدارندگی قابل‌ملاحظه‌اش است. به همین خاطر تحولات و رفت و آمد سیاستمداران در آمریکا یا هرجای دیگر اثر بسیار کمتری بر ایران نسبت به کشورهایی می‌گذارد که امنیت داخلی خود را برون‌سپاری کرده‌اند. به‌علاوه برخورد محتاطانه و دوراندیشانه ایران نسبت به برجام آسیب‌پذیری ایران را به مراتب کاهش داده است. مقام معظم رهبری از ابتدا با احتیاط با این مساله برخورد کردند و یکی از نشانه‌های آن این است که امسال را سال
«اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» نامگذاری کردند، به این معنی که هرچند برجام حاصل و اجرایی شده بود، ایشان با دوراندیشی سرنوشت و محاسبات ایران را به سرنوشت برجام گره نزدند. به همین‌خاطر سخنانی که برخی مقامات سابق عربستان سعودی بیان می‌کنند به نوعی با هدف برون‌فکنی نگرانی‌ها و مشکلات خودشان با آمریکا است. بدون شک عربستان سعودی و دیگر متحدان منطقه‌ای آمریکا؛ به شدت نگران تغییرات اساسی در کیفیت روابطشان با آمریکا هستند و سعی دارند با بهانه‌هایی نظیر دامن زدن به ایران‌هراسی، جلوی تحقق این کابوس را بگیرند.

به‌طور کلی زمانی که دولت جدید آمریکا روی کار بیاید، حاکمان سعودی خواستار چه نوع تغییر و تحولاتی در روابط آمریکا با ایران و همچنین بحث برجام خواهند شد؟

مقامات عربستان سعودی پیش از انتخابات شروع به ریل‌گذاری سیاست خارجی رئیس‌جمهوری آینده آمریکا کرده‌ بودند، یعنی آنها هم روی کمپین خانم کلینتون و هم روی کمپین ترامپ سرمایه‌گذاری‌هایی انجام دادند. به هر حال امروز عربستان تمام انرژی، سرمایه و دلارهای نفتی خود را به ریل‌گذاری سیاست‌ آینده ترامپ که هنوز شکل نگرفته معطوف کرده‌ است. امروز به دورانی شباهت دارد که 11 سپتامبر اتفاق افتاد چراکه بعد از 11 سپتامبر، سعودی‌ها توانستند با چنین اقداماتی، اصل توجهات را از ریاض و اتباع این کشور منحرف کنند. آنها اکنون نیز تمام تلاش خود را به کار خواهند گرفت تا تجربه‌ای را که با جرج بوش داشتند با ترامپ نیز تکرار کنند. اما به نظر من شرایط امروز نسبت به سال 2011 دچار تحولات اساسی شده است؛ به‌عنوان مثال در حال حاضر قانون «جاستا» را داریم که با اجماع هر دو حزب و با اکثریت قاطع مصوب شد؛ عربستان امروز در افکار عمومی غرب به‌عنوان مهم‌ترین حامی گروه‌های افراطی در خاورمیانه شناخته می‌شود که ترامپ نیز بارها به آن اشاره کرده است. بحث دیگر نیز توافق برجام است که یک تحول کیفی در سطح بین‌المللی بوده است و اتحادیه اروپایی یا سازمان‌ملل حداکثر تلاششان را برای حفظ آن به کار خواهند بست. برجام یک رویه جدید بین‌المللی را آغاز کرده و به‌علاوه نشان داده است که ایران یک قدرت منطقه‌ای منطقی در منطقه است و تشدید مجدد ایران‌هراسی را به‌شدت دشوار کرده است. ریاض تمام تلاش خود را به‌کار خواهد گرفت تا تجربه 11 سپتامبر را تکرار کند اما شرایط متفاوت است و موفق بودن این تلاش‌ها غیرممکن یا بسیار دشوار خواهد بود.