برنده لغو برجام کیست؟ کیسینجر پاسخ داد
عکس: AFP
دنیای اقتصاد: در شرایطی که گمانه‌زنی‌ها درباره موضع دونالد ترامپ رئیس جمهور منتخب آمریکا نسبت به برجام شدت گرفته است، وزیران خارجه عضو اتحادیه اروپا، یکشنبه شب در مورد سیاست‌های احتمالی رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا، از جمله در قبال توافق هسته‌ای ایران و روابط با روسیه، گفت‌وگو کردند. روزنامه والاستریتژورنال شنبه ۲۲ آبان به نقل از دیپلمات‌های ارشد اروپایی گفت، آنها برای نخستین بار طی دهه‌های گذشته، با رئیس‌جمهوری در آمریکا سروکار پیدا می‌کنند که از سیاست‌های خارجی او اطلاع چندانی ندارند.
خود ترامپ و مشاوران ارشد او در سیاست خارجی نیز ارتباط چندانی با متحدان اروپایی نداشته‌اند. همزمان با این تحول، مشاور رئیس‌جمهور جدید آمریکا در امور سیاست خارجی در مصاحبه‌ای اعلام کرده که ترامپ دنبال تقویت روابط خود با کشورهای عرب خلیج‌فارس بوده و توافق هسته‌ای با ایران را به شکل کنونی قبول ندارد و به دنبال اصلاح آن است. این در حالی است که وزیر خارجه اسبق آمریکا تاکید کرد که انتخاب «دونالد ترامپ» به‌عنوان رئیس‌جمهوری آمریکا در واقع انقلابی علیه عقل متعارف بوده است و برهم زدن برجام بیش از آنکه به نفع آمریکا باشد، به نفع ایران است. اندیشکده آمریکن اینترپرایز نیز در تحلیلی با موضوع وضعیت اجرای برجام در آینده نوشت که کناره‌گیری ترامپ از توافق هسته‌ای کار عاقلانه‌ای نیست. رهبران کشورهایی مانند فرانسه، آلمان و ایتالیا، به‌تازگی گفت‌وگویی تلفنی با ترامپ داشتند که در آنها بر «تمایل به همکاری مشترک» تاکید شده‌است. روزنامه وال‌استریت ژورنال در همین زمینه می‌نویسد: «همین موضوع باعث شد تا فدریکا موگرینی، مسوول ارشد سیاست خارجی و دفاعی اتحادیه اروپا، خواستار دیداری در شب یکشنبه، پیش از نشست رسمی وزیران خارجه شود.» همزمان خبرگزاری فرانسه گزارش داده است که وزیران خارجه فرانسه و بریتانیا به این دیدار نمی‌روند. وزارت خارجه بریتانیا گفته است بوریس جانسون، دلیلی برای دیداری دیگر، خارج از نشست اصلی برنامه‌ریزی‌شده برای روز دوشنبه نمی‌بیند، چون در جریان انتخابات آمریکا روندی دموکراتیک به وقوع پیوسته، اکنون دوره انتقالی است و ما با دولت فعلی و دولت بعدی همکاری خواهیم کرد.
توافق هسته‌ای
توافق هسته‌ای و روابط آینده واشنگتن و مسکو از جمله موضوعات اصلی این دیدار پیش‌بینی شده است. مقام‌های اروپایی تاکید کرده‌اند که سیاست دولت آینده آمریکا در قبال تهران و مسکو ممکن است خیلی سریع، به بروز تنش‌هایی بینجامد. خانم موگرینی روز ۱۹ آبان، به شبکه خبری «سی‌ان‌ان» گفته بود: «توافق با ایران توافقی دوجانبه میان آمریکا و ایران نیست، این توافقی چندجانبه است که از راه مذاکره به دست آمده و خود من هم شخصا مسوولیت مستقیم در آن دارم و هم‌اکنون رئیس کمیسیون مشترکی هستم که بر اجرای آن نظارت دارد تا اجرای این توافق از سوی همه طرف‌ها را تضمین کند و این توافق در قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفته است.» مقام‌های ایرانی از جمله محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در جریان تور دیپلماتیک به اروپای شرقی گفته بود جامعه بین‌المللی از رئیس‌جمهوری آینده ایالات‌متحده توقع دارد، به رعایت تعهد چندجانبه برجام پایبند بماند.
وال‌استریت ژورنال می‌گوید: وزیران خارجه اتحادیه اروپا خود را آماده تنش‌های احتمالی بر سر اجرای برنامه جامع اقدام مشترک می‌کنند. در جریان گفت‌وگوها با تهران؛ بریتانیا، آلمان و فرانسه نیز حضور داشتند. به نوشته این روزنامه، هرگونه اقدام احتمالی ترامپ برای لغو یک‌طرفه توافق اتمی ممکن است به اختلافاتی جدی در روابط واشنگتن و همپیمانان اروپایی بینجامد. اگر واشنگتن، یکجانبه، اقدام به کنار گذاشتن برجام بکند، ممکن است متحدان اروپایی به روند اعمال تحریم‌های بین‌المللی تازه علیه تهران نپیوندند. شماری از مقام‌های اروپایی این احتمال را مطرح کرده‌اند که ترامپ در واقع به دنبال تمرکز بیشتر بر نحوه اجرای برجام خواهد بود و نه کنار گذاشتن آن؛ هرچند در این مورد هم اطمینان و یقین وجود ندارد.
واشنگتن و مسکو
در عین حال موضوع دیگر نزدیک شدن احتمالی واشنگتن و مسکو است. به گفته شماری از رسانه‌ها، از جمله والاستریتژورنال، ممکن است این مساله به تفرقه در اتحادیه بر سر آینده تحریم‌های روسیه دامن بزند. ایالات‌متحده در پی بحران اوکراین و اتهام‌ها به روسیه در مورد دخالت آن کشور و حمایت از جدایی‌طلبان، تحریم‌های نسبتا گسترده‌ای را علیه مسکو اجرا کرده است. اجرای این تحریم‌ها باید در پایان ماه ژانویه دوباره تصویب، یا کنار گذاشته شود؛ یعنی زمانی که دونالد ترامپ هدایت دولت ایالات‌متحده را در دست گرفته است. در عین حال موضوع حمایت روسیه از حکومت بشار اسد و تحریم‌های مربوط به عملیات نظامی و حملات در مناطقی مانند حلب نیز مطرح است. ترامپ در زمان کارزار انتخاباتی‌اش، ضمن ستایش از ولادیمیر پوتین، احتمال همکاری میان دو طرف در سوریه را مطرح کرده بود؛ همکاری‌هایی که در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما، به دلیل اختلاف عمیق واشنگتن و مسکو بر سر آینده دولت بشار اسد، نزدیکی چندانی پیدا نکرد. یک دیپلمات ارشد اروپایی، به والاستریتژورنال گفته است انتخاب ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهوری آینده آمریکا، مساله ادامه تحریم‌ها را پیچیده کرده است. چهل‌و‌پنجمین رئیس‌جمهوری آمریکا، از ژانویه پیش‌رو هدایت دولت آمریکا را در دست می‌گیرد. او در حال حاضر مشغول انجام دیدار و گفت‌وگو با مشاوران خود برای انتخاب اعضای دولتش است.
ترامپ به‌دنبال اصلاح توافق
همزمان با این تحول که ناشی از نگرانی‌ها درخصوص سیاست خارجی ترامپ است، مشاور رئیس‌جمهوری جدید آمریکا در امور سیاست خارجی در مصاحبه با یک روزنامه سعودی اعلام کرد ترامپ دنبال تقویت روابط خود با کشورهای عرب خلیج‌فارس بوده و توافق هسته‌ای با ایران را به شکل کنونی قبول ندارد. به گزارش خبرگزاری فارس، روزنامه «ایلاف» عربستان سعودی روز شنبه مصاحبه‌ای با «ولید فارس» مشاور رئیس‌جمهوری جدید آمریکا در امور سیاست خارجی داشته است. در این مصاحبه، مشاور ترامپ به مواضع وی در مسائل مهمی چون توافق هسته‌ای، اوضاع سوریه و عراق و نحوه تعامل با ایران پرداخته است. مشاور ترامپ در مورد موضع وی درخصوص توافق هسته‌ای با ایران گفت: «این توافق از طرف اعضای شورای امنیت امضا شده است، ولی کنگره آمریکا که در اصل مخالف این توافق بوده، آن را امضا نکرده است و وزارت خارجه فعلی آمریکا اعلام کرده ترامپ همه گزینه‌ها را در اختیار دارد.» ولید فارس ادامه داد: «ترامپ توافق هسته‌ای با ایران را به همان شکلی که الآن است، قبول ندارد، ولی باید منتظر بود تا ترامپ زمام امور را به دست بگیرد و منتظر تصمیم شورای امنیت ملی برای تعیین آینده این توافق شد.» مشاور ترامپ در امور سیاست خارجی گفت: «ساز و کارهایی در قوانین بین‌المللی و آمریکا وجود دارد و باید منتظر ماند تا دید که دولت وی با این موضوع چگونه برخورد خواهد کرد. ولی ابزارهای زیادی وجود دارد که می‌توان با آنها این توافق را تغییر داد و یا لغو کرد. ما مجبور نیستیم به سخنان ایران که می‌گوید این توافق امضا شده است، گوش بدهیم، توافق‌های زیادی بوده و امضا شده ولی بعدها تغییر داده شده‌اند.»
لغو برجام معامله بزرگی نیست
در مقابل اما، وزیر خارجه اسبق آمریکا تاکید کرده که انتخاب «دونالد ترامپ» به‌عنوان رئیس‌جمهوری آمریکا در واقع انقلابی علیه عقل متعارف بوده است و برهم زدن برجام بیش از آنکه به نفع آمریکا باشد به نفع ایران است. «هنری کیسینجر» جمهوری‌خواه درخصوص انتخاب «دونالد ترامپ» در یک گردهمایی در شهر «نیویورک» گفت که بزرگ‌ترین چالش خاورمیانه «فرمانروایی احتمالی ایران بر منطقه است.» وزیر خارجه اسبق آمریکا با اشاره به انتخاب ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهوری آمریکا اعلام کرد که پیروزی ترامپ در مقابل هیلاری کلینتون یک «انقلاب علیه عقل متعارف» بوده است. او همچنین ضمن آنکه ایران را امپریالیست و جهادی خواند، گفت: «آمریکا باید به وضوح مشخص کند که ما مخالف گسترش ارضی ایران هستیم و آنچه که از ایران می‌خواهیم این است که مثل یک ملت و نه صلیبیون عمل کند.» او در باره سرنوشت برجام در دولت ترامپ گفت که دور انداختن توافق هسته‌ای ایران و ۱+۵ (آمریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه، چین به‌علاوه آلمان) بیش از آنکه به نفع آمریکا باشد، به نفع ایران است. کیسینجر تاکید کرد: «من چنین توافقی را حاصل نکردم، اما پایان دادن به آن در حال حاضر، دستاورد بزرگ و مهمی برای ما به همراه نمی‌آورد.» اظهارات هنری کیسینجر که یک رئالیست (واقع‌گرا) در عرصه سیاست خارجی به شمار می‌رود و اصالت را به «قدرت» می‌دهد در شرایطی مطرح می‌شود که پیش‌تر نیز تحلیل‌هایی منتشر شده بود مبنی‌بر اینکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری منتخب ایالات‌متحده، برخلاف وعده‌هایی که در جریان مبارزات انتخاباتی داده بود، موضع چندان متفاوتی با باراک اوباما، رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده درباره برجام نخواهد داشت و در عمل نمی‌تواند تغییرات زیادی در توافق هسته‌ای ایجاد کند. یکی از مشکلات ترامپ برای لغو، بازنگری یا مذاکره مجدد برای توافق، همراه کردن دیگر قدرت‌های جهانی با این امر است. قدرت‌های اروپایی به همراه چین و روسیه پس از اجرایی شدن آن به‌شدت در عمل به آن مصمم هستند. موضع اخیر فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در همین راستا قابل ارزیابی است. چالش دیگر ترامپ، رسیدگی به امور اقتصادی ایالات‌متحده است که به‌نظر می‌رسد اولویت اول ترامپ باشد. باز کردن پرونده‌ای که پیش‌تر بسته شده و می‌تواند هزینه‌زا باشد و بار اضافی بر اقتصاد ایالات‌متحده تحمیل کند، چندان برای ترامپ عاقلانه به‌نظر نمی‌رسد. ایجاد بی‌ثباتی در خاورمیانه و عواقب غیر‌قابل کنترل آن از دیگر موانع ترامپ برای مواجهه با برجام است. از طرف دیگر ایران نیز هرگز بار دیگر وارد مذاکرات هسته‌ای نخواهد شد و منطقا آن را نخواهد پذیرفت؛ زیرا یک بار روند آن طی شده و تهران دیگر نیازی به تکرار آن نمی‌بیند.
کناره‌گیری ترامپ از توافق عاقلانه نیست
همزمان با اظهارات هنری کیسینجر، یک اندیشکده آمریکایی پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری به بررسی وضعیت اجرای برجام در آینده پرداخت و گزارش داد کناره‌گیری ترامپ از توافق هسته‌ای کار عاقلانه‌ای نیست. به گزارش «ایسنا» اندیشکده امریکن اینترپرایز در ادامه گزارش خود آورده است: «دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا پیش از این در کارزار انتخاباتی‌اش چندین‌بار برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را یک فاجعه خوانده و گفته بود که این توافق، بدترین توافقی است که تاکنون از طریق مذاکره به‌دست آمده است. ترامپ درست می‌گوید. اگرچه توافق هسته‌ای دولت اوباما با ایران سخت‌ترین رژیم نظارت را ایجاد کرده، اما یک نمونه جدید از استانداردهای بازرسی سست و غیرمستحکم را تعیین کرده است. این توافق علاوه بر این، با نمونه‌های بین‌المللی پیشین از جمله برچیدن برنامه هسته‌ای آفریقای‌جنوبی و لیبی تفاوت بسیار زیادی دارد. بازرسی‌ها همچنان ناممکن است و ساز و کار بازگشت تحریم‌ها هم عملا وجود ندارد.» این اندیشکده آمریکایی با اشاره به اینکه دولت اوباما به ایران اجازه داد تاسیسات هسته‌ای زیرزمینی خود را حفظ کند و سانتریفیوژهای این کشور کماکان فعال هستند، ادامه داد: «بنابراین، چرا باید ترامپ به توافقی که جان کری (وزیر امورخارجه آمریکا) به آن رضایت داد، پایبند بماند؟ توافقی که ایران را در شرایطی قرار می‌دهد که محدودیت‌های اعمال‌شده بر فعالیت‌های هسته‌ای‌اش پس از اتمام ریاست‌جمهوری ترامپ پایان می‌یابد. توافق هسته‌ای در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای‌امنیت سازمان ملل مورد تایید قرار گرفت و این مساله، کنار گذاشتن توافق را سخت‌تر می‌کند.» امریکن اینترپرایز با ادعای اینکه ترامپ به‌طور قانونی می‌تواند توافق برجام را کنار بگذارد، ادامه داد: «اما آیا این کار عاقلانه‌ای خواهد بود؟ پاسخ به این سوال منفی است و توافق هسته‌ای هر قدر هم که ناقص باشد، ترامپ اگر می‌خواهد منافع آمریکا را حفظ کند، باید این توافق را اجرا کند اما در ازای آن فشار را بر ایران افزایش دهد، دسترسی این کشور به دلار را محدود کند، با رفتارهای ایران مقابله و حضور نیروی دریایی آمریکا در خلیج‌فارس را تقویت کند.»
بلاتکلیفی ترامپ در قبال توافق هسته‌ای
همچنین در تحلیلی دیگر، روزنامه بلومبرگ به بررسی توافق هسته‌ای ایران پرداخته و نوشته است: «دستاورد مهم سیاست خارجی باراک اوباما، توافق هسته‌ای ایران، به دردسر افتاده است.» در این گزارش با اشاره به متن سومین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای حکام درباره اجرای برجام آمده است: «روز چهارشنبه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تصریح کرد که ایران از ذخیره مجاز آب‌سنگین، ماده‌ای که برای خنک کردن رآکتورهای پلوتونیومی استفاده می‌شود، برای دومین‌بار از زمان اجرای این توافق‌نامه تجاوز کرده است.»
نویسنده این گزارش معتقد است: «زمانی که این اتفاق در ماه فوریه صورت گرفت، کابینه اوباما کمک کرد و با خرید مازاد این مواد برای بازگرداندن ایران به تبعیت از توافق موافقت کرد.» مارک تونر، سخنگوی وزارت امورخارجه می‌گوید این عدم تبعیت، نقض توافق که ممکن است در تئوری روند تحمیل دوباره تحریم‌ها را موجب شود، نیست.» او عنوان کرد: «ایرانیان به سرعت برای حل این مساله با دیگر طرف‌ها در حال همکاری هستند. اگر هیلاری کلینتون در انتخابات پیروز می‌شد این آب سنگین مازاد احتمالا در طبقه‌بندی عدم‌اجابت جای می‌گرفت، اما دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری بعدی خواهد بود و او متعهد شده که به‌شدت توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را تقویت کند.» کمیته مشورتی اسرائیلی کمپین انتخاباتی ترامپ در ماه جاری بیانیه‌ای را منتشر کرد که می‌گوید ایالات‌متحده باید با نقض مستمر برنامه جامع اقدام مشترک ایران در رابطه با آنچه تلاش برای تسلیحات هسته‌ای و عدم تبعیت این کشور از تحریم‌های گذشته و فعلی خوانده شده، مقابله کند. این بیانیه همچنین قول داد که ترامپ تحریم‌های جدید را برای مهار تهدیدات ایران نسبت به همسایگانش و اشاعه مداوم برنامه هسته‌ای ایران اجرا خواهد کرد. نویسنده این گزارش در ادامه با بیان اینکه جمهوی‌خواهان به او گفته‌اند که تخطی‌های اخیر ایران از سوی دولت ترامپ نسبت به کابینه فعلی مورد بررسی دقیق‌تری قرار خواهد گرفت، نوشت: «سناتور تام کاتن از ایالت آرکانزاس جمهوری‌خواه و حامی زودهنگام ترامپ به من گفت جای شگفتی ندارد که ایران بار دیگر محدودیت‌های توافق هسته‌ای را آزمایش می‌کند تا ببیند چه کاری را می‌تواند انجام دهد. کابینه اوباما زمانی که آب‌سنگین ایران به ارزش ۶/ ۸ میلیون دلار را خرید و بودجه برنامه هسته‌ای ایران را تامین کرد، دقیقا این رفتار را تشویق کرد.»
در بخش دیگری از این گزارش آمده است: «در حال‌حاضر درباره اینکه ترامپ زمانی که سوگند ریاست‌جمهوری را یاد می‌کند، دقیقا چه اقداماتی را انجام خواهد داد بلاتکلیفی زیادی وجود خواهد داشت.»کاتن گفت: «در ماه ژانویه رئیس‌جمهور ترامپ و یک کنگره جمهوری‌خواه سیاست استقامت جدید را درباره ایران آغاز خواهد کرد. دیگر جمهوری‌خواهانی که من با آنها صحبت کردم، مطمئن نبودند که ترامپ مانند بسیاری از نامزدهای جمهوری‌خواه که در مرحله مقدماتی قول پاره کردن توافق هسته‌ای را داده بودند، این کار را انجام دهد.» در بخش دیگر این گزارش نویسنده بلومبرگ معتقد است: «کابینه اوباما سعی کرده است تا از تجدید قوانین مربوط به تحریم‌ها علیه ایران در کنگره جلوگیری کند و این دولت تصمیم گرفت تا ایران را برای آزمایش‌های موشکی، رزمایش‌هایش در خلیج‌فارس یا دستگیری یا زندانی‌کردن شهروندان آمریکایی بیشتر مجازات نکند.» مایک پومپئو، نماینده جمهوری‌خواهی که از ترامپ در انتخابات عمومی حمایت کرد، در همین زمینه گفت: «فکر می‌کنم کابینه ترامپ باید به وضوح بگوید، ما به ایران اجازه داده‌ایم تا فراتر از این توافق رفتار کند، مانند آزمایش‌های موشکی و اینکه آنها چگونه با مواد هسته‌ای رفتار کنند و باید نشان دهد که اکنون آن روزها پایان یافته است.» بخش دیگری از این گزارش می‌افزاید: «حامیان توافق هسته‌ای ایران نگرانند که چنین رویکردی رئیس‌جمهوری و وزیرخارجه ایران را که از این توافق در کشور خود حمایت می‌کنند تضعیف خواهد کرد. مسلما دونالد ترامپ، فرضیات خود را آزمایش خواهد کرد اما ارزش دارد که بپرسیم اگر ایرانیان از توافق هسته‌ای کناره‌گیری کنند، به این دلیل که رئیس‌جمهوری آمریکا محتوای آن را تعدیل می‌کند، چه کسی مقصر خواهد بود؟ آیا این ایران یا ترامپ خواهند بود که میراث سیاست خارجی اوباما را غرق می‌کنند؟
ارسال نظر