4 سیگنال برتری ایران بر سعودی‌ها

کامران کرمی: اگرچه انتخاب ژنرال ۸۳ ساله در کسوت رئیس‌جمهوری کشوری کوچک در دل بحران‌های خاورمیانه را می‌توان مهم‌ترین دلیل برای خروج لبنان از بحران سیاسی در دو سال اخیر ارزیابی کرد، اما جایگاه میشل عون در داخل و خارج این کشور و پیامدهای این انتخاب در واقع فراتر از مرزهای بیروت است و حاوی عناصری چون ثبات در لبنان، نقش منطقه‌ای تهران، تقویت راهکار سیاسی در سوریه، تقویت محور مقاومت در لبنان و شکست پروژه عربستان در این کشور است که در این گزارش به ابعاد و پیامدهای این انتخاب بر شطرنج سیاسی خاورمیانه پرداخته شده است.

میشل عون، رهبر نظامی و سیاسی سرشناس لبنانی که هم‌پیمان جریان مقاومت در ائتلاف ۸‌مارس است، روز دوشنبه از سوی پارلمان این کشور به‌عنوان سیزدهمین رئیس‌جمهوری لبنان انتخاب شد. او بعد از جنگ داخلی لبنان از تبعیدگاه خود یعنی فرانسه بازگشت و حزب جریان آزاد ملی را پایه گذاشت که اکنون ۲۰ کرسی پارلمان را در اختیار دارد. او در زمان حمله اسرائیل به لبنان در سال ۱۹۸۲ فرمانده لشکر هشتم ارتش لبنان بود که مسوولیت حفاظت از کاخ ریاست جمهوری را بر عهده داشت و به دلیل توانایی‌های نظامی‌اش در سال ۱۹۸۴ به فرماندهی کل ارتش این کشور رسید. عون یک دوره از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۰ نیز کفیل ریاست‌جمهوری بوده است. استقبال جهانی از انتخاب میشل عون نشان می‌دهد که پیام‌های این انتخاب صرفا به مرزهای بیروت و لبنان محدود نمی‌شود و حاوی پیامدهای مهم برای منطقه خواهد بود. در همین ارتباط، تحلیلگران عربی و غربی انتخاب ژنرال عون را پیروزی حزب‌الله و ائتلاف مقاومت و همچنین نتیجه مستقیم کاهش نفوذ عربستان سعودی و ایستادگی نظام حاکم بر سوریه طی پنج سال گذشته در رویارویی با قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی بزرگ می‌دانند که می‌تواند بر نحوه و صورت‌بندی ائتلاف‌ها در منطقه هم تاثیرگذار باشد. این تاثیرات را می‌توان در چهار محور به شرح زیر ارائه کرد:

تاثیر ثبات در لبنان بر نقش منطقه‌ای ایران

بلاتکلیفی در انتخاب رئیس‌جمهوری لبنان باعث شده بود تا بخشی از توان و پتانسیل نیروهای سیاسی این کشور که باید معطوف به بازسازی اقتصادی این کشور می‌شد در عمل به بحث و جدال‌های پایان‌ناپذیر گذشت. بدهی‌های لبنان در مقطع کنونی به بیش از ۵۰ میلیارد دلار افزایش یافته و پرداخت بهره‌های این بدهی باعث شده این کشور در عمل در حالت ورشکستگی به سر برد. بنابراین اصلی‌ترین پیامد انتخاب ژنرال سرشناس و باتجربه معطوف به بازسازی اقتصادی و سیاسی این کشور است که در مجموع می‌تواند بر نقش این کشور در ارتباط با همسایگان و به‌طور کلی نقش منطقه‌ای این کشور تاثیرگذار باشد. از آنجا که «ژنرال» از حمایت سید حسن نصرالله (حزب‌الله)، سمیر جعجع (نیروهای لبنانی)، سعد حریری (جریان المستقبل) و ولید جنبلاط (حزب سوسیالیسم) برخوردار است، این می‌تواند الگویی موفق از ثبات را در یک فرآیند کوتاه‌مدت نوید دهد. در این چارچوب که راهبرد جمهوری اسلامی ایران در کشورهای دوست و متحد، نیز ثبات سیاسی و اقتصادی است، پیامد این انتخاب بر افزایش نقش منطقه‌ای ایران در مقایسه با نقش عربستان، حداقل در کوتاه‌مدت بسیار تاثیرگذار است.

تقویت محور مقاومت در لبنان

ثبات سیاسی و اقتصادی در لبنان از منظر جمهوری اسلامی ایران می‌تواند تداوم و تثبیت حلقه‌های مقاومت در سطح منطقه را به دنبال داشته باشد. زنجیره‌ای که عراق، سوریه، لبنان و گروه‌های مقاومت فلسطینی را به ایران در موضوع مبارزه با رژیم صهیونیستی پیوند می‌زند. اهمیت این موضوع به میزانی است که هنری کیسینجر وزیر امور خارجه سابق آمریکا و از استراتژیست‌های سرشناس این کشور در تحلیل این موضوع گفته بود که باید حلقه‌های مقاومت و در راس آنها سوریه را ساقط کرد تا ارتباط ایران با لبنان و فلسطین قطع شود و خطرات کمتری متوجه امنیت رژیم صهیونیستی شود. در این چارچوب و از آنجا که میشل عون نیرویی نزدیک به جریان مقاومت در لبنان است و حزب‌الله نقش تعیین‌کننده‌ای در به قدرت رساندن عون ایفا کرد، بنابراین پیامد این انتخاب بر تقویت جریان مقاومت هم بسیار تاثیرگذار خواهد بود.

تقویت راهکار سیاسی در سوریه

بدون کوچک‌ترین تردیدی می‌توان گفت که تاثیرپذیرترین کشور خاورمیانه از بحران سوریه، جمهوری لبنان است و نگاهی به گذشته نشان می‌دهد که روابط لبنان و سوریه فراز و فرودهای فراوانی داشته و از این منظر، سوریه باثبات یا عکس آن سوریه‌ای بحران‌خیز، به‌طور ویژه بر جایگاه داخلی لبنان میان نیروهای سیاسی آن و همچنین جایگاه منطقه‌ای این کشور اثرگذار است. در همین چارچوب است که میشل عون پس از انتخاب شدن به‌عنوان رئیس جدید ‌جمهوری درخصوص بحران سوریه گفت: «ما خواهان توقف جنگ سوریه و بازگشت آوارگان با کمک جامعه جهانی و تلاش‌های سازمان ملل هستیم. لبنان باید سیاستی مستقل در پیش بگیرد. به اعتقاد ما تا بحران سوریه حل نشود مساله آوارگان و بار سنگین آنها بر ملت لبنان نیز ادامه خواهد داشت.» از این زاویه به‌نظر می‌رسد به دلیل تجربه‌های عون از جنگ داخلی لبنان، مواضع آن در روزهای آینده، تقویت راهکار سیاسی درخصوص سوریه، میان نیروهای سیاسی بیروت را به دنبال خواهد داشت و قاعدتا تقویت فرآیند منطقه‌ای درخصوص حل‌وفصل سیاسی بحران سوریه را که خواست اساسی ایران به‌عنوان متحد راهبردی بشار اسد است افزایش خواهد داد.

شکست پروژه عربستان

لبنان از زمان جنگ داخلی که با توافق‌نامه طائف در سال ۱۹۸۹ حل و فصل شد، برای عربستان سعودی دارای اهمیت زیادی بوده است. از آن زمان عربستان هزینه‌های سیاسی و مالی زیادی را متحمل شد تا نیروهای سیاسی این کشور را متمایل به خود کند. سرمایه‌گذاری روی رفیق حریری و هم اینک فرزندش سعد حریری و جریان المستقبل بخشی از تلاش‌های ریاض برای نفوذ در لبنان بوده است. از آنجا که سعودی‌ها از سلیمان فرنجیه به‌جای میشل عون برای کسب کرسی ریاست‌جمهوری حمایت می‌کردند، انتخاب عون و حمایت غیرمنتظره سعد حریری از او در دقایق آخر حکایت از چند معادله دارد که باعث شده سعودی‌ها به این موضوع تن دهند.دلیل اول؛ کاهش کمک‌های مالی ریاض به حریری به‌خصوص ورشکستگی شرکت سعد حریری در عربستان است که باعث شد او وضعیت را برای حفظ فاصله با ریاض مناسب ببیند و از عون حمایت کند. دلیل دوم؛ حجم درگیری‌های عربستان در منطقه به‌خصوص در سوریه، بحرین و یمن، سعودی‌ها را به سمت اولویت‌بندی در حوزه‌های پیرامونی خود و دست کشیدن موقتی از لبنان هدایت کرد. از این‌رو این عقب‌نشینی تاکتیکی عربستان بلافاصله گشایش در لبنان و انتخاب رئیس‌جمهور را به دنبال داشت.

بنابراین باید گفت پیامدهای انتخاب میشل عون می‌تواند بر نقش منطقه‌ای لبنان به‌عنوان یکی از متحدان ایران در «زیرسیستم» شامات به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های اصلی خاورمیانه نقش تعیین‌کننده داشته باشد.