سعیده سادات فهری: قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه در گفت‌وگویی با روزنامه «دنیای اقتصاد» به مناسبت برگزاری نشست سه‌جانبه ایران، روسیه و سوریه در مسکو به بررسی اهداف ایران و روسیه در مورد سوریه پرداخت و گفت که روس‌ها طبیعتا هدف‌های بزرگ‌تری در مورد سوریه دارند و هدف آنها تنها خود سوریه نیست بلکه هدف‌شان این است که سهم‌شان را در خاورمیانه و در مقابل غرب به‌دست آورند. محبعلی تاکید کرد که اما هدف ایران در قالب یک قدرت منطقه‌ای، خود سوریه است؛ به‌خصوص اینکه ایران، حامی جدی بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه است.

اهداف اصلی برگزاری نشست سه‌جانبه بین تهران، مسکو و دمشق در روسیه چیست؟

سه کشور ایران، روسیه و سوریه بر سر مسائلی که در مذاکره با غرب وجود دارد و همچنین وضعیت حلب، نیاز به هماهنگی‌هایی دارند و به نظر می‌رسد با توجه به مشکلاتی که روسیه با آمریکا و غرب پیدا کرده به این مساله نیاز پیدا کرده که آن رابطه را به نوعی مدیریت کند. بنابراین، این اجلاس به دعوت روس‌ها و با هدف هماهنگی با جبهه ایران و سوریه انجام گرفت تا سپس روند مذاکرات‌شان با غرب را طرح‌ریزی کرده و جلو ببرند.

در حال حاضر ایران و روسیه در مورد سوریه چه اختلافات و اشتراک نظرهایی دارند؟

تهران و مسکو در برهه فعلی بر سر حمایت ارضی از سوریه و ابقای حکومت و شخص بشار اسد اتفاق‌نظر دارند اما مشخص نیست که آیا در آینده نیز دو طرف درخصوص ساختار حکومت در سوریه اشتراک نظر داشته باشند یا خیر. روس‌ها طبیعتا هدف‌های بزرگ‌تری در مورد سوریه دارند و هدف آنها تنها خود سوریه نیست، بلکه هدف‌شان این است که سهم‌شان را در خاورمیانه و در مقابل غرب به‌دست آورند. بنابراین سوریه، هدف کوچکی در این چارچوب است که برای مسکو تعریف شده و تصمیمات آینده مسکو به تفاهماتش‌با غرب بستگی دارد. اما هدف ایران در قالب یک قدرت منطقه‌ای، خود سوریه است؛ به خصوص اینکه ایران حامی جدی بشار اسد ‌است. بنابراین ممکن است هدف روسیه، حفظ یک سوریه با حضور بشار اسد نباشد و با توجه به مناسباتی که با اسرائیل، آمریکا و اروپا دارند در نهایت و در صورت حفظ منافع‌شان بر باقی ماندن اسد در قدرت خیلی تاکید نکنند.

اکنون چه چالش‌هایی برای توافق بر سر سوریه وجود دارد؟

مساله سوریه پیچیده است و این بحران یک منازعه در چند سطح مختلف را شامل می‌شود. نخست سطح بین‌المللی است که قدرت‌های بزرگ در آن مداخله دارند و تا این قدرت‌ها به توافق نرسند در سطوح بعدی نیز امکان توافق وجود ندارد. سطح بعدی، سطح منطقه‌ای است که ایران، عربستان سعودی، ترکیه و به‌طور پنهانی برخی قدرت‌های دیگر چون اسرائیل و ... را نیز شامل می‌شود. در سطوح خرد نیز بازیگران داخلی شامل دولت سوریه و مخالفان آن قابل ذکر هستند. طبیعتا هماهنگ کردن این میزان از بازیگر و کنشگر با منافع متضاد بسیار مشکل است. تا زمانی که تمام این طرفین نتوانند در کنار یکدیگر قرار بگیرند، امکان رسیدن به یک توافق و آتش‌بس در مورد سوریه وجود ندارد.

با این تفاسیر در آینده کوتاه‌مدت نمی‌توان چشم‌انداز مثبت و مشخصی را برای سوریه متصور شد.

مساله سوریه مساله بسیار غامضی است که با تحولات جهانی، منازعات بین‌المللی و آینده خاورمیانه گره خورده است. به بیان دیگر بحران سوریه تنها مساله این کشور نیست بلکه آینده عراق، ترکیه، لبنان و حتی شاید کشورهای دیگر متاثر از بحران سوریه و چشم‌انداز آن است. به همین دلیل چشم‌انداز خیلی روشنی برای سوریه تا زمان قابل پیش‌بینی وجود ندارد و لااقل باید منتظر باشیم ببینیم نتیجه انتخابات آمریکا و سیاست‌های آتی این کشور در قبال خاورمیانه چه خواهد بود. در آن صورت شاید بتوان روشن‌تر و صریح‌تر در این خصوص صحبت کرد.