ایران برنده بزرگ پیروزی در موصل؟

کامران کرمی: عملیات آزادسازی موصل از نیروهای داعش را نقطه عطفی در مبارزه با این گروه شبه‌نظامی می‌دانند که سال گذشته در سودای تشکیل دولت و برپایی خلافت به اصطلاح اسلامی در عراق و سوریه بود. در واقع جولان داعش فارغ از اینکه توانست جنگ خانمان سوز در خاورمیانه و عمق بحران‌های آن را تشدید کند و دولت‌های منطقه را در مقابل یکدیگر قرار دهد، اما در این میان فرصت‌هایی را برای برخی بازیگران و قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای فراهم آورد تا بتوانند منافع خود را به پیش ببرند.

بازگشت روسیه به خاورمیانه، بازی یک بام و دو هوای ترکیه با کردها، حمایت‌های عربستان از تروریست‌های سلفی و جهادی و در نهایت بازی چند وجهی آمریکا در خاورمیانه و استفاده از «هرج و مرج ساز»ی به نام داعش. اما در این میان بازیگر دیگری به نام ایران وجود دارد که مدت‌ها پیش از شکل‌گیری بحران در سوریه و جولان داعش در عراق و سوریه، بغداد و دمشق را بخشی تفکیک‌ناپذیر از زنجیره مقاومت در سطح منطقه می‌دانست و امنیت و ناامنی این دو کشور را امنیت و ناامنی خود می‌دانست. امروز و ۵ سال پس از بحران سوریه و افت و خیز تروریست‌ها، همچنان عراق و سوریه در خط مقاومت برای ایران قابل معنا هستند و طبیعتا تغییری در بازی ایران در خاورمیانه به‌وجود نیامده است.

اما سوالی که در این میان مطرح شده این است که آیا ایران بازیگر پیروز تحولات خاورمیانه به‌خصوص با عملیات آزاد‌سازی موصل و ضعیف شدن داعش در عراق و سوریه است؟ یا این عملیات همچنان می‌تواند تهدیداتی را متوجه حوزه‌های راهبردی ایران در عراق و سوریه کند؟ در پاسخ به این سوال «عبدالباری عطوان» نویسنده و تحلیلگر مشهور عرب در تحلیلی در روزنامه الرای الیوم به آخرین تحولات منطقه پرداخته و نوشته است: «در حالی که ویژگی سیاست ترکیه در پرداختن به دو بحران سوریه و عراق سردرگمی و آشفتگی است، به نظر می‌رسد که ایران، رقیب منطقه‌ای‌اش، شانس بیشتری برای موفقیت دارد. جالب توجه این است که ایران در دو ائتلاف «برنده» تاکنون در نبردهای حلب و موصل قرار دارد. هم‌پیمانان روس ایران هم کسانی هستند که وارد جنگ اول شده‌اند و تمام ثقل هوایی و نظامی خود را پشت این جنگ قرار داده‌اند؛ امری که باعث پیشروی نیروهای ارتش سوریه به سمت مناطق شرقی محاصره شده است. اما هم‌پیمانان عراقی ایران جنگ آزادی موصل و بیرون کردن عناصر گروه تروریستی داعش را با پوشش هوایی آمریکایی اعلام کرده‌اند. به عبارت دیگر دو قدرت بزرگ یعنی آمریکا و روسیه به منظور یاری رساندن به هم پیمانان ایران و در خدمت منافع استراتژیک ایران می‌جنگند. این در حالی است که عرب‌ها به نظر می‌رسد که خارج از تصویر هستند و هیچ نقش سازنده‌ای ندارند.» همچنین برخی دیگر از تحلیلگران معتقدند که عملیات آزادسازی موصل و به‌طور کلی تضعیف داعش، در راستای منافع راهبردی ایران در منطقه است و باعث برتری میدانی متحدان تهران در تحولات مذکور خواهد شد. برای تحلیل دقیق‌تر این گزاره چند دیدگاه مطرح شده است:

حفظ تمامیت ارضی عراق

با وقوع بحران در سوریه و متعاقب آن جولان داعش در شام و سپس عراق این سوال مطرح شده بود که جمهوری عراق به‌عنوان متحد استراتژیک ایران در منطقه به سمت تجزیه حرکت خواهد کرد. استدلال این گروه این بود که خودمختاری کردها در شمال و خونخواهی داعش به نیابت از اهل سنت عراق باعث خواهد شد تا دولت مرکزی عراق که نماینده اکثریت شیعیان است، تضعیف و زمینه‌های تجزیه عراق فراهم آید. این موضوع به‌خصوص با گسترش سرزمینی و گفتمانی-اعتقادی داعش بیش از پیش واقعی می‌نمود. بنابراین در چنین شرایطی که توسعه‌طلبی زمینی داعش متوقف شده و در حال از دست دادن مرزهای اشغالی خود است و از سوی دیگر جذابیت گفتمان ایدئولوژیک آن برای توده‌های اهل سنت به دلیل کشتارهای فجیع و اقدامات تروریستی که انجام داده تا حد زیادی از بین رفته است، تمرکز بر تضعیف این گروه با عملیات گسترده آزاد‌سازی موصل می‌تواند حفظ یکپارچگی عراق به‌عنوان متحد ایران را دربرداشته باشد و این کشور را از خطر تجزیه رها سازد.

تضعیف دشمن ایدئولوژیک ایران

فارغ از اینکه گسترش سرزمینی و توسعه‌طلبی داعش می‌توانست پیامدهای ژئوپلیتیک از حیث تجزیه عراق و افزایش هزینه‌های ایران را در مرزهایش به دنبال داشته باشد، نکته مهم‌تر این موضوع است که داعش به‌عنوان نسل جدید سلفی-تکفیری‌ها، اساسا با گفتمان شیعی و انقلابی ایران خصومت آشکار داشته و دارد. به این معنی که تا پیش از تشکیل داعش، القاعده به‌عنوان یک شبکه تروریستی جهانی، موضوع مبارزه با شیعیان به‌عنوان آن چه بدعت‌گذاران در دین اسلام می‌خوانند را موضوعی حاشیه‌ای می‌دانست و اولویت را به مبارزه با آمریکا و صهیونیسم جهانی می‌داد. اما داعش اولویت اول خود را تشکیل خلافت اسلامی و تضعیف و حذف شیعیان می‌داند و ازین‌رو در بعد ایدئولوژیک خطری جدی برای گفتمان تشیع و هویت انقلابی ایران است. از این‌رو تضعیف داعش در هر دو بعد خود یعنی آزادسازی مناطق تحت اشغال و تضعیف گفتمان آن، می‌تواند خطرات یکی از جدی‌ترین تهدیدات چند دهه اخیر را برای ایران از بین ببرد.

تداوم زنجیره مقاومت در منطقه

سومین تاثیر مثبتی که عملیات تضعیف داعش به‌خصوص عملیات آزادسازی موصل متوجه جمهوری اسلامی ایران می‌کند، تداوم و تثبیت حلقه‌های مقاومت در سطح منطقه است. زنجیره‌ای که عراق، سوریه، لبنان و گروه‌های مقاومت فلسطینی را به ایران در موضوع مبارزه با اسرائیل پیوند می‌زند. اهمیت این موضوع به حدی است که هنری کیسینجر وزیر امور خارجه سابق آمریکا و از استراتژیست‌های سرشناس این کشور در تحلیل این موضوع گفته بود که باید حلقه‌های مقاومت و در راس آنها سوریه را ساقط کرد تا ارتباط ایران با لبنان و فلسطین قطع شود و خطرات کمتری متوجه امنیت رژیم صهیونیستی شود. بنابراین در یک تحلیل دقیق از تحولات سوریه فارغ از مطالبات مردمی و اصلاحی که در اوایل شروع بحران مطرح بود، باید گفت که بخش مهمی از بحران سوریه برای تضعیف نقش منطقه‌ای ایران بوده و هست و قدرت‌های منطقه‌ای چون عربستان سعودی، سوریه را از منظر تضعیف نقش ایران در منطقه ارزیابی می‌کنند. بنابراین تضعیف داعش می‌تواند تثبیت زنجیره مقاومت را به‌دنبال داشته باشد.

تمرکززدایی از بحران سوریه

شاید چهارمین تاثیر مثبت موقتی که عملیات آزادسازی موصل برای تضعیف داعش متوجه ایران می‌کند، تمرکز زدایی از بحران سوریه در زمانی باشد که جنگ میدانی بر سر شهر حلب به تقابل میان روسیه و آمریکا کشیده شده است. فرصتی که دولت بشار اسد و هم پیمانان آن نیز می‌توانند از آن در جهت تقویت و بازسازی قوا و تاکتیک‌ها و استراتژی خود بهره جویند. اگرچه همزمان می‌تواند منجر به بازسازی داعش در شرق سوریه یعنی در سه شهر دیرالزور، حسکه و رقه شود و بقایای داعش در غرب عراق و موصل را روانه سوریه کند. در برخی تحلیل‌ها هم بیان می‌شود که این موضوع به‌خصوص از سوی سعودی‌ها و آمریکایی‌ها در دستور قرار گرفته که مجددا تمرکز خود را بر پتانسیل تخریبی داعش برای ضربه زدن به سوریه استفاده کنند. اما به‌نظر می‌رسد با موفقیت عملیات موصل، زمینه برای تضعیف بیش از پیش داعش در سوریه به‌خصوص با تمرکزی که روسیه و دولت‌های اروپایی روی داعش صورت داده‌اند، فراهم خواهد شد.

ادامه خبر ...