رمز خوانی از نزدیک شدن تهران و قاهره

دنیای اقتصاد- کامران کرمی: یک هفته پس از برگزاری نشست بین‌المللی درباره سوریه در شهر لوزان سوئیس، یک روزنامه انگلیسی مدعی شد که ایمیل‌هایی در اختیارش قرار گرفته که نشان می‌دهد وزیر‌خارجه ایران از همتای آمریکایی خود خواسته تا وزیر خارجه مصر نیز در مذاکرات نیم‌روزه لوزان حضور داشته باشد. اقدامی که سبب بروز نگرانی‌هایی در این‌باره شد که قاهره در حال فاصله گرفتن از موضع سنتی خود در حمایت از غرب در منطقه است و حضور آن می‌تواند موجب تقویت متحدان اسد شود.

روزنامه «گاردین» روز پنج‌شنبه مدعی شد به متن ایمیل‌هایی دست یافته که نشان می‌دهد وزیر خارجه ایران شخصا از همتای آمریکایی‌اش خواسته تا مصر به مذاکرات لوزان در مورد سوریه دعوت شود. مذاکراتی که پس از مدت‌ها نقض آتش‌بس در سوئیس با حضور وزرای خارجه آمریکا، روسیه، ایران، عربستان، عراق، مصر، قطر و اردن به همراه نماینده دبیر‌کل سازمان ملل در امور سوریه برگزار شد، اما در دستیابی به یک استراتژی مشترک با روسیه برای اتمام جنگ سوریه ناکام ماند. این روزنامه انگلیسی مدعی شد که ایمیل‌هایی را که بنابر آن، محمدجواد ظریف از جان کری در خواست کرده است تا تیم قاهره نیز در این مذاکرات حضور داشته باشند، در اختیار دارد. بنابر این ادعا، زمانی که کری مذاکرات شش‌جانبه را برای دستیابی به یک منطقه مشترک پیشنهاد داده است، ظریف خواستار حضور مصر نیز در مذاکرات شده است.

جمهوری اسلامی ایران که همواره همه بازیگران درگیر در بحران سوریه را به انتخاب راهکار سیاسی، آتش‌بس فراگیر و مبارزه با تروریسم ترغیب کرده بود، این‌بار به دلایلی در دقیقه ۹۰ در نشست بین‌المللی سوریه در شهر لوزان سوئیس شرکت کرد تا به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای ذی‌نفوذ، وزن ائتلاف روسیه به‌علاوه جبهه مقاومت را تقویت کند. این نشست که به گفته حسین جابری‌انصاری، معاون وزیر امور‌خارجه دوسوم آن به موضوعات امنیتی و آتش‌بس در سوریه اختصاص داشت، چهار محور اصلی را مورد بررسی قرار داد که می‌تواند در روند بحران در سوریه و فرآیندهای آتی آن موثر باشد. این چهار محور عبارت بودند از: «آتش‌بس و عوامل اصلی برهم خوردن آن، تفکیک بین گروه‌های تروریستی به‌ویژه النصره و داعش از سایر گروه‌های سوری، مساله انسانی و فوریت‌های امدادرسانی در حلب و دیگر مناطق سوریه و تداوم گفت وگوها در اسرع‌وقت بر مبنای جدول زمانی.»

به گفته گاردین ایران پیش از مذاکرات لوزان تنها در صورتی با حضور در آن موافقت کرده است که وزیران خارجه عراق و مصر نیز در لوزان حضور داشته باشند. در بیان چرایی اصرار ایران برای گنجاندن نام مصر و عراق سه دلیل اصلی مطرح شده است:

تقویت مواضع متحدان اسد

مصر و عراق هر دو از موضع ایران در قبال بشار اسد حمایت می‌کنند، اما مصر به دلیل اینکه پرجمعیت‌ترین کشور عرب سنی در منطقه است و از وزن و جایگاه سیاسی-تاریخی مهمی در منظومه دولت‌های عربی برخوردار است، قاعدتا همراهی یا عدم همراهی آن در یکی از جبهه‌های نبرد و ائتلاف‌های منطقه‌ای دارای اهمیت بیشتری است و می‌تواند صحنه میدانی تحولات در سوریه را به سمتی هدایت کند که به نفع یکی از این قطب‌ها تمام شود. در واقع از این زاویه است که ایران و به‌خصوص عربستان سعودی نسبت به تحرکات قاهره در قبال تحولات سوریه حساس بوده و به دنبال آن بوده‌اند تا به نوعی حمایت مصر را به سمت خود جلب کنند و از وزن و اعتبار آن در خاورمیانه بهره گیرند. این موضوع به‌خصوص زمانی اهمیت دارد که وضعیت میدانی در سوریه تا حد زیادی توانسته است به سمت برتری متحدان نظام سوریه پیش برود و در چنین شرایطی تقویت رویکردهای سیاسی همراستا با تحولات میدانی از اهمیت اساسی برخوردار است.

جلوگیری از برتری ائتلاف ضد رژیم سوریه

هدف ایران همچنین جلوگیری از برتری ائتلاف ضددولت اسد شامل آمریکا، عربستان، قطر و ترکیه در مذاکرات لوزان بود. این موضوع به‌خصوص با توجه به رویکرد سیاسی مصر در قبال تحولات سوریه و همچنین عدم تمایل به گزینه نظامی برای ساقط کردن بشار اسد موجب شده بود تا ایران بخواهد و بتواند نگاه و رویکرد قاهره را به سوی جبهه متحدان اسد متمایل کند و از برتری مخالفان و اپوزیسیون بکاهد. اگرچه ممکن است این سوال پیش بیاید که با توجه به این موضوع که مصر نقش قابل توجهی در عرصه میدانی سوریه ندارد، حمایت یا عدم حمایت آن چه سودی عاید یکی از طرفین می‌کند؟ که در پاسخ باید گفت مناسبات تاریخی دمشق و قاهره به‌عنوان دو متحد در جهان عرب، وزن ژئوپلیتیک و گستره سیاسی مصر در خاورمیانه، تنوع گروه‌های اسلام گرا و جهادی در درون جامعه مصر و همچنین تاثیری که بر قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا می‌کند، باعث شود تا همراهی آن در بحران سوریه دارای اهمیت و نقش‌آفرینی آن در یکی از دسته‌بندی‌ها به مراتب با‌اهمیت‌تر باشد. در این میان و در آخرین لحظات چینش ترکیب شرکت‌کنندگان در اجلاس لوزان، عربستان سعودی نیز اردن را در فهرست اعضای شرکت‌کننده گنجانید تا علاوه بر اینکه مواضع مخالفان اسد را تقویت کند، اقدام ایران برای گنجاندن نام مصر و عراق را نیز خنثی کند.

استفاده از اختلافات قاهره و ریاض

سومین دلیلی که می‌توان از رهگذر تحلیل اخبار و مواضع سیاسیون از دلیل اصرار تهران برای حضور مصر در اجلاس لوزان به‌دست آورد به اختلافات مصر و عربستان سعودی برمی‌گردد. رایزنی‌ها برای حضور مقامات مصری در لوزان چند روز پیش‌ از آنکه مصر در حرکتی غافلگیرانه نسبت به حامی اقتصادی خود، عربستان سعودی، همراه با روسیه به پیش‌نویس قطعنامه فرانسه در شورای امنیت برای تعیین منطقه پرواز ممنوع رای منفی دهد، انجام شد. نماینده عربستان در سازمان ملل پس از رای منفی مصر به این پیش‌نویس، تصمیم مصر را دردآور خواند. روز پس از آن ریاض کمک نفتی خود به مصر را که حدود ۷۰۰ هزار بشکه نفت‌خام تخمین‌زده می‌شود تعلیق کرد. همچنین دیدار اخیر وزرای خارجه ایران و مصر در حاشیه اجلاس سازمان ملل در نیویورک باعث خشم عربستان شده است. مجموع این عوامل و همچنین نگاه متفاوت مصر به بحران سوریه باعث شده ایران علاوه بر تقویت جبهه متحدان سوریه، به دنبال آن باشد تا از اختلافات به‌وجود آمده در روابط مصر و عربستان، بهره‌برداری لازم را به‌عمل آورد تا بتواند رویکردهای سیاسی در قبال بحران سوریه را تقویت کند.