مثلث همکاری برای سوریه عکس: ایرنا

گروه دیپلماسی: تعدد دیدارها میان مقامات روسی، ترکیه‌ای و ایرانی طی یک هفته گذشته این گمانه را تقویت می‌کند که آیا روند جدیدی درخصوص روابط ایران، روسیه و ترکیه و همچنین حل بحران‌های منطقه‌ای شکل گرفته‌است. پس از دیدار رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین، روسای جمهوری ترکیه و روسیه در شهر سن پترزبورگ و تاکید بر عادی‌سازی روابط دوجانبه، روز جمعه نیز محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران برای نخستین بار پس از کودتای ناکام در ترکیه طی سفری یک روزه به این کشور رفت و رایزنی‌هایی با مقامات ترکیه‌ای در رابطه با بحران‌های منطقه‌ای به‌ویژه بحران سوریه انجام داد.

همچنین روز گذشته میخائیل بوگدانف، نماینده ویژه پوتین در امور خاورمیانه برای رایزنی با مقامات ایرانی از جمله وزیر خارجه و حسین جابری‌انصاری معاون وزیر خارجه وارد تهران شد. جابری‌انصاری نیز گفته‌است که به زودی به ترکیه و روسیه سفر خواهد کرد. تحرکات تهران-روسیه-آنکارا گمانه‌زنی‌هایی را درخصوص احتمال برقراری مثلث یا ائتلافی سه گانه بین ایران، ترکیه و روسیه مطرح کرده است؛ ائتلافی که شاید مهم‌ترین محور آن یافتن راه حلی برای بحران ۵ ساله سوریه باشد. به نظر می‌رسد مقامات ترکیه به‌ویژه رجب طیب اردوغان پس از کودتای ناکام اخیر در این کشور، دستورکارهای جدیدی را در عرصه سیاست خارجی پی ریزی کرده‌اند. از جمله آنکه شاید آنکارا با ارزیابی شرایط موجود تمایل دارد نزدیکی بیشتری با همسایگان اثرگذار از جمله روسیه و ایران داشته باشد. البته درخصوص تغییر رویکرد آنکارا در قبال همسایگانش تحلیل‌های مختلفی وجود دارد؛ برخی این تغییر رویکرد را استراتژیک و مهم ارزیابی کرده و معتقدند که ترکیه تعدیل جدی در سیاست خاورمیانه‌ای‌اش ایجاد کرده است، زیرا در سال‌های گذشته که آنکارا در جبهه مخالفان روسیه و ایران قرار داشت و با همراهی کشورهایی چون قطر و عربستان تلاش می‌کرد دولت قانونی سوریه را سرنگون کند، راه به جایی نبرد. نتیجه این سیاست‌های حزب عدالت و توسعه را شاید بتوان اوج تنش با همسایگان، افزایش بحران امنیتی در داخل این کشور و در نهایت نیز تلاش برای کودتا عنوان کرد، اما برخی دیگر معتقدند که این تغییر، تاکتیکی است یعنی در برهه فعلی به دلیل رویکرد غرب به خصوص آمریکا در قبال کودتا در ترکیه و بی توجهی به مساله استرداد فتح‌الله گولن که ترکیه او را یکی از طراحان اصلی کودتا معرفی کرده است، آنکارا به سمت ایران و روسیه چرخش داشته تا غرب را متوجه اشتباهاتش کند. این در شرایطی است که رئیس‌جمهور ترکیه اکنون با بحران داخلی مواجه است و تنش‌هایش با آمریکا و اتحادیه اروپا افزایش یافته است. بنابراین اردوغان عملگرا، فعلا راهی جز نزدیکی به همسایگان اثرگذار پیش روی خود نمی‌بیند. طی سال‌های اخیر ترکیه با در پیش گرفتن برخی سیاست‌های متضاد با همسایگان متهم به آن شده بود که از تروریست‌ها در سوریه دفاع می‌کند. همچنین به دلیل حمایت ترکیه از مخالفان دولت بشار اسد، روابط دولت ترکیه و سوریه نیز به‌شدت دچار تنش شده بود. امروز به‌دنبال برخی تحولات در سیاست خارجی ترکیه و آشتی دولت آنکارا با دولت مسکو، به نظر می‌رسد که باید منتظر برخی تحولات در سطح منطقه به‌ویژه در مساله سوریه باشیم. اغلب کارشناسان نیز معتقدند با روندی که سه کشور مهم منطقه در پیش گرفته‌اند، باید منتظر تسریع در حل بحران سوریه باشیم. با این وجود، از آنجا که اختلاف‌نظر میان این سه بازیگر درباره سوریه تا حدودی عمیق است، به نتیجه رسیدن این مکانیزم سه‌جانبه تاحدودی دشوار به نظر می‌رسد. ایران در بحران سوریه در کنار روسیه ایستاده و ترکیه پیش از این موضعی سرسختانه در قبال بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه داشته‌است.

مذاکرات خاورمیانه‌ای در تهران

میخائیل بوگدانف، نماینده ویژه پوتین در امور خاورمیانه دیروز، در چنین فضایی به دعوت حسین جابری‌انصاری، معاون وزیر خارجه وارد تهران شد. بنابر گزارش‌های رسیده، محور اصلی گفت‌وگوی این دیپلمات روس با مقامات برجسته وزارت خارجه ایران، تحولات جدید در بحران پنج‌ساله سوریه بود. دیدار بوگدانف و جابری‌انصاری، ‌اولین دیدار رسمی این دو دیپلمات آشنا به مسائل خاورمیانه است. پیش از این، وزیر امور خارجه ایران روز پنج‌شنبه یعنی یک روز قبل از سفر به ترکیه با سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در مورد آخرین تحولات منطقه از جمله بحران سوریه به‌صورت تلفنی رایزنی و گفت‌وگو کرد. معاون عربی و آفریقای وزارت خارجه ظهر دیروز بعد از دیدار ۲ ساعت و نیمه با همتای روسی خود اعلام کرد در آینده نزدیک برای رایزنی بیشتر در ارتباط با تحولات منطقه به روسیه و ترکیه سفر خواهد کرد. به گزارش «ایسنا» حسین جابری‌انصاری در جمع خبرنگاران تاکید کرد: «این نخستین دیدار من با آقای بوگدانف بود. در این دیدار مجموعه‌ای از مسائل مرتبط با تحولات غرب آسیا و شمال آفریقا مورد گفت‌وگو و بررسی قرار گرفت.» به گفته جابری‌انصاری سیاست مشترک دو کشور مبتنی بر حل مسالمت‌آمیز بحران‌های موجود در منطقه است. او افزود: «در ادامه همین رایزنی‌ها در آینده نزدیک سفری به مسکو خواهم داشت و در همین چارچوب با دیگر همتایان خود در دیگر کشورهای منطقه رایزنی و خواهیم کرد.» همچنین بوگدانف روز گذشته با وزیر امور خارجه ایران دیدار و گفت‌وگو کرد. به گزارش «ایرنا» در این دیدار آخرین تحولات منطقه‌ای مورد بحث و بررسی قرار گرفت و طرفین پیرامون شرایط جدید در مساله سوریه گفت‌وگو و بر استمرار رایزنی‌ها تاکید کردند.

توافق تهران-آنکارا بر سر سوریه

همچنین در ادامه معاون عربی و آفریقای وزارت خارجه ضمن آنکه ترکیه را کشوری مهم و موثر در منطقه توصیف کرد، افزود: «همواره در طول بحران سوریه مذاکرات فشرده‌ای با مقامات ترکیه داشته‌ایم و در سفر اخیر ظریف به ترکیه، وضعیت جاری مورد بررسی قرار گرفت و در ارتباط با اصول اساسی حل بحران، توافق کلی بین دو کشور وجود دارد.» او با اشاره به اصولی که مورد اهتمام دو کشور در ارتباط با حل بحران سوریه است، گفت: «حفظ تمامیت ارضی سوریه، حاکمیت واحد در این کشور و شکل‌گیری دولت ملی و فراگیر در این منطقه و تعیین سرنوشت سوریه توسط مردم این کشور از جمله اصول مورد توافق مشترک دو کشور است و دو کشور در زمینه این دو اصول کلی با یکدیگر توافق دارند و این خود می‌تواند مقدمه‌ای برای اقدامات بعدی باشد.» سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه با بیان اینکه گفت‌وگوها بین دو کشور برای بررسی جزئیات و اجرایی کردن اصول چهارگانه مشترک مورد اشاره ادامه خواهد داشت، تاکید کرد: «در همین چارچوب به دعوت همتای ترکیه‌ای خود دیداری نیز با او در آنکارا خواهم داشت و همان‌طور که گفتم رایزنی‌ها در این زمینه با دیگر کشورها و بازیگران موثر در حل این بحران ادامه پیدا خواهد کرد تا زمینه برای خروج از وضعیت جاری فراهم شود.» البته جابری‌انصاری تاکید کرد که حرکت در این مسیر کار ساده‌ای نیست؛ زیرا در این موضوع بازیگران متعدد و موثری وجود دارند.

به دنبال شکل‌گیری ائتلاف نیستیم

در عین حال در شرایطی که امروز گمانه‌زنی‌هایی درخصوص احتمال تشکیل ائتلاف یا مثلث ایران، روسیه و ترکیه مطرح است و وزیر خارجه ایران نیز طی سفر به ترکیه گفت که ایران، ترکیه و روسیه بازیگران مهم منطقه هستند و رایزنی میان‌ کشورهای منطقه باید افزایش یابد، جابری‌انصاری نیز روز گذشته در این رابطه گفت: «ما فکر می‌کنیم به جای اینکه به فکر شکل‌گیری قالب‌های بسته مثلا سه گانه یا چندگانه باشیم- موضوعی که ممکن است حساسیت دیگر بازیگران را ایجاد کند- باید به دنبال اجماع و اتفاق نظر بر اساس اصول مشترک مورد اشاره بین کشورهایی باشیم که در حل این بحران موثر هستند.» او با بیان اینکه بازیگران خارجی در حل بحران سوریه باید با اتفاق نظر بر اصول مشترک چهارگانه به سمتی بروند که رجوع به آرای مردم برای حل بحران را تسهیل کند، افزود: «اگر روی این اصول مشترک تفاهم حاصل شود، مقدمات برای حل این بحران نیز فراهم می‌شود. بنابراین ما به دنبال شکل‌گیری ائتلاف‌ها و قالب‌های بسته نیستیم، بلکه معتقدیم باید یک مفاهمه در چارچوب اصول مشترک بین غالب بازیگران موثر در این بحران ایجاد شود؛ زیرا اگر چنین اتفاق‌نظری حاصل شود زمینه امکان خروج از این بحران هم فراهم می‌شود.» این مقام وزارت خارجه ایران ادامه داد که در همین چارچوب رایزنی‌ها بین ترکیه، ایران و روسیه و همچنین دیگر بازیگران منطقه می‌تواند موثر باشد و سرعت بیشتری به روند کار دهد. او تاکید کرد: «همان‌طور که بارها گفته‌ایم ادامه بحران فعلی به نفع هیچ‌کس نیست و حتی بازیگرانی که فکر می‌کنند ادامه وضعیت جاری در راستای منافع آنها است، تصور اشتباهی دارند.» همچنین جابری‌انصاری گفت که میان این مذاکرات منطقه‌ای با مذاکرات دی میستورا، نماینده سازمان ملل هیچ تلازمی وجود ندارد و در حال حاضر شاهد حلقه‌های متعدد رایزنی در منطقه برای حل بحران‌های موجود هستیم.او با بیان اینکه رایزنی‌هایی که در حال صورت گرفتن است متناقض با یکدیگر نیست و شاید به نوعی تکمیل‌کننده یکدیگر باشد، ادامه داد: «ما به مرور به سمت فهم مشترک در حال حرکت هستیم و این مفاهمه به مرور در حال شکل گرفتن است و باید این روند با ارامش ادامه پیدا کند تا زمینه برای امکان حل بحران فراهم شود.» این در شرایطی است که نتیجه مذاکرات بوگدانف در ایران با توجه به تحولات مثبت میدانی در سوریه بر اثر زمینگیر شدن گروه‌های تروریستی مورد حمایت چند کشور غربی عربی، می‌تواند سبب افزایش همگرایی‌های دو کشور در خاورمیانه نیز بشود و این امکان را فراهم کند تا دور جدید مذاکرات سوری-سوری با چشم‌انداز روشن‌تری برگزار شود.