اهمیت بالای کریدور شمال-جنوب برای روسیه و هند

سعیده‌سادات فهری: جهانگیر کرمی، استاد دانشکده مطالعات جهان و کارشناس مسائل روسیه، در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای اقتصاد» به تحلیل و بررسی سفر اخیر حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران به باکو برای شرکت در نشست سه جانبه ایران، روسیه و آذربایجان پرداخت و گفت دستور کار اصلی این نشست، بحث همکاری‌های ترانزیتی، ارتباطاتی و حمل‌ونقلی است و این دیدار بیشتر در چارچوب تکمیل کریدور شمال-جنوب انجام می‌گیرد. به گفته کرمی دیدار دوجانبه روسای جمهور ایران و روسیه در شرایط پسابرجام و با توجه به دیپلماسی فعال دولت یازدهم در چندجانبه‌گرایی سیاست خارجی و تعادل در روابط با قدرت‌های بزرگ جهانی از یک سو و حل‌وفصل مسائلی که میان ایران و کشورهای ۱+۵ در موضوع هسته‌ای وجود داشت از سوی دیگر، نشان‌دهنده یک گام جدید برای گسترش روابط دو کشور است. این استاد دانشگاه معتقد است اقداماتی که در دو سه سال گذشته برای گسترش روابط جمهوری اسلامی ایران با روسیه صورت گرفته امروز به مرحله‌ای رسیده که می‌تواند این روابط را بیش از گذشته به پیش براند.

روز گذشته رئیس‌جمهور برای شرکت در اجلاس سه‌جانبه میان ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان راهی باکو شد؛ به نظر شما هدف اصلی برگزاری چنین نشستی چیست؟

دستور کار اصلی نشست سه‌جانبه ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان، بحث همکاری‌های ترانزیتی، ارتباطاتی و حمل‌ونقلی است و این دیدار بیشتر در چارچوب تکمیل کریدور شمال-جنوب است. این کریدور از دهه گذشته تا امروز در دستور کار بوده و شمال اروپا را از طریق روسیه و حوزه دریای خزر به ایران، حوزه خلیج فارس و شبه‌قاره هند متصل می‌کند. این نشست عمدتا برای فعال ساختن محور روسیه-آذربایجان- ایران است. با توجه به اینکه در سال جاری هم خط آهن رشت-آستارا به بهره برداری خواهد رسید، به نظر می‌رسد این امر می‌تواند اتفاق مهمی برای فعال‌تر کردن تعاملات سه‌جانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی در حوزه دریای خزر باشد.

در حال حاضر ایجاد این کریدور در چه مرحله‌ای قرار دارد و برقراری آن برای کشورهایی چون روسیه و ایران تا چه حد اهمیت دارد؟

این کریدور شمال-جنوب یکی از خطوط و راهگذرهای ارتباطی است که از ۱۰ سال پیش تاکنون سرمایه‌گذاری‌های زیادی روی آن انجام گرفته است. امروز بخش مهمی از این راهگذر فعال است و مهم‌تر آنکه دو کشور روسیه و هند با جدیت این طرح را دنبال می‌کنند و برایشان بسیار اهمیت دارد. زیرا روابط تجاری سنتی از سده گذشته تا امروز بین دو کشور برقرار بوده ولی حمل‌ونقل عمدتا از طریق دریا انجام می‌گرفته و یک مسیر خیلی طولانی را می‌پیموده است. این در شرایطی است که این راهگذر می‌تواند این مسیر را خیلی کوتاه‌تر کند. از سوی دیگر بحث تعاملات تجاری ایران و روسیه مطرح است که دارای سابقه‌ای نسبتا طولانی است. یعنی خط آهن شوروی به ایران تا قبل از بحران قره‌باغ در سال ۱۹۹۱ برقرار بود اما بعد از آن از فعالیت خارج شد. امروز با سرمایه‌گذاری‌هایی که صورت گرفته این خط از طریق استان گیلان به آذربایجان وصل خواهد شد. بنابراین این موضوع، موضوعی است که هم سابقه فعالیت دارد و هم روی آن سرمایه‌گذاری شده است و در حال حاضر در مراحل نهایی شدن قرار دارد. این طرح نه تنها هند و روسیه یا ایران و روسیه را به هم وصل می‌کند بلکه کشورهایی مانند سوئد و فنلاند را نیز از طریق خط آهن منطقه بالتیک به روسیه و سپس ایران را به جنوب آسیا ارتباط خواهد داد. این طرح، بسیاری از هزینه‌های حمل‌ونقل و ارتباطات را میان این کشورها کاهش خواهد داد و منافع مشترکی را در این مدار مشترک ایجاد خواهد کرد. کشورهای مسیر مانند آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان نیز همیشه جهت پیگیری این طرح راغب بود‌ه‌اند و اقداماتی را انجام دادند که بتوانند این مسیر را برای آینده فعال کنند.

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اخیرا در سخنانی به بحث منطقه آزاد تجاری میان ایران و اورآسیا اشاره کرد. هدف او از طرح چنین پیشنهادی چیست و اجرایی شدن این طرح را چقدر محتمل می‌دانید؟

همکاری‌های اقتصادی اورآسیایی در حال حاضر میان روسیه، قزاقستان، بلاروس و چند کشور آسیای مرکزی مانند قرقیزستان و ارمنستان فعال شده است. اما دولت روسیه در نظر دارد در مجموع این همکاری‌ها را به شکل‌های مختلف به ۴۰ کشور دیگر از کشورهای اروپایی و آسیایی نیز مرتبط کند تا هر یک از این کشورها در قالب توافق‌نامه‌های جداگانه‌ای بتوانند در حوزه‌هایی با این سازمان ارتباط برقرار کنند. جمهوری اسلامی ایران نیز از سال گذشته با هدف کاهش تعرفه‌های تجاری و تواناتر ساختن ظرفیت انتقال محصولات کشاورزی و مواد غذایی به بازارهای کشورهای عضو این سازمان، تلاش دارد که توافقی را با این سازمان به سرانجام برساند تا از مزیت آن‌که چیزی حدود کاهش ۱۵ درصدی تعرفه را شامل می‌شود، بهره‌مند شود.

به نظر شما در نشست جاری میان ایران و روسیه گفت‌وگوها پیرامون منطقه آزاد تجاری به نتیجه‌ای خواهد رسید؟

به نظر می‌آید در مذاکرات گذشته این گفت‌وگوها به مرحله مناسبی رسیده و احتمال دارد در این نشست توافقاتی نیز در این زمینه صورت بگیرد. هرچند هنوز قطعی نیست زیرا براساس اطلاعاتی که بنده دارم هنوز مذاکرات گذشته به مرحله‌ای نرسیده که بتوان گفت در این نشست توافق نهایی حاصل خواهد شد. البته این مسائل به معنای عضویت ایران در این سازمان نیست بلکه به معنای همکاری با این سازمان برای غلبه بر موانعی است که برای صادرات ایران به کشورهای عضو وجود دارد.

آیا موضوعات امنیتی نیز در این نشست مورد بررسی قرار خواهد گرفت؟

طبیعی است که درخصوص موضوعات دیگری از جمله بحث مسائل امنیتی در حوزه قفقاز جنوبی و بحران قره باغ و همچنین مسائل مربوط به موضوع سوریه نیز رایزنی‌هایی میان سران سه کشور صورت خواهد گرفت. همچنین در خلال این نشست، نشست دوجانبه‌ای نیز میان رئیس‌جمهور ایران و رئیس‌جمهور روسیه و همچنین جمهوری آذربایجان صورت خواهد گرفت که محور اصلی بحث روسای جمهور تهران و مسکو، همکاری‌های دفاعی-امنیتی، برگزاری رزمایش‌های مشترک و همکاری در صحنه عملیاتی سوریه خواهد بود.

با توجه به اینکه دیدار میان روسای جمهوری ایران و روسیه در فضای پسابرجام صورت می‌گیرد، چقدر در افزایش همکاری‌ها و تعامل دو کشور تاثیرگذار خواهد بود؟

روابط ایران و روسیه بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم، مسیر متفاوتی پیدا کرده است. دیپلماسی فعال دولت یازدهم در چندجانبه‌گرایی سیاست خارجی و تعادل در روابط با قدرت‌های بزرگ جهانی از یک سو و حل‌وفصل مسائلی که میان ایران و کشورهای ۱+۵ در موضوع هسته‌ای وجود داشت از سوی دیگر شرایطی را ایجاد کرده تا تهران و مسکو موانع گذشته را چه در بحث تحریم‌ها و چه فشار افکار عمومی پشت‌سر بگذارند. در عین حال تجربه همکاری‌های ایران و روسیه به تدریج نشان داده که نقش دو کشور در ثبات و امنیت منطقه‌ای چه در موضوع بحران سوریه و چه در بحران قره باغ که در ماه‌های گذشته تشدید شده بود، یک نقش انکارناپذیر است. همچنین این همکاری‌ها نه تنها به زیان هیچ کشوری نیست بلکه در راستای صلح، ثبات و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی ارزیابی می‌شود. این دیدار در چنین شرایطی به هر حال نشان‌دهنده یک گام جدید برای گسترش روابط دو کشور است؛ به‌ویژه با توجه به آنکه به نظر می‌آید اقداماتی که دردو سه سال گذشته برای گسترش روابط جمهوری اسلامی ایران با روسیه صورت گرفته امروز به مرحله‌ای رسیده که می‌تواند این روابط را بیش از گذشته به پیش براند.