گروه اقتصاد ‌بین‌الملل: مجمع جهانی اقتصاد از سال ۲۰۱۳ گزارش شاخص سرمایه انسانی را منتشر می‌کند. در جدیدترین و سومین گزارش مجمع جهانی اقتصاد با عنوان «گزارش سرمایه انسانی ۲۰۱۶»، رتبه کشورها در شاخص سرمایه انسانی اعلام شده است. به اعتقاد این مجمع اگر بخش‌های خصوصی و دولتی کشورها برای آموزش و مهارت‌های کاربردی، سرمایه‌گذاری بیشتری کنند، نیروی کار بهتر و فعالتری در آینده خواهند داشت. در این مطالعه از بین ۱۳۰ کشوری که مورد بررسی قرار گرفته‌اند، تنها ۱۹ کشور جهان از ۸۰ درصد از پتانسیل سرمایه انسانی خود استفاده می‌کنند. فنلاند، نروژ و سوییس به ترتیب رتبه‌های اول تا سوم را به دست آوردند که با اختلاف بسیار کمی هر سه کشور از ۸۵درصد از منابع انسانیشان بهره‌برداری کرده‌اند. ژاپن رتبه چهارم را کسب کرده و نسبت به سال گذشته به دلیل از بین بردن شکاف جنسیتی در آموزش، یک رتبه صعود کرده است. سوئد همچنین یک پله صعود کرده و در جایگاه پنجم ایستاده است که نسبت به همسایه خود دانمارک با رتبه ۷، عملکرد بهتری داشته ‌است. نیوزلند رتبه ۶ را گرفته است و هلند و بلژیک نیز با رتبه‌های ۸ و ۱۰ نسبت به سال گذشته پیشرفت کرده‌اند. اما کانادا با رتبه ۹ نسبت به سال گذشته ۵ پله سقوط کرده‌ است. در خاورمیانه و شمال آفریقا، بحرین با رتبه ۴۶ در صدر ایستاده است و بعد از آن قطر و امارات با رتبه‌های ۶۶ و ۶۹ قرار دارند.

سرمایه انسانی در ایران

ایران با ۱۶/ ۶۴ درصد استفاده از پتانسیل‌های سرمایه انسانی خود رتبه ۸۵ را در شاخص سرمایه انسانی بین ۱۳۰ کشور جهان به‌دست آورده است. این در حالی است که سال گذشته ایران با امتیاز ۲/ ۶۳درصد در میان ۱۲۴ کشور، رتبه ۸۰ را به خود اختصاص داده بود و نسبت به سال ۲۰۱۳ که رتبه ۹۴ را به دست ‌آورده بود ۱۴ پله صعود کرده‌ بود.به‌طور کلی شاخص سرمایه انسانی هر کشور با در نظر گرفتن ۴۶ معیار به دست آمده است. ارزش هر یک از این معیارها از آماری که توسط سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان بین‌المللی کار، یونسکو و سازمان بهداشت جهانی منتشر می‌شود، استخراج می‌‌شود. در روش‌شناسی این شاخص امکان مقایسه درون کشوری و بین کشوری وجود دارد. در واقع این شاخص مشخص می‌کند کشورها چگونه سرمایه انسانی خود را توسعه می‌دهند و وارد میدان می‌کنند. این شاخص سطح تحصیلات، مهارت و مشاغل موجود برای افراد را در ۵ گروه سنی بررسی می‌کند و به آنها از صفر تا ۱۰۰ امتیاز می‌دهد.

زیر شاخه‌های تشکیل دهنده رتبه ایران

در این گزارش گروه سنی صفر تا ۱۴ ساله کشورها از لحاظ نام‌نویسی در بخش آموزش و کیفیت آموزش و آسیب‌پذیری مورد بررسی قرار گرفته‌ است. ایران در این گروه سنی بالاترین امتیاز خود (۸۶/ ۸۷ درصد) را کسب کرده است و رتبه ۴۴ را دارد. گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال از لحاظ نام نویسی در بخش آموزش، کیفیت و دستاوردهای آموزشی، مشارکت اقتصادی و مهارت‌ها مطالعه شده‌اند. رتبه ایران در این گروه سنی ۶۹ است. گروه سنی ۲۴تا ۵۴ ساله از لحاظ دستاورد آموزشی، محیط آموزش کار، مشارکت اقتصادی و مهارت‌ها بررسی شده‌اند.

این گروه بیشترین درصد نیروی کار را تشکیل می‌دهند و رتبه ایران با امتیاز ۶۰/ ۵۳ درصد در این گروه سنی جایگاه مطلوبی ندارد و ۱۰۶ است و کمترین امتیازش در بخش مشارکت اقتصادی این افراد است که از میان ۱۳۰ کشور بدترین رتبه یعنی رتبه ۱۳۰ را به‌دست آورده است. بی‌شک می‌توان گفت که پاشنه آشیل ایران در شاخص سرمایه انسانی، معیار مشارکت افراد ۲۴ تا ۵۴ ساله (افراد در سن اشتغال و اغلب با تحصیلات دانشگاهی) در اقتصاد است. دو گروه سنی ۵۵تا ۶۴ و ۶۵ به بالا تنها از لحاظ دستاورد آموزشی و مشارکت اقتصادی مورد بحث قرار گرفته‌اند که رتبه ایران به ترتیب در این دو گروه ۱۰۲ و ۹۶ است. از جمع تک تک این رتبه‌ها، رتبه کلی ایران در شاخص سرمایه انسانی به‌دست آمده که ۸۵ است.

معرفی معیارها

اولین موضوع، آموزش است که خود شامل ۴ زیرشاخه‌ است:

1. نام‌نویسی در بخش آموزش: در این معیار میزان دسترسی به آموزش برای کودکان و جوانان امروز که نیروی کار فردا هستند، بررسی شده و همچنین یک معیار برای سنجش تفاوت تعداد ثبت‌نام دختران و پسران در سطح راهنمایی و دبیرستان است. ایران تنها امتیاز کامل خود را در بخش برابری جنسیتی در نام‌نویسی در بخش آموزش کسب کرده است و رتبه اول را دارد.2. کیفیت آموزش: میزان ثبت‌نام، کیفیت فضای یادگیری را مشخص نمی‌کند اما این شاخص دو معیار کیفی در مورد کیفیت آموزش ابتدایی و چگونگی تامین نیازهای اقتصاد رقابتی توسط سیستم آموزشی را در نظر گرفته است. 3.دستاورد آموزشی: نیروی کاری که تحصیلات عالی دارد یا دست‌کم از زیربنای یادگیری مناسبی برخوردار است، بهتر خود را با تکنولوژی‌های جدید تطبیق می‌دهد، نوآور است و قادر به رقابت در سطح جهانی است. به همین دلیل دستاورد آموزشی اهمیت بالایی دارد. در گزارش امسال، ایران در بین ۵ کشوری است که بیشتر تعداد فارغ التحصیلان رشته‌های علوم، تکنولوژی، مهندسی و ریاضی را دارند. چین، هند، آمریکا، روسیه، ایران، اندونزی و ژاپن به ترتیب ۷ کشور اول دنیا در این زمینه هستند.4. یادگیری در محل کار: این معیار میزان فراگیری افراد در محل کار را به‌صورت یادگیری از طریق انجام کار، دانش ضمنی، تبادل اطلاعات با همکاران و همچنین یادگیری رسمی حین کار، آموزش مستمر و آموزش کارکنان بررسی می‌کند.

دومین موضوع، اشتغال است که در فعالیت‌های نیروی کار چند‌جنبه را تحت پوشش قرار می‌دهد:1. مشارکت اقتصادی: این معیار تعداد افرادی که قادرند به‌طور فعال به‌عنوان نیروی کار کشور حضور داشته باشند و افرادی که نیروی کار غیر موثر هستند را بررسی می‌کند. نرخ مشارکت نیروی کار هر کشور که دو گروه افراد دارای شغل و افراد جویای کار را در بر می‌گیرد، گسترده‌ترین معیار سنجش سهم افراد هر کشور در بازار کار است. 2. مهارت‌ها: این جنبه از اشتغال این موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهد که آیا دانش و تحصیلات افراد به خوبی با وضعیت اقتصادی کشور و کیفیت شغلی که افراد می‌یابند همخوانی دارد یا نه. علاوه بر این میزان سهولت پیدا کردن افراد دارای مهارت بالا مورد اندازه‌گیری قرار گرفته است. 3. آسیب‌پذیری: این معیار میزان روابط سودجویانه در کار را که موجب از بین رفتن پتانسیل‌های درازمدت فردی می‌شود، می‌سنجد. در واقع در این جنبه نهایی از معیار اشتغال، آسیب‌پذیری جوانان یک کشور در برابر بهره‌کشی را نشان می‌دهد.