سفر دو وجهی داوود اوغلو به تهران
استاد روابط بین‌الملل دانشگاه خاور نزدیک قبرس
سفر احمد داوود اوغلو، نخست‌وزیر ترکیه به ایران در روز جمعه ۱۴اسفند ماه در شرایطی اتفاق افتاد که فضای سرد سیاسی در اثر تفاوت دیدگاه و همچنین رویکرد متفاوت دولت ترکیه در بحران سوریه میان ایران و ترکیه از چندی پیش آغاز شده است. اما ناگفته پیدا است که منافع مشترک و استراتژیک دو کشور در مسائل منطقه‌ای منجر به آن شده است که دیدارهای دوره‌ای میان مسوولان رده بالای سیاسی دو کشور محقق شده و ادامه یابد. گرچه سفر داوود اوغلو به تهران در رسانه‌های ترکیه به شکل «خبری فوری» انعکاس یافت، اما اهمیت این دیدار در روزهای منتهی به آخر هفته در برخی از روزنامه‌های کثیر‌الانتشار و آژانس‌های خبری رسمی و غیر‌رسمی ترکیه بازتاب وسیعی داشته است؛ به‌طوری که خبرگزاری رسمی آناتولی با وجود خودداری از اعلام محور مذاکرات یا اهداف این سفر، اشاره‌ای کوتاه ولی پرمفهوم را در میان سطور خبری خود گنجانده بود.
استاد روابط بین‌الملل دانشگاه خاور نزدیک قبرس
سفر احمد داوود اوغلو، نخست‌وزیر ترکیه به ایران در روز جمعه 14اسفند ماه در شرایطی اتفاق افتاد که فضای سرد سیاسی در اثر تفاوت دیدگاه و همچنین رویکرد متفاوت دولت ترکیه در بحران سوریه میان ایران و ترکیه از چندی پیش آغاز شده است. اما ناگفته پیدا است که منافع مشترک و استراتژیک دو کشور در مسائل منطقه‌ای منجر به آن شده است که دیدارهای دوره‌ای میان مسوولان رده بالای سیاسی دو کشور محقق شده و ادامه یابد.گرچه سفر داوود اوغلو به تهران در رسانه‌های ترکیه به شکل «خبری فوری» انعکاس یافت، اما اهمیت این دیدار در روزهای منتهی به آخر هفته در برخی از روزنامه‌های کثیر‌الانتشار و آژانس‌های خبری رسمی و غیر‌رسمی ترکیه بازتاب وسیعی داشته است؛ به‌طوری که خبرگزاری رسمی آناتولی با وجود خودداری از اعلام محور مذاکرات یا اهداف این سفر، اشاره‌ای کوتاه ولی پرمفهوم را در میان سطور خبری خود گنجانده بود. این خبرگزاری هدف از سفر نخست‌وزیر ترکیه به ایران را در راستای تعمیق و گسترش روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان دو کشور تلقی کرده و آن را پیش‌زمینه‌ای برای دیدارهای رؤسای جمهوری دو کشور همسایه ایران- ترکیه توصیف کرد.
با وجود اینکه از دیر‌باز و بر‌اساس عرف دیپلماتیک، پیش زمینه‌های دیدار سران بلند‌پایه میان دو کشور به‌صورت دوره‌ای وجود داشته است، اما حضور دو روزه نخست‌وزیر ترکیه در تهران و دیدارهای رسمی با مقامات ایرانی، حاکی از ارزیابی روند مناسبات در سال 2015 و ترسیم افق نوین در روابط دو کشور در شرایط کنونی است.
به ویژه آنکه قرار است رئیس‌جمهوری ایران در بهار سال 95 برای پیگیری مناسبات و مجموعه همکاری‌های دوجانبه در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اقتصادی به ترکیه سفر کند.بنابراین از یک نظر می‌توان گفت که سفر نخست‌وزیر ترکیه به تهران در اواخر هفته گذشته، شاید پیش زمینه این تدارکات سیاسی باشد. اما ناگفته پیدا است که این تنها یک وجه از جهات مختلف دیدار رسمی نخست‌وزیر ترکیه از ایران است.در ماه‌های گذشته و با اوج‌گیری مناقشات در سوریه، رئیس‌جمهوری ترکیه بارها ایران را به ایجاد تنش در منطقه متهم کرده و با وجود عدم واکنش از سوی مقامات ایران، سایه‌ای از فضای سرد سیاسی میان دو کشور ایجاد شده بود. این قضیه زمانی به اوج خود رسید که گزارش‌های مستندی درباره وجود ارتباط میان گروه تروریستی داعش با ترکیه و برخی شرکت‌های خصوصی در زمینه خرید و فروش نفت و تامین منابع مالی برای داعش در رسانه‌ها درج شد.سفر کنونی نخست‌وزیر ترکیه را می‌توان در چارچوب اعلام شرایط آتش بس در سوریه تحلیل کرد. با گمانه‌زنی در دورنمای سیاسی آینده سوریه نیاز است که دولت ترکیه برای مانور دادن در مسیر آینده، راه‌های ترمیم مناسبات بین‌المللی را بیابد.
به نظر می‌رسد در شرایطی که کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با ایران از در خصومت وارد شده‌اند، ولی با ترکیه مناسبات نزدیکی دارند و به نوعی در این دیدارها و مذاکرات، موضوع راه حل رفع تنش‌ها برای طرفین در سیاست خارجی از اهم موضوعات خواهد بود. پیشنهاد فدرالیته کردن سوریه از سوی مسکو و حمایت رهبر اقلیم کردستان عراق از این پیشنهاد نیز می‌تواند موجب نگرانی دولت ترکیه شود. موضوع خودمختاری کردها در منطقه، طبیعتا یک معضل امنیتی برای کشورهای منطقه خواهد بود که به‌ویژه ایران و ترکیه در این رابطه منافع و سیاست‌های مشترک و استراتژیک دارند.در شرایط کنونی، سفر داوود اوغلو می‌تواند فرصتی باشد تا طرفین در زمینه بحران سوریه، بررسی رویکرد اخیر ترکیه و عربستان در این موضوع و همچنین استفاده از فضای دوستی ایران- روسیه برای رفع بحران میان ترکیه-روسیه، به بحث و تبادل نظر بپردازند.درج مقاله‌ای به قلم وزیر خارجه ایران در روزنامه جمهوریت ترکیه که اشاره‌ای به حمایت‌های دولت‌های منطقه از گروه‌های تروریست در سوریه و ایجاد بستر جنگ نیابتی در آن کشور داشت، موجب بروز واکنش‌هایی از سوی مسوولان دولت ترکیه شده و در همان زمان سفر محمد‌جواد ظریف،
وزیر خارجه ایران به ترکیه در تاریخ 10 آگوست 2015 نیز بر گمانه زنی‌های متعدد درباره سردی میان مناسبات ایران و ترکیه افزوده بود.
اما دیدار معاون آسیا و اقیانوسیه وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با قائم مقام وزارت امور خارجه ترکیه در آنکارا به تاریخ ۹ فوریه ۲۰۱۶ و اظهارات آنان نشان از ترمیم و تعمیق مناسبات مختلف میان دو کشور داشت.در این دیدار فریدون سینیرلی اوغلو، قائم مقام وزارت خارجه ترکیه به نکات مهمی اشاره کرده و ایران را مهمترین همسایه ترکیه دانسته بود. او بر لزوم اهمیت دیدار و مذاکره با مقامات جمهوری اسلامی ایران تاکید کرد و حتی از حمایت کشورش در رفع تحریم‌ها و ابراز خرسندی آن کشور سخن به میان آورد. سفر کنونی نخست‌وزیر ترکیه را می‌توان در جمله‌ای که وی بیان داشته بود، درک کرد. او گفته بود که «هم اکنون زمان آن است تا با اتکا به مناسبات دوستانه در صحنه سیاسی و اقتصادی، روابط و همکاری دوجانبه را گسترش دهیم.»
باید گفت که به‌رغم بروز فضای دوئل لفظی میان مقامات سیاسی ایران و حاکمیت جو سرد سیاسی در ماه‌های گذشته، هر دو کشور به هیچ‌وجه تمایل به خدشه‌دار شدن مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دوجانبه ندارند و در شرایطی که ایران به سرمایه‌گذاری خارجی اهمیت می‌دهد و اولویت در جلب سرمایه‌گذاری را در راستای جذب سرمایه‌گذاران کشورهای همجوار می‌شمارد، چنین سفری خود خواهد توانست برای ترکیه نیز بسیار مفید و سودمند باشد. زیرا دولت ترکیه در شرایط کنونی با کسری بودجه 41 میلیارد دلاری روبروست. در همین حال بخش‌های مهم گردشگری، تولید صنایع و صادرات مواد غذایی به دلیل بروز تنش میان روسیه و ترکیه دچار رکود شدید شده و حتی در بخش چرمسازی با 80درصد افت تولید مواجه شده‌اند. بنابراین سفر نخست‌وزیر ترکیه می‌تواند هم از نظر سیاسی و هم از نظر اقتصادی برای ترکیه مرحله‌ای از برون‌رفت بحران‌ها تلقی شود.در شرایط کنونی، منطقه خاورمیانه از دوران سختی عبور می‌کند و صلح و ثبات سوریه هم برای همه کشورهای منطقه حائز اهمیت است. با توجه به جایگاه مهم ایران و ترکیه از نظر ژئوپلیتیک و ژئو‌استراتژیک، یقینا تعامل میان این دو کشور می‌تواند بر تسریع روند برقراری صلح، امنیت و ثبات در سوریه تاثیر بگذارد.معاون آسیا، اقیانوسیه و مشترک‌المنافع وزارت امور خارجه ایران نیز در دیدار اخیرش اظهار کرده بود که «جمهوری اسلامی ایران برای گسترش روابط دوستانه با همسایه خود، ترکیه اولویت قائل است. ترکیه در جریان مذاکرات هسته‌ای نقش سازنده‌ای ایفا کرد و ما از این بابت همواره قدردان ملت و دولت ترکیه هستیم. اکنون در دوره جدیدی که با اجرای برجام و لغو تحریم‌ها آغاز شده، باید تلاش‌های خود را با هدف گسترش همه‌جانبه روابط دوجانبه در همه سطوح به کار بندیم.»
ارسال نظر