واکاوی پیامدهای سفر الهام علی‌اف به تهران

میرقاسم مومنی

کارشناس مسائل آسیای میانه و قفقاز

روابط ایران و جمهوری آذربایجان بعد از فروپاشی شوروی یعنی از سال ۱۹۹۱ آغاز شد و ایران جزو نخستین کشورهایی بود که این کشور را به رسمیت شناخت. بیش از ۹۰ درصد مردم جمهوری آذربایجان شیعه هستند و تاریخ و فرهنگ این کشور متاثر از تاریخ و فرهنگ ایران است؛ بنابراین وجود مشترکات فرهنگی و تاریخی و مرزهای مشترک دریایی و زمینی اهمیت روابط دو کشور را نسبت به سایر کشورها دو چندان کرده است. باید توجه داشت از بدو تاسیس جمهوری آذربایجان به دلیل شروع جنگ قره باغ بین ارمنستان و آذربایجان تا ۱۹۹۵ این کشور درگیر جنگ با ارمنستان بود. اما بعد از روی کار آمدن حیدر علی‌اف، رئیس‌جمهور فقید آن کشور، ثبات سیاسی داخلی و آتش‌بس با ارمنستان برقرار شد و این کشور برای آزادسازی ۲۰درصد از خاک خود که در تصرف ارمنستان بود، به‌جای جنگ از سازمان‌های بین‌المللی به‌خصوص گروه مینسک طلب کمک کرد.

پس از آن با توجه به روابط خوبی که ایران با ارمنستان به‌عنوان همسایه خود و سایر کشورها داشته، احزاب و گروه‌های خارجی مخالف ایران و کشورهایی همچون ترکیه و رژیم صهیونیستی به بهانه همین روابط نسبت به تبلیغات ضدایرانی اقدام کردند و بر همین اساس روابط آذربایجان با رژیم صهیونیستی توسعه پیدا کرد. در واقع مقامات آذربایجانی به بهانه روابط ایران با ارمنستان روابط خود را با رژیم صهیونیستی توسعه دادند. از سوی دیگر به‌رغم فرازونشیب‌هایی که در روابط ایران و آذربایجان بوده، همیشه روابط دو کشور در حد نسبتا مطلوبی توسعه یافته است. روابط آذربایجان با اسرائیل براساس فشار آمریکا و لابی صهیونیسم برای مساعدت در مساله قره باغ شکل گرفته است. آمریکایی‌ها رژیم صهیونیستی را پل ارتباطی باکو با واشنگتن معرفی کرده‌اند و به همین جهت آذربایجان در شرایط جنگی و در فشارهای داخلی و خارجی برای رهایی از مشکلات و ترک مخاصمه با اسرائیل، روابطش با آن رژیم را توسعه داده است. این در حالی است که اکثر مردم آذربایجان مخالف این روابط هستند.
در این میان اگر روابط ایران با آذربایجان افزایش یابد، احتمالا شاهد کاهش روابط باکو با تل‌آویو خواهیم بود. از زمان روی کار آمدن دولت حسن روحانی روابط ایران با آذربایجان رشد چشمگیری داشته است. طی دو سال گذشته 4 ملاقات میان روسای جمهور برگزار شده و بیش از 50 هیات عالی رتبه بین دو کشور سفر کرده‌اند که این حجم روابط و سفر این تعداد از هیات‌ها را با کشورهای دیگر نداشته‌ایم. در شرایط فعلی دولت آذربایجان با توجه به شرایط بین‌المللی و پسا تحریم در نظر دارد با توسعه مناسبات خود با ایران، از بازارهای اقتصادی ایران سهمی عایدش شود و همچنین از توانمندی‌ها و پتانسیل‌های اقتصادی، فنی و مهندسی ایران استفاده کند. در سفر فعلی الهام علی اف، رئیس‌جمهور ی آذربایجان به همراه هیات بلندپایه‌ای از بخش خصوصی و دولتی این کشور، درخصوص موضوعاتی همچون انرژی، ترانزیت، خدمات کشاورزی، تسهیل روادید و مسائل مشترک بین‌المللی و همچنین رژیم حقوقی دریای خزر مذاکراتی صورت گرفت. در نهایت سفر فعلی می‌تواند فرصتی را برای اجرایی کردن اسناد و تفاهم‌نامه‌هایی که در گذشته امضا شده ولی عملیاتی نشده فراهم آورد.