دو چالش‌ اصلی پیش‌روی حمل‌ونقل ترکیبی در ایران

احمد حداد

کارشناس ارشد حمل‌ونقل

در بخش اول از این گزارش به ویژگی‌های منحصربه‌فرد و جایگاه ممتاز ایران در زمینه ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی کالا پرداخته می‌شود، پس از آن به اهمیت و ضرورت حمل‌ونقل ترکیبی در دنیای امروز و در عرصه حمل‌ونقل بین‌المللی اشاره خواهد شد. در بخش‌های بعدی این گزارش به وضعیت زیرساخت‌های ریلی و بنادر کشور به‌عنوان دو الزام اصلی در راستای توسعه حمل‌ونقل ترکیبی پرداخته خواهد شد. ارزش کل مبادلات تجاری جهانی در سال ۲۰۱۴ اعم از واردات و صادرات کالا و خدمات بالغ بر۴۷ هزار میلیارد دلار بوده است که سهم حمل‌ونقل از این مقدار تجارت حدود یک‌دهم بوده است. اما در همین سال مجموع صادرات و واردات کالا و خدمات در ایران بالغ بر ۱۴۳ میلیارد دلار بوده است به عبارتی سهم ایران از تجارت جهانی حدود ۳۱/ ۰ درصد بوده است و در بین ۲۲۹ کشور دارای جایگاه ۵۱ از تجارت جهانی بوده و این درحالی است که کشورهای همسایه ایران همچون عربستان سعودی، امارات متحده عربی، ترکیه، قطر و کویت جزو ۱۵ کشور برتر در عرصه تجارت جهانی کالا و خدمات هستند.

همان‌طور که گفته شد خدمات و به‌ویژه بخش حمل‌ونقل سهم عمده‌ای در تجارت جهانی دارند.حمل‌ونقل یکی از شاخص‌های مهم توسعه یافتگی و از جمله پایه‌های اصلی اقتصاد هر کشور است.به بیان دیگر، صنعت حمل‌ونقل نیروی محرکه توسعه اقتصادی، صنعتی و اجتماعی در هر کشور است.ایران کشوری است که از شمال به دریای خزر و از جنوب به خلیج‌فارس و دریای عمان محدود می‌شود و این موقعیت سبب دسترسی ایران به بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی شده است. موقعیت ممتازایران به لحاظ ژئواستراتژیک، ژئو اکونومیک و ژئوپلیتیک در منطقه خاورمیانه و آسیا سبب شده است تا ایران دارای پتانسیل‌های بالقوه در زمینه حمل‌ونقل بین‌المللی کالا و ترانزیت باشد. آنچه که کشور ایران را در حوزه ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی ممتاز ساخته است به‌طور خلاصه عبارتند از:

۱-دسترسی ایران به بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی در شمال و جنوب کشور

۲-داشتن وسعتی بالغ بر ۱۶۴۸۱۹۵ کیلومتر مربع (هجدهمین کشور پهناور جهان و دومین کشور پهناور خاور میانه)

۳-همسایگی با ۱۵ کشور از طریق مرزهای زمینی و دریایی

۴-بهترین گزینه دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای‌میانه

۵-قرارگیری در گلوگاه انرژی دنیا (دومین کشور دارای ذخایر گاز و چهارمین کشور تولید‌کننده نفت‌خام)

۶-برخورداری از منابع عظیم مواد معدنی(۴۱ میلیارد تن ذخیره قطعی و ۵۷ میلیارد تن ذخیره احتمالی)

۷-همجواری با بازار مصرف کشورهای عراق، افغانستان، پاکستان و کشورهای حوزه CIS

۸-عبور مهم‌ترین کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی از ایران

۹-بهره‌مندی شبکه حمل‌ونقل کشور از روش‌های مختلف حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی، دریایی و هوایی

این پتانسیل‌های بالقوه در زمینه ترانزیت و حمل‌ونقل کالا می‌تواند زمینه توسعه اقتصادی، صنعتی، تجاری و افزایش سهم ایران از مبادلات تجاری و افزایش درآمدهای حاصل از ترانزیت کالا را درپی داشته باشد. در سالیان اخیر به سبب رشد روزافزون جمعیت و توسعه صنعتی و اقتصادی جوامع حجم مبادلات تجاری در دنیا افزایش یافته است. با افزایش روز افزون عرضه و تقاضای کالا، تحولات عمده‌ای در شیوه‌های حمل‌ونقل کالا به‌وجود آمد. از دهه ۱۹۵۰ میلادی افزایش حجم مبادلات سبب شد از کانتینر و حمل‌ونقل کانتینری در عرصه صنعت حمل‌ونقل دنیا استفاده شود. مزایای کانتینر همچون ایمنی بیشتر، کاهش تعرفه‌های بیمه کالا و گمرک، کاهش تشریفات گمرکی، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل، کاهش زمان حمل‌ونقل، تسهیل در تخلیه و بارگیری و افزایش ظرفیت حمل کشتی‌های کانتینربر موجب افزایش روز افزون استفاده از کانتینر در حمل‌ونقل بین‌المللی شده است.

در سال ۲۰۱۴ حدود ۹۰ درصد جابه‌جایی کالا در دنیا از طریق حمل‌ونقل دریایی صورت پذیرفته است که ۶۰ درصد از حمل‌ونقل دریایی به شیوه کانتینری بوده است. همان‌طور که گفته شد مزایای کانتینر به‌ویژه کاهش مدت زمان عملیات کانتینری تا حدود یک‌هشتم تخلیه و بارگیری بارهای فله سبب شده است تا تقاضا برای استفاده از این سیستم روزبه‌روز افزایش یابد. از آنجاکه ترمینال‌های کانتینری محل تلاقی حمل‌ونقل زمینی (جاده و ریل) با حمل‌ونقل دریایی می‌باشد. حمل‌ونقل کانتینری به دلیل چندوجهی بودن و همچنین گسترش روزافزون حمل کالا با کانتینر از اقبال گسترده‌ای در نزد تجار و بازرگانان جهان برخوردار است. توسعه حمل‌ونقل چندوجهی مستلزم رشد و توسعه حمل‌ونقل ریلی و توسعه سیستم حمل‌ونقل کانتینری در بنادر است. همان‌طور که گفته شد توسعه حمل‌ونقل ترکیبی بدون توسعه بنادر مجهز به ترمینال‌های کانتینری امکان‌پذیر نیست.