ملیحه ابراهیمی: عربستان به دنبال راه‌اندازی «پروژه ریلی شورای همکاری خلیج فارس» به طول ۲۱۷۷ کیلومتر است. پروژه‌ای که گام‌های اولیه طراحی و مهندسی آن از دسامبر ۲۰۱۴ برداشته شده و براساس اعلام مسوولان عربستان بخشی از آن تا سال ۲۰۱۸ راه‌اندازی می‌شود. پروژه‌ بزرگ ریلی عربستان قرار است ۶ کشور حاشیه خلیج فارس یعنی کویت، عربستان سعودی، بحرین، قطر، امارات متحده عربی و عمان را با راه‌آهن به هم متصل کند. بنابر اعلام راه‌آهن عربستان این خط آهن در آینده به یمن نیز کشیده می‌شود.

این پروژه بر آن است تا قابلیت بهره‌برداری یکسان بین کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را ارتقا دهد و این کشورها را از طریق ریل به‌هم وصل کند. عربستان در حالی به دنبال توسعه صنعت ریلی خود، اتصال ریلی به کشورهای حاشیه خلیج فارس و مدیریت حمل‌ونقل‌ ریلی منطقه است که همواره اقتصاددانان دنیا، اقتصاد و درآمدهای این کشور را بر پایه فروش نفت ارزیابی می‌کنند. این کشور اما به‌رغم قدمت و سابقه پایین راه‌اندازی راه‌آهن موفق به راه‌اندازی خطوط پرسرعت مسافری با سرعت ۲۰۰ تا حداکثر ۳۲۰ کیلومتر بر ساعت شده است و امروز نیز به دنبال مدیریت کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از طریق حمل‌ونقل‌ ریلی است. راه‌آهن عربستان در برنامه‌های آتی خود به‌دنبال تسریع در به روز رسانی و توسعه طرح جامع ریلی ۲۰۳۰-۲۰۱۶ است. هدف این راه‌آهن رسیدن به طول خطوط ۱۵ هزار کیلومتر با ۲۵ خط ریلی است. در زمان حاضر کل خطوط ریلی راه‌آهن عربستان حدود ۱۳۸۰ کیلومتر است.

برنامه‌های توسعه راه‌آهن عربستان

اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن‌های دنیا در گزارشی به تشریح وضعیت راه‌آهن عربستان پرداخته است. این گزارش که از سوی دفتر اموربین‌المللی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران منتشر شده است به پروژه‌های توسعه‌ای راه‌آهن عربستان و دیگر برنامه‌های این کشور در صنعت ریلی پرداخته است. براساس این گزارش، پروژه ریلی شورای همکاری خلیج فارس یکی از برنامه‌های توسعه ریلی عربستان است. این پروژه به‌طول ۲۱۷۷ کیلومتر و هدف آن اتصال ریلی ۶ کشور حاشیه خلیج فارس یعنی کویت، عربستان سعودی، بحرین، قطر، امارات متحده عربی و عمان است. گرچه بنابر اعلام راه‌آهن عربستان قرار است این خط آهن در آینده به یمن نیز کشیده شود.این پروژه بر آن است تا قابلیت بهره‌برداری یکسان بین کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را ارتقا داده و این کشورها را از طریق ریل به‌هم وصل کند.

۶۶۳ کیلومتر از این پروژه در داخل عربستان سعودی است. حداکثر سرعت قطارهای مسافری در آن تا ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت بوده و سرعت قطارهای باری تا ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت خواهد بود. دبیر خانه این پروژه در عربستان سعودی واقع شده و این کشور از قبل قرارداد ۱۲ ماهه‌ای را برای طراحی مفصل مهندسی این پروژه در اول دسامبر ۲۰۱۴ بسته است. عربستان سعودی قصد دارد تا سرویس مسافری شورای همکاری خلیج فارس را تا ۲۰۱۸ به امارات متحده عربی و قطر راه‌اندازی کند. پروژه راه‌آهن شمال- جنوب عربستان از دیگر پروژه‌های عربستان است: این پروژه به‌طول ۲۴۰۰ کیلومتر است و از دو خط اصلی تشکیل شده است. اولین خط اصلی از ریاض شروع شده و تا نزدیکی مرز اردن امتداد می‌یابد. خط دوم از معدن الجلامید در شمال شرق منطقه شرقی عربستان شروع می‌شود و به‌سمت جنوب شرق گسترش می‌یابد. این پروژه ریلی در حال حاضر فسفات را بین الحدیثه (در نزدیکی مرز اردن) و بندر جدید راس الخیر حمل می‌کند. سرویس مسافری نیز قرار است به‌زودی راه‌اندازی شود.

- پروژه پل سرزمینی (Land Bridge)، به‌طول ۹۵۰ کیلومتر که دمام را در شرق به شهر جده در ساحل دریای سرخ در غرب وصل می‌کند.

ارتقای خطوط

- دوخطه کردن خط اصلی مسافری (خط ۱) ریاض- دمام بین هفوف و ریاض به‌طول ۳۰۰ کیلومتر

- دو خطه کردن خط اصلی باری (خط ۲) ریاض- دمام به‌طول ۳۹۳ کیلومتر که در سه مرحله صورت می‌گیرد.

وضعیت فعلی خطوط

هم اکنون کل خطوط ریلی راه‌آهن عربستان حدود ۱۳۸۰ کیلومتر است:

۱- خط مسافری: این خط به‌طول۴۴۹ کیلومتر است که ریاض را به دمام وصل می‌کند و دردهه ۱۹۸۰ ساخته شده و برای قطارهای مسافری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۲- خط باری: این خط به‌طول ۵۵۶ کیلومتر است که از بندر ملک عبدالعزیز در دمام شروع شده و به ریاض ختم می‌شود. این خط در دهه ۱۹۵۰ ساخته شده و هم اکنون فقط برای خدمات باری استفاده می‌شود.

۳- خطوط فرعی: کل طول آنها برابر با ۳۷۳ کیلومتر بوده و به برخی سایت‌های تولیدی صنعتی و کشاورزی و نیز سایت‌های نظامی متصل است.

قطار سریع‌السیر سعودی

راه‌آهن عربستان برای گسترش خطوط سریع‌السیر و برقی نیز اقدام کرده است و در این بین مهم‌ترین‌ پروژه ریلی سریع‌السیر این کشور راه‌آهن سریع‌السیر حرمین به‌طول ۴۵۰ کیلومتر است که دو شهر مکه و مدینه را به‌هم متصل می‌کند. هدف این خط فراهم کردن حمل و نقل ایمن، راحت و سریع‌ برای مسافران و زوار بین این دو شهر مقدس است. این راه‌آهن به‌صورت دو خطه بوده و دارای ۵ ایستگاه با طراحی آینده نگرانه و نمادین است. این ایستگاه‌ها از سوی طراح مشهور جهان، سر نرمان فاستر انگلیسی (Sir Norman Foster ) طراحی شده است. حداکثر سرعت قطارهای سریع‌السیر در این خط ۳۲۰ کیلومتر در ساعت است. این خط سریع‌السیر همچنین در موسم حج و عمره نیز سرویس می‌دهد و از طریق جده به شبکه ملی ریلی عربستان متصل می‌شود. طبق اعلام راه‌آهن عربستان انتظار می‌رود در افتتاحیه اولیه آن در اوج زمان شلوغی در جمعه‌ها (به غیر از موسم حج) بین ۱۱۴ هزار تا ۱۲۴ هزار مسافر بین مکه و مدینه در هر مسیر جابه‌جا کند. کل تعداد مسافرانی که انتظار می‌رود در طول دوره اولین قرارداد بهره‌برداری جابه‌جا شود (در عرض ۱۲ سال و به غیر از موسم حج) برابر با یک میلیارد و ۲۳۱ میلیون و ۷۲۰ هزار و ۴۸۳ مسافر خواهد بود. تعداد زائران هر ساله بین ۸/ ۱ میلیون تا ۰۵/ ۲ میلیون نفر (در طول حج) است. طبق محاسبه اعلامی راه‌آهن عربستان کل تعداد مسافر مورد انتظار برای حمل در این مسیر به‌صورت زیر خواهد بود: ۱۰۲ میلیون نفر در سال، ۵/ ۸ میلیون نفر در ماه،۲۸۵ هزار نفر در روز و ۸/ ۱۵ هزار نفر در هر ساعت. پیش بینی می‌شود که این راه‌آهن سریع‌السیر در اواخر ۲۰۱۶ به بهره‌برداری برسد.

اولین خط ریلی و بندر خشک عربستان

ایده اولیه ساخت راه‌آهن در عربستان سعودی به اواسط دهه ۱۹۴۰ میلادی بر می‌گردد، زمانی‌که احساس نیاز به انتقال تجهیزات ارسالی برای شرکت نفتی آمریکایی عربی سابق (آرامکو) از بندری در خط ساحلی عربستان در خلیج فارس به داخل پیش آمد. در آن زمان شرکت آرامکو (که هم اکنون شرکت ملی نفت عربستان سعودی است) به این نتیجه رسید تا یک خط ریلی را از دمام به ریاض بکشد که در کنار این پروژه ساخت یک بندر بزرگ تجاری نیز در نظر گرفته شود به‌طوری‌که کشتی‌هایی که نیازها و تجهیزات صنعتی نفتی این شرکت را حمل می‌کنند به راحتی در آن پهلو گرفته و از آن به ریل منتقل شوند. کار ساخت این خط در سپتامبر ۱۹۴۷ شروع شد و در سال ۱۹۵۱ افتتاح شد. در سال‌های بعد از ۱۹۷۵ حجم کالاهای وارداتی از طریق بندر دمام به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت. اکثر کالاهای تجاری به ریاض وارد و از طریق جاده حمل می‌شد که موجب افزایش تراکم جاده‌ای و بروز تصادفات زیاد جاده‌ای شده بود. به‌همین دلیل و برای رفع این مشکل ایده ساخت بندر خشک ریاض شکل گرفت. بنابراین بندر خشک ریاض به‌طور رسمی در ۱۹۸۱ افتتاح شد.

ریل‌گذاری عربستان در کشورهای خلیج فارس