سعید شفیعا صاحب‌نظر بازار گردشگری در یک نشست تخصصی که با عنوان «گردشگری مذهبی در ایران؛ ظرفیت ناشناخته» برگزار شد با اشاره به تفاوت گردشگری معنوی با گردشگری مذهبی اعلام کرد: گردشگری مذهبی با تاکید بر پایگاه اعتقادی خاص و بازدید برخی از اماکن مذهبی تعریف می‌شود، در حالی‌که گردشگری معنوی با هدف کسب آرامش و تمدد اعصاب مورد استفاده قرار می‌گیرد و در واقع می‌توان گردشگری مذهبی را زیرشاخه‌ای از گردشگری معنوی دانست. در حال‌حاضر کشور ایران با داشتن مراکز زیارتی متعدد و عبادتگاه‌های قدیمی، دارای پتانسیل بالقوه‌ای برای بهره‌برداری از هر دو مدل گردشگری ذکر شده است. اما این پرسش وجود دارد که با توجه به پتانسیل بالای کشور و کشش داخلی که به سمت شهرهای مذهبی مانند مشهد و قم وجود دارد، چرا برنامه‌ای برای استفاده از این ظرفیت‌ها در نظر گرفته نمی‌شود؟

سید مجید امامی عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق در این نشست در پاسخ به این پرسش، موضوع را این‌طور ریشه‌یابی کرد:‌ سالانه ۲۱ میلیون تشرف و زیارت در شهر قم در حال وقوع است و همچنین هر هفته ۶۰هزار نفر شب‌های چهارشنبه در قم و ۱۰۰هزار نفر از سحرگاه جمعه تا سحرگاه شنبه در مسجد جمکران جمع می‌شوند و به عبادت می‌‌پردازند. با این حال مشکل اساسی ما به لحاظ سیاست‌گذاری، شکافی است که بین نظام سیاست‌گذاری گردشگری در ایران و متولیان اماکن مقدس وجود دارد. این شکاف الزاما سیاسی یا فکری نیست بلکه یک شکاف ادراک شده است مبنی بر اینکه اساسا بین کار تولیت اماکن متبرکه و کار نظام گردشگری کشور هیچ هماهنگی و مشارکتی وجود ندارد و هر یک از این دو مجموعه مستقل از یکدیگر کار خود را انجام می‌دهند، لذا ما هیچ‌وقت نتوانسته‌ایم گردشگری را به‌صورت چرخه کامل در ایران داشته باشیم.

مساله قابل‌تامل این است که با توجه به آمار قابل‌توجه گردشگرانی که از سراسر جهان با هدف زیارت بارگاه علی‌ابن‌موسی‌الرضا(ع) و حضرت معصومه(س) بدون به‌کارگیری هزینه‌های تبلیغاتی و به‌صورت خودجوش به ایران می‌آیند، برای جذب گردشگر مذهبی به سایر نقاط و اماکن تاریخی و هنری ایران تدبیری اندیشیده نشده است. نکته دوم در پاسخ به سوال این است که در واقع گردشگری مذهبی در ایران نتوانسته خود را به کارکرد گردشگری معنوی نزدیک کند، به این معنی که گردشگری مذهبی ایجاد رویداد گردشگری می‌کند و این رویداد خود می‌تواند به جاذبه گردشگری تبدیل شود، برای مثال می‌توان به مراسم قالیشویان در مشهد اردهال یا مناسک مذهبی آخر ماه صفر در حرم امام‌رضا(ع) اشاره کرد که گردشگر غیرمذهبی می‌تواند تنها به قصد بازدید در این رویدادها حضور پیدا کند.

کارشناسان همچنین معتقدند، نمی‌توان گردشگری را خارج از بافت ارتباطات میان‌فرهنگی دید و در واقع گردشگری یک امر میان‌فرهنگی است.