داستان نفت به روایت مدیران

مهدی احمدی مشخص‌نبودن مرز اختیارات و وظایف دولت، رابطه مبهم نفت و ساختار سیاسی تا سال‌های سال سبب سردرگمی در ساحت سیاست‌گذاری در جمهوری اسلامی می‌شود. به نظر می‌رسید تا قبل از روی کار آمدن دولت نهم رابطه ساختار سیاسی با نفت اندکی در حال شفاف‌شدن است اما ظهور دولت عدالت محور با شعار اصلی «آوردن نفت سر سفره مردم» موجب پیچیده‌ترشدن رابطه نفت و دولت به مفهوم عام شد. دوره هشت‌ساله با بالاترین درآمدهای نفتی همراه بود، اما در این دوره یک بار دیگر بدیهیات انکار و آزموده‌ها آزموده می‌شود تا ثابت کنیم که تاریخ در کشور ما دو بار و هر بار به‌صورت تراژدی تکرار می‌شود؛ به‌خصوص تاریخ نفت با آن نگاه خاص رئیس دولت‌های نهم و دهم به قبل و بعد از احمدی‌نژاد تقسیم می‌شود. بر این اساس طرحی پژوهشی با این سوال اصلی تعریف شد: «نفت در ساختار اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران چه نقشی دارد؟» برای شروع کار در گام اول اخبار منتشرشده در سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۸۴ در روزنامه‌های سراسری کشور کنار هم قرار گرفت تا پاسخ به سوال اصلی داده شود.

چینش اخبار، جواب قانع‌کننده‌ای نمی‌داد. گام دوم این پژوهش گفت‌وگو با وزرای نفت بعد از انقلاب تعریف شد تا رابطه نفت و جمهوری اسلامی تبیین شود. مبنا و محور گفت‌وگو همان اخبار منتشرشده در مطبوعات بود.  براساس این طرح پژوهشی گفت‌وگو با وزرای نفت بعد از انقلاب را با مرحوم معین‌فر در سال ۹۰-۸۹ شروع کردم. محور اصلی گفت‌وگو با آن مرحوم بررسی دلایل شکل‌گیری وزارت نفت بود. در گفت‌وگو با مهندس معین‌فر، نوع نگاه بنیان‌گذاران انقلاب به نفت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای بررسی دوره وزارت نفت مهندس غرضی سوال اصلی نحوه ورود ایشان به نفت و بررسی نگاه خاص ایشان به نفت قرار داده شد. از قِبل گفت‌وگو با مهندس غرضی به دنبال نگاه مهندس موسوی و سایر کارگزاران نظام درباره نفت بودم. گفت‌وگو با مهندس غرضی نکاتی بسیار جدید و بدیع درباره صنعت نفت و تاریخ معاصر ایران دارد. بررسی و پرداختن به دوره مهندس آقازاده با ۱۲سال وزارت می‌توانست به بسیاری از سوالات و سوال اصلی پژوهش پاسخ دهد. با مخالفت ایشان برای انجام گفت‌وگو موضوع را با دوست گران‌قدرم غلام‌حسین حسن‌تاش مطرح کردم و قرار شد دوره وزارت مهندس آقازاده را با ایشان به دلیل اینکه چند سالی مدیر کل دفتر وزارتی و سال‌هایی عضو هیات‌‌مدیره شرکت ملی نفت بوده است، بررسی کنیم.  اما همچنان یک سوال باقی ماند؛ چرا کسی که ۱۲ سال عهده‌دار یکی از مهم‌ترین وزارتخانه‌های کشور بوده است از تشریح و توضیح موضوعاتی که عمده آنها به‌صورت خبر و از زبان خود وی منتشر شده، سر باز می‌زند. برای گفت‌وگو با مهندس زنگنه از طریق مهندس سیدمهدی حسینی وارد شدم. مهندس زنگنه گفت‌وگو را به توضیح حضوری من موکول کرد. روزی در سال ۹۱ در یک دفتر پژوهشی، فرضیه اصلی تحقیق را برای ایشان تشریح کردم و مهندس زنگنه بسیار استقبال کرد. قرارمان با مهندس زنگنه این شد که بررسی دوره وزارت وی (۸۴-۷۶) براساس روند تاریخی (روزشمار اخبار) نباشد، بلکه گفت‌وگویمان موضوعی پیش رود. کتاب «انقلاب و نفت» روایت وزیران جمهوری اسلامی از اقتصاد سیاسی نفت از سوی انتشارات «دنیای اقتصاد» منتشر شده است. در جلد بعدی این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال هستیم که «دولت‌های نهم و دهم، کارگزاران آن و رئیس دولت چه نگاهی به رابطه نفت و ساختار سیاسی داشتند.»