دلایل فروپاشی قاجاریه

داریوش شهبازی عصر قاجاریه، یکی‌ از شگفت‌انگیزترین و تلخ‌ترین‌ دوره‌های‌ تاریخ‌ ایران‌ است‌ که به تجزیه بخش عظیمی از خاک ایران و تضعیف و تزلزل کشور انجامید. سقوط و زوال اغلب حکومت‌ها ناشی از فساد و ضعف درونی آنهاست تا ظهور و مقابله دشمن.

حکومت‌ها تا دست کم پیش از سده نوزده و انقلاب فرانسه در هیچ جای جهان به انتخاب مردم نبودند، بلکه مدعی حکومت با سرکوب دیگر مدعیان بر اریکه سلطنت تکیه می‌زد و تاج و تخت را تصاحب می‌کرد و حکومت خود را بر دیگر اقوام و مردم تحمیل می‌کرد.  آقامحمدخان هم از همین راه به سلطنت رسید، با سرکوب تمامی مدعیان و البته مقابله با تجاوز گسترده همسایگان زورمند، بر اریکه پادشاهی ایران تکیه زد و سلسله پادشاهی قاجاریه را بنیاد نهاد و مشروعیت و مقبولیت خود را این گونه به دست آورد. بعد از مرگ او فتحعلی شاه بر تخت شاهی نشست. وی با تهاجم روسیه که دیری چشم آز به ایران دوخته بود، رو به رو شد و سلطنتش تا مرز نابودی پیش رفت، ولی با عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای و پذیرش کامل نظر ژنرال پاسکویچ، فرمانده سپاه روس، از این ورطه بیرون جست. در این پیمان ماده‌ای در دفاع روسیه از تداوم سلطنت در خاندان عباس میرزا گنجانده شد. همین امر عامل اصلی ادامه سلطنت پادشاهان این خاندان شد و به این ترتیب شاهان قجر(اگر نگوییم سرسپرده) دست نشانده و وام‌دار امپراتور روس شدند و روسیه حفظ ایران با حال و روز جدیدش را به مصلحت خود دانست. دو بار صدارت ایران به میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام فراهانی و امیرکبیر رسید. فرصتی بود تا آنان ملت ایران را به راه پیشرفت و ترقی اندازند و از ورطه نابودی برهانند اما این بزرگواران از توطئه هلاکت این مثلث شوم نجات نیافتند و به قتل رسیدند. زیرا محصول اندیشه و اقدامات آن دو صدراعظم استقلال ایران از تسلط روس و انگلیس بود. این دشمنان سه‌گانه هر کارخانه جدیدی در کشور راه افتاد، از کار انداختند و کارگاه‌های هزاران ساله منسوجات سنتی و صنایع‌دستی را ویران کردند.  

تحلیل سیر فروپاشی قاجاریه را در بررسی و مطالعه مجموعه‌اى از عوامل درونى و بیرونى، عصر قاجاریه باید جست‌وجو کرد. این کتاب در چهار بخش به این مهم می‌پردازد.