روزگار میانسالی یک جشنواره دولتی

یاسین نمکچیان روزنامه‌نگار جشنواره فیلم فجر از سال ۱۳۶۱ در سپهر سینمایی ایران پا گرفت. آن زمان سینما چندان رونقی نداشت. بنابراین جشنواره هم معطوف به فیلم‌های داخلی نبود.

امروز در طول ۳۷ سالی که از جشنواره گذشته، این رویداد مهم سینمایی فراز و نشیب‌های زیادی را از سر گذرانده است. مدیریت‌های مختلف، رویکردهای مختلف، سیاست‌های متنوع و هویت‌ چهل تکه جشنواره در این سال‌ها، انسجام ماهوی را از جشنواره گرفته اما با وجود این، همچنان اهمیت و اثرگذاری جشنواره فجر در بدنه سینمای ایران انکارناشدنی است. به‌رغم‌ کاستی‌های موجود، جشنواره فیلم فجر به‌عنوان متر و معیار ارزیابی سینمای ایران، همچنان سنگ محک مهمی در جامعه سینمایی کشور به حساب می‌آید و بسیاری از سینماگران مولف و جهانی ایران به این جشنواره به دیده رویدادی معتبر و مهم نگاه می‌کنند. به هر حال جشنواره فیلم فجر در آستانه میانسالی است. دارد ۴۰ ساله می‌شود و البته هنوز نتوانسته ملزومات و متعلقات یک جشنواره ۴۰ ساله را محقق کند. برخی و بغض‌ها از سوی برگزارکنندگان، بی‌نظمی و چندپار‌گی قواعد و قوانین جشنواره، حاشیه‌های زیادی را پیرامون این اتفاق مهم ایجاد می‌کند و نارضایتی‌های زیادی را به‌دنبال دارد. امسال در دوره سی و هفتم، اگرچه برخی روندهای اجرایی به شیوه شکیل‌تر و منظم‌تری برپا شد اما همچنان ایرادهایی اساسی در برگزاری جشنواره و مناسبات آیین‌نامه‌ای و صنفی آن وجود دارد. فیلم‌ها به‌صورت ناقص برای هیات انتخاب نمایش داده می‌شوند و داوری‌ها در جنجال‌برانگیزترین حالت ممکن به انجام می‌رسد. برخی از کارشناسان امر اعتقاد دارند که جشنواره فیلم فجر باید در یک فرآیند صنفی و واقعی از دولت جدا شده و با محوریت بخش‌خصوصی که همان صنف‌های فعال سینما باشند، برگزار شود. به بیان دقیق‌تر به‌جای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بهتر است خانه سینما به‌عنوان عمومی‌ترین نهاد صنفی حوزه سینما این جشنواره میانسال را برگزار کند. در مقابل این ایده، رویکردهای مخالف زیادی هم وجود دارد. عمده مخالفان، ناتوانی نهاد صنفی را در برپایی یک جشنواره بزرگ به‌عنوان دلیل ارائه می‌کنند. آنها معتقدند که اختلاف‌نظرهای بزرگ در میان سینماگران باعث می‌شود تا انسجام و اراده کافی در میان صنف سینمایی کشور شکل نگیرد. به همین دلیل برگزاری یک جشنواره ملی که نیازمند جمع کردن همه سلایق و علایق باشد، از سوی یک صنف نامتشکل و نامنسجم غیرممکن است. برخی دیگر نیز معتقدند که ملاحظات دولت در این مورد، راه را برای خصوصی‌سازی جشنواره فیلم فجر ناهموار کرده است. در مقابل، بسیاری از سینماگران با ارائه شواهدی همچون برگزاری جشن خانه سینما و رویدادهای سینمایی دیگر از جمله جشن حافظ که به‌صورت گسترده و چندوجهی برگزار می‌شود، اعتقاد دارند که صنف سینما در ایران آمادگی اجرای پروژه‌های بزرگی مثل جشنواره فجر را دارد. به‌نظر می‌رسد که در سال‌های اخیر نیز آرا و نظرهایی در این‌باره از سوی مدیران دولتی ابراز شده است. با این مقدمه بیراه نیست اگر در آینده‌ای نه‌چندان دور وظیفه برگزاری جشنواره به صنف سینمایی‌ها واگذار و از مسوولیت‌های دولتی خارج شود.