گروه تاریخ و اقتصاد: بخش دوم گفت‌وگوی نمایندگان مجلس شورای ملی در روزشنبه، پنجم اردیبهشت ۱۲۸۷ شمسی را می‌خوانید: اسدالله میرزا: در اینکه کمیسیون مالیه و بعضى کمیسیون‌ها از وظیفه خود خارج می‌شدند حرفى ندارم؛ ولى این‌قدر ایراد هم ندارم. اولا اینکه وزرا خواستند مسوولیت را از گردن خود بردارند؛ چون ما هم براى کمیسیون‌ها قرار و دستورى نداده بودیم. این بود که آنها هم تقصیر ندارند حالا اگر باید حدود آنها محدود باشد، خوب است یک دستورى نوشته شود که از روى آن کمیسیون‌ها رفتار نمایند. دیگر اینکه ما امروز نباید داخل انتخاب اعضای کمیسیون مالیه بشویم؛ زیرا که قرار نبود. خوب است از جناب صنیع‌الدوله وزیر مالیه که وجودشان در مجلس خیلى مغتنم است و این مطالب هم راجع به ایشان است، اگر سوالاتى هست توضیح بدهند و این انتخاب را بگذارند از براى فردا که از روى تامل و دقت انتخاب شوند.

رئیس: چون انتخاب اعضای کمیسیون مالیه قرار بود بشود، ولى گفتند که آن دو نفر وکیل که باید انتخاب شوند بشوند، بعد از آن اعضای کمیسیون مالیه انتخاب بشوند و حالا آن دو نفر هم انتخاب شده‌اند و از این جهت گفتم که انتخاب شوند بهتر است و زیاده از این تاخیر نیفتند.

مخبرالملک: بنده هم چون تصور می‌کنم که کمیسیون مالیه تصور کرده که امسال هم باید همان کار را بکند که پارسال کرده‌ایم، یعنى اسامى در بودجه را یکى یکى خوانده و کم و زیاد آن را اصلاح نمایند و حال اینکه این این طور نیست و این کار، کار وزیر مالیه ما است و باید بودجه را او نوشته به مجلس بفرستد و کار کمیسیون مالیه این است بودجه را که وزیر مالیه می‌فرستد، ببینند جمع و خرج آن نسبت به سال گذشته کم شده یا زیاد و اگر کم شده محل آن را معین نمایند و هرگاه بخواهند تمام این کتابچه‌ها را ملاحظه نمایند آن به درد امسال نخواهد خورد، پس به این دلیل گمان می‌کنم که کمیسیون مالیه این قدر کار نداشته باشد و اعضای زیاد هم لازم ندارد.

وزیر مالیه: چون صحبت در مساله مالیه شده؛ بنابراین عرض می‌کنم که در سایر جاها معمول است که کمیسیون مالیه را دو شعبه تشکیل می‌دهند، یک شعبه براى بودجه و یک شعبه براى امور متفرقه و خوب است. در اینجا هم لااقل دو شعبه موقتا انتخاب شود که یکى مشغول به قرائت و اصلاحات بودجه باشد و یکى هم براى مطالب متفرقه.

آقا حاج امام جمعه: بنده گمان می‌کنم که واقعیت مطلب هر روزه تغییر می‌کند. یک روز گفته می‌شود که براى قرائت و رسیدگى بودجه باید کمیسیون انتخاب شود، همه تصدیق می‌کنند امروز طور دیگر گفته می‌شود باز تصدیق می‌کنند و در زمان جنگ ناصرالملک بنده خیلى اصرار کردم که بودجه‌ها را خودتان بنویسید و تنقیح کرده به مجلس بیاورید، ولى آن طور که گفته شد نشد و بنده با اشخاصى که می‌گویند این کار کمیسیون مالیه نیست هم عقیده‌ام، لکن اگر همین‌طور که گفته شد کمیسیون مالیه دو سه شعبه نشود و بودجه امسال قرائت و رسیدگى نشود، باز مثل پارسال می‌ماند براى آخر سال و فایده ندارد.

دکتر ولى‌الله خان: چون اهم تکلیف مجلس امور مالیه است؛ بنابراین باید حدود صحیحى براى این کار معین نمایید و باید سه شعبه تشکیل داد، یکى براى وضع قوانین مالیه بالاختصاص و یکى مخصوص به بودجه و یکى هم براى بعضى قوانین مالیه که از خارج پیشنهاد مجلس می‌شود، پس خوب است مجلس این سه شعبه از کمیسیون مالیه را معین نماید و اگر سه شعبه را اصلاح نمی‌دانند، لااقل باید دو کمیسیون تشکیل شود یکى براى بودجه و یکى براى ارجاع قوانین و مطلب خارجه که به مجلس می‌آید.

وزیر مالیه: چون صحبت در مالیه است خوب است پروگرامى که بنده براى وزارت مالیه نوشته‌ام که یکى راجع به مالیات عمومى است و یکى راجع به مالیات خصوصى و بلدى قرائت شده تا اذهان آقایان وکلا مسبوق شده، آن وقت از روى بصیرت راى خود را اظهار دارید.

بخشی از لایحه اول: پوشیده نیست که مالیه مملکت به منزله خون است در بدن، همچنان‌که فساد خون اسباب بروز مرض می‌شود، اغتشاش امر مالیه هم باعث اختلال امور ملکى است. متاسفانه دولت ایران سال‌ها است گرفتار این اختلال و مرض امور مالى است، اگر چه به سعى و توجه مجلس شورای ملى در سنه ماضیه قوى ئیل تسویه جمع و خروج مملکت انجام پذیرفت، ولى در عمل به واسطه چند علل مقصود و مطلوب به‌طور دلخواه صورت وقوع پیدا نکرد و بزرگ‌ترین عدل عدم انتظام ولایات بود که از پیشامد وضع جدید و اشتباهات عامه ناقص در اصل اولیاى امور گرفتار سختى و تنگدستى بوده و هستند، ولى باید دانست که خوشبختانه سرچشمه‌هاى عایدات دولتى این ملک تقریبا دست نخورده مانده است و همین قدر لازم است که تخمى کاشته شود تا نتیجه حاصل گردد. نکته مهمى که باید گوشزد و مرکوز ذهن تمام اهل مملکت گردد این است که تصور ننمایند که از خوددارى و امساک در اداى خراج و مالیات صرفه می‌برند، زیرا که وجود مالیات براى مصارفى است که تمام سعادت و نیکبختى اهالى مملکت بسته به انجام آن مصارف است و هر قدر در این ماده کوشش بیشتر شود رفاهیت زیادتر خواهد بود و برعکس عدم انجام حوائج موجب اختلال امر معیشت آنان است.