بررسی درخواست زنان برای تشکیل «انجمن نسوان»
گروه تاریخ اقتصاد- آنچه می‌خوانید بخش دوم (پایانی) مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی است در روز پنج‌شنبه، 22 اسفند 1286 شمسی:
حسام‌الاسلام: بنده عرض می‌کنم که در دوره استبداد حکام فعلا مایشا بودند و هرچه می‌خواستند از امنیت و فساد و غیره صورت می‌گرفت؛ در حالتى که پول همین پول و دولت همین دولت و مملکت همین مملکت بود. چطور است که امروز یک نقطه را نمی‌توانند امن و منظم نمایند، پس یا کفایت ندارند یا مسامحه و تعلل در کار می‌ورزند و امروز هر فردى از افراد ایرانى ضامن حفظ این مملکت است و ایرانى هم یا مفسد است یا مصلح پس باید هر کجا که مغشوش است به واسطه ضدیت این طایفه خوب است روساى هر دو طرف را در تلگرافخانه بخواهند و ضامن امنیت آن شهر قرار دهند. گمان می‌کنم این ترتیب بد نباشد.
حاج معین‌التجار: زوار که ممنوع شده و گمانم این است از راه خانقین حمل مال‌التجاره هم سخت شود و این مساله صدمه به تجارت وارد می‌آورد. باید کارى کرد که راه مسدود نشود و راه لرستان هم استعداد لازم دارد؛ زیرا که آن راه هم امن نیست و باید استعداد فرستاد تا امنیت حاصل شود.
آقا میرزا مرتضى قلى خان: این مساله پر واضح است که مملکت ما مملکت اسلامى است و هر قانونى که وضع می‌شود باید به موجب قانون اساسى مطابق قانون اسلام باشد و به علاوه باید اخلاق ملت را صحیح کرد. بنده بلیتى به دست آورده‌ام می‌خوانم، ببینید آیا شرعا صحیح است یا خیر؟
(بلیت قرائت شده راجع به انجمن نسوان بود).
آقا میرزا محمود: این مساله قابل مذاکره در مجلس نیست و باید به وزارت داخله نوشته شود که قدغن نمایند چنین انجمنى تشکیل نشود.
آقا سیدحسین: بلى در این خصوص صحیح نیست صحبت شود و باید به نظمیه گفت که قدغن نماید.
وکیل‌الرعایا: اولا باید معلوم شود که از بدو اسلام تاکنون جمع شدن نسوان در یکجا شرعا ممنوع بوده یا نه. منتها اسم انجمن چیزى است از راه اصطلاح شده چه ضرر دارد که جمعى از نسوان دور هم جمع شده و از یکدیگر کسب اخلاق حسنه نمایند! بلى در صورتی که معلوم شود که از آنها مفسده که راجع به دین و دنیا باشد بروز نماید؛ البته باید جلوگیرى شود و الا نباید اساسا این مساله بد باشد.
آقا سید على نقى: این مساله هم مثل مساله بعضى از روزنامه‌ها است که وزیر داخله و غیره نمی‌توانند جلوگیرى کنند و این راجع به عقیده است باید کارى کرد که او را از میان برداشت.
آقا سیدحسن تقى‌زاده: هیچ ایراد شرعى از براى این اجتماع نیست و زن‌هاى اسلام همیشه در همه جا دور همدیگر جمع می‌شدند و می‌شوند و به موجب قانون اساسى هم هیچ ایرادى وارد نیست وقتی که می‌گویند ایرانى این لفظ شامل مرد و زن هر دو است، مادامی که اجتماعات مخل دینى و دنیوى نباشد ضررى ندارد و ممنوع نیست.
آقا میرزا محمود: اول بنده عرض کردم که این مساله اصلا صحیح نبود در اینجا مذاکره شود حالا که مذاکره شد عرض می‌کنم چه ضرر دارد که زن‌ها دور هم اجتماع نمایند و بگویند منسوجات خارجه نپوشیم و بگویند که باید تحصیل فلان صنعت و فلان خیاطى را بکنیم.
وکیل‌التجار: همان‌طور که آقاى تقى زاده گفتند این اجتماعات مادام که مخل آسایش دین و دنیا نباشد، ضررى ندارد.
آقا میرزا فضلعلى آقا: اصل اجتماع شرعا ضررى ندارد؛ ولى ما چون به طبیعت زن‌هاى مملکت خودمان مسبوق هستیم گمان نمی‌کنم که اشخاص با عفت و با عصمت داخل در این کار شوند و گمان می‌کنم اشخاصى که مفسد و مغرض هستند که می‌خواهند به واسطه این اجتماعات بعضى فسادها کنند این است که اجتماع می‌نمایند و به این جهت نباید این اجتماعات حاصل شود و باید جلوگیرى از فساد آتیه نمود.
آقا میرزا مرتضى قلیخان: بنده عرض می‌کنم اظهار این مساله در مجلس هیچ عیب و محظورى ندارد و فقط مقصودم این بوده که معلوم شود صحیح است یا نه! چون در خارج این مساله شهرت کرده و بعضى می‌گویند مخالف با شرع است و جمعى می‌گویند صحیح است، پس باید در مجلس اساسا معلوم شود آن وقت به وزیر داخله رجوع شود.
آقا شیخ محمدعلى: چون بنده وکیل هستم به اقتضاى وکالت باید عقیده خود را بگویم این مذاکرات نباید در مجلس بشود. وظیفه مجلس وضع قانون است و باید در صدد آبادى مملکت باشد.
حسینقلى خان نواب: اینکه می‌گوید زن‌ها نمی‌توانند دور هم جمع شوند خیلى تعجب دارم؛ اما اینکه در این مجلس نباید مذاکره شود صحیح است و باید این مطلب در روزنامه‌جات نوشته شود. بنده می‌خواستم در این خصوص لایحه نوشته به روزنامه‌ها بدهم و عقیده بنده هم در این است که حالا به‌ اقتضاى بعضى مسائل صحیح نیست؛ ولى اصل اجتماع صحیح است.
آقاى حاج امام جمعه: اینکه گفته شد این مساله به مجلس اظهار شد، صحیح نبود؛ چنانچه عقیده اکثر همین است صحیح است؛ ولى بعضى مذاکرات هم بعد از آن شد که غیر صحیح‌تر بود و در اینکه نسوان با اذن ازدواج خود به قانون شرع می‌توانند از خانه بیرون رفته و اجتماع داشته باشند حرفى نیست؛ اما در این اجتماعات بعضى گفت وگوها می‌شود چنانچه اشاره شد که ابدا من نمی‌خواهم در مجلس مذاکره و صحبت شود و همین قدر اشاره کافى است.