زندگی و مرگ حاج محمدحسین کازرونی
عبدالمهدی رجایی- بی‌شک یکی از بزرگمردان عرصه اقتصاد اصفهان حاج محمدحسین کازرونی بود. درباره او و رسیدنش به ثروت افسانه‌ای شایعات زیادی هنوز هم بین مردم شهر می‌پیچد. اینکه او در ابتدای کار وقتی از شیراز به اصفهان آمد «طبق کش» بود و در کوچه و خیابان جنس می‌فروخت و...
کازرونی پیش از مشروطیت با تاسیس شرکت اسلامیه و مسعودیه، با هدف ترویج کالاهای وطنی، وارد فعالیت ‌اقتصادی شد. در عهد مشروطیت از فعالان مشروطیت اصفهان به خصوص در دوره نخست مشروطه بود. او از سوی تجار به عضویت انجمن ولایتی در آمد و نیز انجمن تجار اصفهان به همت او پایه‌گذاری شد. از موسسین بانک ملی در اوان مشروطیت بود و در این راه پول‌های زیاد تقدیم کرد.
به‌طور خلاصه کازرونی در دوره مشروطیت دومین مرد ثروتمند اصفهان پس از حاج محمدابراهیم ملک التجار بود. کازرونی مردی فعال و اجتماعی بود. در دوره مشروطیت انجمن تجاری تشکیل داد و در فکر آن بود که کارخانه ریسمان ریسی در اصفهان راه بیندازد و بعدها که امکانش فراهم نشد کازرونی کار تجارتش را ادامه داد و البته در خیابان چهارباغ عمارت‌ها و مغازه‌هایی ساخت که پاساژ کازرونی فعلی باقی مانده آن است. مهم‌ترین کار کازرونی در اصفهان آن بود که کارخانه وطن را خریداری کرده و خود به راه انداخت و به این ترتیب صنعت به شکل جدید را وارد اصفهان کرد. او کارآفرینی استثنایی بود و با تلاش زیاد هر ساله کارخانه وطن را گسترش می‌داد.
سرانجام حاج محمدحسین کازرونی در اردیبهشت ۱۳۱۱ جهان را وداع گفت. روزنامه محلی «اخگر» درباره وی نوشت:
حاج محمدحسین کازرونی دیروز صبح بین‌الطلوعین پس از ۸۵ سال زندگانی دارفانی را وداع گفت و بلاشک یک عده زیادی از کسانی را که از پرتو مساعی این مرد خیر و زحمت‌کش نان می‌خوردند، داغدار نمود. شرح حال این بزرگمرد بلاشک می‌تواند مثل شرح حال یک عده از نوابغ و رجال بزرگ برای معاصران و اعقاب آن مرحوم درس عبرتی گردیده و آنها را تشویق به سعی و عمل نماید.
مرحوم کازرونی علاوه بر اینکه تاجر زحمت‌کش خوبی بود، به عمران و آبادی نیز عشق و علاقه مخصوصی داشت. چه بسیار قرا و مزارع بایری را که آباد کرده و باعث رونق فلاحت و اداره کردن معیشت عده زیادی از فلاحین گردیده، مغازه‌ها و عمارات و ابنیه بی‌حسابی که این مرد بزرگ در اصفهان باعث بنا و ایجاد آنها گردیده، الان در مقابل چشم عموم جلوه‌گر است. مخصوصا کسانی که به یاد دارند در خیابان خوش و حدود دروازه دولت تا بیست سال قبل در اول شب احدی جرات نداشت به تنهایی حرکت کند و در عین حال این خیابان مهم اصفهان صورت مزبله‌ای را بیش نداشت و سپس فقید مذکور با حس عمران‌طلبی خویش با ساختن مغازه‌ها و سراهای متعدد موجب عمران و احیای این خیابان و رونق و شکوه اصفهان گردید.
مرحوم کازرونی بر اثر کثرت کار، در این اواخر در صحت مزاجش انحرافی پدید آمده، کم کم داشت از زندگانی خود صدمه می‌دید. اخیرا کسالت مزاج آن مرحوم شدت کرده و بالاخره این وجود مغتنم و مرد سعی و عمل را که مایه افتخار شهر اصفهان بود، از دست ما به در برد.
روزنامه اخگر، سال چهارم
اردیبهشت ۱۳۱۱