رسیدگی مجلسیان به اموال ملک التجار
گروه تاریخ اقتصاد: خلاصه مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی در روز یکشنبه 29 شهریور 1286 شمسی را می‌خوانید:
رییس: جناب وزیر امور خارجه بعضى اطلاعات در تسویه سرحدى دارند، آمده‌اند توضیح بدهند.
وزیر امور خارجه: نتیجه اقدامات امور خارجه و سفیر انگلیس و روس و ماموران دیگر در ایران و سفیر دولت روس و انگلیس درباب عالى این است که سفیر دولت انگلیس به من نوشته‌اند و ترجمه آن قرائت می‌شود. قرائت شد به این مضمون که نواب سلطان عثمانى امر را بر ایشان مشتبه کرده بودند، به طوری که مساله سرحدى را به کلى خلاف دانسته، نمایندگان دولت انگلیس و روس اقدامات کرده و همین روزها عساکر عثمانى به کلى عقب خواهند نشست، به نحوی که اسباب آسایش خاطر دولت علیه ایرن شود.
آقا میرزا سید محمد مجتهد: مایه مابه‌النزاع را واگذار می‌کنند یا خیر؟
وزیر امور خارجه: مساله دو تا است؛ یکى مساله تحدید حدود است که از شصت سال تا حال باقى است و جناب رییس مامور بودند که با کمیسیون رسیدگى کرده تسویه نمایند، در این باب عساکر عثمانى از آن حدود متنازع فیه هم تجاوز کرده تا یک فرسخى ارومیه آمدند و این مساله به طورى بر سلطان عثمانى مشتبه شده بود که هر چه می‌گفتند قبول نمی‌کردند تا اینکه توسط سفرا مطلب را حالى کردند و نتیجه آخرى این شد که قشون عقب خواهند نشست و اما عمل سرحدى به کمیسیون قطع خواهد شد. در اینکه ملک‌التجار در شرکت عمومى به قاعده رفتار نکرد، هیچ حرفى نیست و در اینکه صدمه به ملت و مملکت وارد آورده شبهه نیست، اگر بانک ملى صورت نگرفته به واسطه همین صدمه است، اما ملک‌التجار را می‌خواستند ببرند در دیوانخانه به جهت رسیدگى ترسیده است و رفته به سفارت روس سفیر روس، بنابر عادت مملکتى که هر محل محترمى بست است برحسب آن قانون او را جا داده، حالا باید حاجى ملک‌التجار را گذاشت در آنجا بماند یا باید او را با این تامینات بیرون آورد.
مستشارالدوله: ملک‌التجار به آن قرارداد کمیسیون مجلس اعتراض دارد، البته کسى که محکوم به حکم باشد راضى به آن نخواهد شد.
آقا میرزا ابوالحسن‌خان: اینکه وزیر امور خارجه امنیت مالى و جانى و آبرویى مى‌خواهند براى حاجى ملک‌التجار این اساس مشروطیت این تامینات را به همه داده و هیچ مخالف نیست. اولا از مجلس یک سوال می‌کنم که پس از صدور دستخط از طرف اعلیحضرت به مجلس دراین باب چه کرد و حکمش چه شد؟ اگر رسیدگى کرد و حکم نمود دیگر رجوع به عدلیه یعنى چه؟!
آقا سیدحسین: اینکه فرمودید مجلس صلاح می‌داند مجلس رسیدگى به این کار کرد و محقق شد که راه را بیخود اجاره داده است، حکم مجلس و دولت شد که اموال او توقیف شود و مال مردم را بدهد، اما در خصوص جان و شرف او البته محفوظ بوده و هست، هیچ‌کس حق اعتراض به او ندارد.
حاجى سید نصرالله: در این سه امنیت هیچ‌کس حرفى ندارد، ولى او می‌خواهد از اینکه براى کلى یک نتیجه بردارد که حقوق دیگران را پایمال نماید. آیا نباید این سه امنیت چنانچه در حق او هست در حق همه مردم ملاحظه شود؟! تمام این شرکا مالشان رفته حق دارند باید از مال ملک‌التجار اقتصاص نمایند.
حاجى سید عبدالحسین شهشهانى: من ملک‌التجار را نمی‌شناسم و شرکای او را هم نمى‌شناسم اما همین‌قدر مى‌دانم که حقوق اکثر مردم به واسطه این شرکت به هدر رفت و اغلب فقیر و محتاج شدند. آیا باید حقوق این اشخاص به واسطه ماندن او در سفارت ضایع شود؟ پس در هر صورت باید او را بیرون آورد و همان امنیتى که همه مردم دارند، او هم دارد.
وزیر امور خارجه: مساله دیگر مطلب فشنگ است که قنسول‌خانه روس در تبریز خواسته است وارد نماید، اولا من نگفته‌ام که باید توقیف شود تا معلوم گردد. سفارت انگلیس هم چیزى به من نوشته است که ایشان هم به جهت قنسول‌خانه‌ها سوارهاى هندى وارد می‌کنند و عوض می‌نمایند خوب است قرائت شود. قرائت شد ، مشعر بود برآمدن سوارهاى هندى از طرف بوشهر با اسلحه براى قنسول به عوض آن سوارهایى که هستند اطلاعا اظهار شد.
مستشارالدوله: خیلى تعجب می‌کنم در این موقع که فشنگ از شمال می‌آید و سوار از جنوب، عجیب‌تر این است که این صندوق‌هاى فشنگ و صندوق‌هاى عالى‌تر از آنکه وارد می‌شود، مثل فرمانفرما شخصى می‌خواهد تحقیق نماید جنرال قنسول در جواب می‌گوید که ده دقیقه بیشتر به شما مهلت نمی‌دهیم یا لا یا نعم باید در این ده دقیقه جواب بدهید ما نمی‌توانیم از یک نفر جنرال قنسول اینگونه تحکمات بشنویم.
آقا میرزا فضلعلى آقا: در اینکه هزار و هشتصد تومان کم است شبه ندارد، ولى کارگزارى آذربایجان عایدات هم دارد اگر بنا باشد آن عایدات در تحت نظر وزیر مالیه بیاید بیش از این مبلغ‌ها خواهد شد.
وکیل‌التجار: البته جناب وزیر امور خارجه با آن اطلاعات صحیحه که دارند اسباب امیدوارى ما خواهد بود و اینکه یکى یکى مواجب کارگزارى و اجزا را معین نمایند، این هم اسباب زحمت است؛ خوب است تمام بودجه وزارت خارجه را معین کرده صورت بگیرند کمیسیون مالیه ارائه بدهند و عمل تذکره را هم چون خیلى اهمیت دارد لازم است که او را هم مرتب نمایند و صورت این دو را به کمیسیون مالیه بدهند.