فتح هرمز در زمان شاه عباس اول
گروه تاریخ اقتصاد- در دوره صفوی با ورود پرتغالیها به جزیره هرمز، پس از اینکه پادشاه و اشراف هرمز تحت سلطه پرتغالیها قرار گرفتند، به تدریج از صحنه اقتصادی و سیاسی حذف شدند. مهمترین نتیجه سیاست پرتغالیها بر هرمز، گسستن پیوندهای چند صدساله خاندانهای قدرتمند اقتصادی جزیره هرمز با امور سیاسی بود. تسلط کامل پرتغالیها بر امور اقتصادی هرمز باعث ایجاد شکاف در ترکیب اجتماعی این جزیره شد و به تدریج خاندانهایی را که به صورت سنتی قدرت داشتند، از صحنه خارج کرد و حتی سرمایهداران محلی را نسبت به سرنوشت خود بیتفاوت ساخت.
گروه تاریخ اقتصاد- در دوره صفوی با ورود پرتغالیها به جزیره هرمز، پس از اینکه پادشاه و اشراف هرمز تحت سلطه پرتغالیها قرار گرفتند، به تدریج از صحنه اقتصادی و سیاسی حذف شدند.
مهمترین نتیجه سیاست پرتغالیها بر هرمز، گسستن پیوندهای چند صدساله خاندانهای قدرتمند اقتصادی جزیره هرمز با امور سیاسی بود. تسلط کامل پرتغالیها بر امور اقتصادی هرمز باعث ایجاد شکاف در ترکیب اجتماعی این جزیره شد و به تدریج خاندانهایی را که به صورت سنتی قدرت داشتند، از صحنه خارج کرد و حتی سرمایهداران محلی را نسبت به سرنوشت خود بیتفاوت ساخت.
از سوی دیگر به دلیل سختگیریها، فشار ماموران پرتغالی و اخذ مالیاتهای سنگین و بیقاعده، کشتیهای تجاری و صاحبان آن چندان رغبتی به انتخاب مسیر هرمز نداشتند و بندر جاسک جایگزین هرمز شد. علاوهبر این، حضور هلندیها و انگلیسیها در خلیج فارس و قدرت یافتن دولت ایران در زمان شاه عباس اول (۱۰۳۱ق/۱۶۲۲م)، باعث بیرون راندن پرتغالیها از خلیج فارس شد. با خارج شدن تدریجی اسپانیا و پرتغال از گردونه رقابتهای استعماری در دریا، زمینه مساعد برای حضور هلندیها و به ویژه انگلیسیها در خلیج فارس فراهم آمد، زیرا انگلیسیها که در نبرد هرمز شرکت کرده و در نتایج آن سهیم شدند، طبق قرارداد میناب (۱۰۳۱ ق/۱۶۲۲م)که بین امام قلیخان فرمانده سپاه ایران و افسران انگلیسی کمپانی هندشرقی منعقد شد، انگلیسیها موافقت کردند با ناوگان خود از طریق دریا به پایگاه پرتغالیها در قشم و هرمز حمله کرده و درصورت پیروزی از امتیازاتی بهرهمند شوند که اهم آنها عبارتند از: ۱. استحکامات جزیره هرمز توسط ناوگان ایران و انگلیس تصرف شود. ۲. درآمد گمرگی به تساوی بین طرفین تقسیم شود و کالای انگلیسی از حقوق گمرکی معاف خواهد بود. ۳. غنایم جنگی به تساوی میان طرفین
تقسیم خواهد شد. جالب اینکه در جنگ فتح هرمز، نیروی دریایی انگلیس درست زمانی وارد صحنه کارزار به نفع ایران شد که از پیروزی ایرانیان اطمینان پیدا کرده بود.
نکته مهم این است که فتح هرمز در زمان شاه عباس اول، به معنای آغاز حرکت گسترده انگلیسیها در خلیج فارس، برای به دست آوردن حاکمیت مطلق اقتصادی بود. علاوهبر آن، جایگزینی «بندر عباس» بهجای «هرمز» به عنوان بندر مرکزی در خلیج فارس، در درازمدت نوعی عقبنشینی از هرمز به طرف ساحل بود. در نتیجه، شرایط بالقوه تداوم حاکمیت ایران را بر بخشهای جنوبی خلیج فارس و سواحل عمان به حداقل میرساند.
منبع: محمد شورمیج، تحلیلی بر روند قدرتگیری انگلیس در خلیج فارس (از اواسط صفویه تا پایان نیمه اول قاجاریه ۱۰۳۰ ـ ۱۲۶۴ ق/۱۶۲۰-۱۸۴۷م)، مجله آیینه پژوهش، شماره چهارم، زمستان ۱۳۸۹
ارسال نظر