گروه تاریخ اقتصاد- محور اصلی مذاکرات نمایندگان دارالشورای ملی در روز پنج‌شنبه ۲۵ اردیبهشت ۱۲۸۶ شمسی، شکوه و گلایه نماینده‌ها از درخواست‌های مکرر مردم مبنی‌بر اعلام نتایج گفت‌وگوهای مجلسیان و درخواست استعفای رییس مجلس(صنیع‌الدوله) است که خلاصه آن را در زیر می‌خوانید: محتشم‌السلطنه (معاون وزارت داخله): چند روز قبل که به مجلس مقدس مشرف شدم در خصوص لایحه ای که در باب تیول از طرف مجلس مقدس فرستاده شده بود مذاکره به میان آمد، عرض کردم که همین ایام به امضای همایونی می‌رسد و پس از توشیح و امضا به مجلس ایفاد خواهد شد، اینک لایحه مزبور به امضای همایونی رسید و به وزارت مالیه فرستاده شده است. آقا میرزا طاهر لایحه را قرائت کردند قریب به این مضمون بود: (مجلس مقدس را زحمت اظهار می‌دهد لایحه قانونی مرسله از مجلس مبنی‌بر چهار فصل امروز از لحاظ انور همایونی گذشت و اجرای آن به وزارت مالیه ابلاغ شد، اظهار تشکر شد.) آقا سیدحسین: از نظامنامه ایالتی اثری ظاهر نشد؟ محتشم السلطنه: آن‌ هم تا اوایل هفته آتیه موشح خواهد شد، شما هم اقدام کنید. نظامنامه حکام هم خوانده شده، تصویب شود. آقا سیدحسین: اگر همین طوری‌که از طرف مجلس اهتمام می‌شود از طرف مقابل هم اقدام می‌شد تاکنون خیلی از کارها پیشرفت کلی حاصل نموده بود. در این موقع راپورت انجمن عرایض قرائت شد قریب به‌این مضمون بود: (اولا قریب یکصد فقره جواب مساعد از عرایض که به وزارت داخله فرستاده شده بود رسیده است، ثانیا معلوم نیست که وزیر عدلیه به چه ملاحظه بعد از یک ماه جواب می‌دهد که از من کاری ساخته نمی‌شود و من بین المحظورین واقع شده‌ام و تا امروز به مجلس جواب مساعد داده نشده است، ثالثا در فقره مسیونوز تکلیف متظلمین از دست او معلوم نیست! یکی از آن اشخاص من هستم که قریب بیست هزار تومان به من ضرر وارد شده خود او که دارد می‌رود، نمی‌دانم وکیل او وکالت در جبران خسارت هم دارد یا خیر باید از وزارت خارجه سوال شود.) وکیل‌التجار: در خصوص بی‌ترتیبی و عدم انتظام وزارت عدلیه بنده شواهدی دارم که در چندی قبل در باب طلبی که از یکی داشته، پس از اظهار و طول دو ماه عاقبت جوابی که شنیده شد این بود که هنوز جواب راپورت نرسیده، معلوم نیست این راپورت به کجا می‌رود که در این مدت جواب نرسیده. آقا سیدحسن تقی زاده: امروز بنده عازم بودم که در خصوص وزارت عدلیه مذاکره نمایم. از اتفاق این لایحه هم از طرف انجمن عرایض رسیده این است که عرض می‌کنم وزارت عدلیه به هیچ وجه به وظایف خودش رفتار نمی‌کند و در آنجا هیچ امور عارضین قطع و فصل نمی‌شود و از این رو هر روزه جمعی به این مجلس می‌آیند و متظلم می‌شوند؛ معلوم است این حرکات تمام اسباب تخریب این اساس است که اگر به‌این ترتیب بگذرد و وضع وزارت عدلیه مرتب نشود همیشه اوقات این مجلس مستغرق فیصله این‌گونه امور جزئیه است و به‌هیچ‌وجه فرصت وضع قانون نخواهد یافت. عجالتا باید ترتیب صحیحی در این اداره داده شود، سایر وزرا که به‌این اندازه تسامح نورزیده بودند عزل آنها را خواستیم، ولی در اینجا تمام به مسامحه می‌گذرد. اتمام عمل چوبدارها همینطور مانده است، مساله آصف‌الدوله موعدش قریب به‌اختتام است، تاکنون خبری نرسیده! وکیل التجار: فعلا ترتیبی قرار داده شد که هیچ‌کس نمی‌تواند به‌حق خود برسد، سابق بر این قرار بود که ده یک از عارض و ده نیم از معروض عنه گرفته می‌شد، ولی حالیه تمام از عارض گرفته می‌شود؛ در این صورت البته کسی حق کسی را نخواهد پرداخت. صدیق حضرت: معلوم است اساس مشروطیت بنیانش بر عدل است! چه ضرر دارد به وزارت عدلیه نوشته شود که به‌محبس‌های دولتی رفته رسیدگی نماید، اشخاصی‌که بی تقصیرند آنها را آزاد کنند. وکیل‌الرعایا: وزارت عدلیه عجالتا فرصت رسیدگی به کارهای شخصی خودشان را ندارند، چه رسد به این‌گونه امورات. رییس: در تمام نقاط عالم فعلا قریب چهل پنجاه مجلس منعقد است و در هیچ جای عالم معمول نیست که مردم این‌طور ازدحام کنند و به وکلا سخت بگیرند؛ از بدو افتتاح این مجلس این ترتیب بوده و آن قانون در تزاید است، شخص بنده از اول که وارد در این مجلس شدم هیچ مقصود و منظوری در میان نبوده و نیست جز پیشرفت این اساس مقدس، حالا این وضع که ملاحظه می‌شود پیشرفت کار امر مشکلی است. چندی قبل در اطاق آسایش حضورا به‌وکلا گفتم و مقبولیت استعفای خود را خواستم، نپذیرفتند! امروز در این مجلس علنا اظهار می‌کنم به‌عضویت این مجلس کمال افتخار را دارم، ولی از ریاست استعفا می‌خواهم. دکتر ولی‌الله خان: خوب است بلیت ورود درب عمارت داده شود تا از عوام هم بیایند به مجلس و همین مذاکرات را بشنوند، اجتماع یک گوهر گرانبهایی است، باید این گوهر را طوری نگاهداری کنند که بی‌احترامی نشود. آقاسید حسین: این هیاتی که از ملت در پای این عمارت اجتماع دارند همان اشخاصی هستند که از زمان رفتن به‌حضرت عبدالعظیم از برای تاسیس این مجلس زحمت کشیده‌اند و همراهی نموده‌اند، آنچه را هم ما داریم تمام از این اجتماعات است؛ کمال تشکر را هم از آنها داریم؛ ولی حالا باید استدعا کنیم که تاکنون این اجتماعات لازم بود، حالا چند روز به ما مهلت بدهید که به انجام کارها بپردازیم، به‌همان ترتیبی که میل شما است. این خواهش هم نه از برای آن است که شما اجتماع نکنید؛ بلکه مقصود این است که در این عمارت اسباب اغتشاش حواس وکلا فراهم نشود. آقای تقی زاده: پس تکلیف مجلس است که این مساله را به یک قانونی منجر کند. وکیل‌التجار: امروز موقع این گفت‌وگو و این کار نیست که تمام ولایات تعطیل کرده و احتمال بروز اغتشاش و فساد می‌رود، امروز باید این ریاست را کنار گذاشته و به‌اصلاح این کار مهم مشغول شویم و گمانم این است که باید از جناب رییس این استعفا قبول شود تا اینکه مساله اصلاح تعطیل و اغتشاش ولایات بگذرد. آقای تقی‌زاده: خوب است این مساله استعفا را بگذارید باشد؛ گویا این استعفای جناب رییس مقید است، باید رسیدگی کنیم، اگر علت دارد وآن علت را رفع کردیم باز هم آن وقت استعفا دادند که هیچ باید قبول کرد و درصدد انتخاب رییس جدید برآییم، و ‌الا اگر به طور مطلق است آن‌هم معلوم شود.