امید رضایی- با تمام اهمیت کارکردی مهر در دوره قاجار و به تبع آن حرفه حکاکی، درباره زندگی و معیشت روزانه و سالانه این دست از پیشه‌وران اطلاعات نادر است. حال آنکه در این دوره این گونه مرسوم بوده است که به تناسب هر کار و موضوعی قباله‌ای کوتاه یا مفصل تنظیم شود. از محکمه آقاسید محمدصادق سنگلجی ابن‌محمد مهدی طباطبایی (د.۱۲۹۹هـ.ق)، منظم‌ترین و معتبرترین محضر و محکمه شرع دارالخلافه ناصری (تهران)، مربوط به سال ۱۲۹۲ تا ۱۲۹۵ هـ.ق تاکنون فقط دو دفتر شناسایی شده است. در دو دفتر چند هزار چکیده قباله ثبت شده است. یکی از این چکیده‌ها، چکیده یک فقره مصالحه‌نامه با فایده اجاره است. این قرارداد بین حاجی‌محمد حکاک‌باشی و میرزا [شفیع] ولد میرزا بزرگ منعقد گردیده است. طی این سند، میرزا شفیع در طول سه سال به استخدام (در خدمت) حکاک‌باشی در آمده است. نمی‌دانیم میرزاشفیع را باید یک شهرستانی محسوب نماییم که به دنبال زندگی بهتر به دارالخلافه ناصری مهاجرت کرده است یا یک تهرانی که سرمایه مکفی برای راه‌اندازی دکه و کارگاهی برای ارائه تخصص خود نداشته است. به هر حال میرزاشفیع خود را «اجیر خاص» کرده تا در نزد حکاک‌باشی مزبور طی مدت معینی در قبال مواجب نقدی و جنسی معینی امور مشخص حکاکی را به انجام رساند. تنظیم این قرارداد به این معنی بوده که نامبرده حق کار کردن در محلی دیگر و برای شخصی دیگر را از خود سلب کرده است. حال اگر فرض کنیم میرزاشفیع در طول یک سال قمری حداکثر سیصد روز کاری داشته است که بنا به قرارداد به ازای هر روز ۲۵۰ دینار از حکاک‌باشی حقوق دریافت می‌کرده در سال اول ۷۵۰۰۰ دینار (معادل ۷ تومان و ۵ قران) درآمد می‌داشت؛ در سال دوم که نسبت به سال اول دو برابر رشد داشته ۱۵۰۰۰۰ دینار (معادل ۱۵ تومان) و در سال سوم که سه برابر سال اول رشد داشته ۲۲۵۰۰۰ (معادل ۲۲ تومان و ۵ قران) حقوق می‌گرفت. چنانکه ملاحظه می‌شود این قباله بر حسب رشد مشخص و محاسبه‌شده‌ای تدوین شده است. بنابراین اگر میرزا شفیع انضباط‌کاری می‌داشت، می‌توانست پس از سه سال کار ۴۵ تومان درآمد داشته باشد که اگر آن را به ۲۷ تومان هزینه البسه سه سال بیفزاییم، به عدد ۷۲ تومان که کل مبلغ پیش‌بینی‌شده ضمن‌عقد بوده، می‌رسیم. اما مسلما ارزش سفارشات بیش از این بوده و میرزا شفیع هم باید حداقل دو سه برابر بیش از حقوق روزانه تلاش می‌کرده است. (نک: جدول) براساس گزارش عین‌السلطنه در تاریخ ۱۳۱۳ هـ.ق قیمت هر مهر براساس قاعده «حرف‌شماری» محاسبه می‌شده است: ... میرزا ابراهیم آمد. مدت‌ها صحبت کردیم. مهر مرا آورده بودند. «حرفی دو ریال» گرفته است. بنابراین تعداد حروف سجع با قیمت مهر رابطه مستقیم داشته است. از این رو مابه‌التفاوت کارکرد روزانه میرزا شفیع‌ها، در واقع منفعتی بوده است که از جیب حکاک‌باشی‌ها سر در می‌آورده است. از آنجا که در این قباله از دکه و ابزار یاد نشده؛ بنابراین احتمالا حکاک‌باشی سفارشات را جمع‌آوری می‌کرده و میرزا شفیع در راستای عمل به تعهد و نیز به دست آوردن باقیمانده ۷۱ یا ۷۲ تومان به ناچار وقت بیشتری صرف می‌کرده است. البته سوای تجدید گاه و بیگاه مهرها به سبب فوت یا استهلاک آنها، رونق معاملات در دارالخلافه و استفاده عوام و خواص از دو مهر جهت انجام صحیح امور کاری و اجتماعی هم، نقش مهمی در رونق کسب‌و‌کار حکاکان داشته است.

کارمزد یک حکاک در دارالخلافه ناصری