گروه تاریخ اقتصاد - مذاکرات مجلس شورای ملی در روز شنبه ۳۰ آذرماه سال ۱۲۸۵ با نطق سید حسن تقی‌زاده وارد مرحله نوینی می‌شود. این نخستین نطق تقی‌زاده است که در جمع وکلا ایراد شده است. آقای امام جمعه: ترتیب بانک و قرارداد آن به کجا رسید. رییس: امتیازنامه آن نوشته شده درمجلس قرائت واصلاح کرده داده‌اند صحه شود و نظامنامه داخلی هم لازم است نوشته شده به صحه برسد. آقای امام جمعه: خیلی لازم است که در این مطلب همراهی و کمال سعی بشود. رییس: برای تنظیم امور مملکتی صرف مال لازم است واین سرمایه‌ها هم به هدر نمی‌رود البته این پول‌های جزئی که در جایی جمع شود کلی خواهد شد و از این ماخذ کلیه امورات را می‌توان اصلاح کرد، ولی اگر در یکجا جمع‌آوری نشود و همان طور که هست متفرق بماند کاری از آن ساخته نخواهد شد. آقای امام جمعه: کاری از یک نفر ساخته نمی‌شود به اتحاد و شرکت دیگران همه کار می‌توان انجام داد. آقا سید حسن تقی‌زاده: جناب رییس اذن می‌خواهم که چند کلمه حرف بزنم. هشت روز است که اینجا حاضر می‌شوم و گمان می‌کنم که این مدت برای به دست آوردن موضوع کافی باشد و چون موکلین من حقوقی بر ذمه من دارند که باید ادا کنم غیر مرتب بودن مجلس برای نگفتن من عذر نخواهد بود زیرا می‌دانم که اگر این را نگویم خواهند گفت که در خصوص همین عدم انتظار مجلس باید حرف بزنی که هر عیبی با گفتن رفع می‌شود و در گفتن اثری هست که در نگفتن نیست. و اگر در جواب ایشان بگویم که همین نطق بازدر انتظام داخله مجلس است باز موکلین من خواهند گفت که تو باید بگویی تا تکلیف اسقاط شود لهذا اذن می‌خواهم که ده دقیقه مساعده نطق به من بدهید و از همقطاران خودم خواهش می‌کنم که تا آخر نطق من ساکت باشند و گمان می‌کنم به ترتیب نوبت، نوبت نطق به من رسیده باشد. رییس: بفرمایید. آقا سیدحسن تقی‌زاده: مجلس ما خیلی ناقص است و بدتر آنکه در راه ترقی و تکمیل هم نیست... تقی‌‌زاده سپس بیانات خود را در باب نواقص مجلس و ضرورت اشتراک نظر «هیات قانون» و «هیات اجرا» مطرح کرد. آقای سیدعبدالله: این آقا خیلی زحمت کشیده و صحیح می‌فرمایند حق دارند، ولی باید دانست که تعویق این مطلب برای کسالت وجود مبارک اعلیحضرت است با وجود آن هم اظهار مرحمت و عطا فرمودن این عطیه بزرگ به ملت نمی‌توان حال برای تعجیل در کار خاطر مبارک را ملول کرد حضرت اقدس ولیعهد هم کمال همراهی را اظهار داشتند و فوق‌التصور در پیشرفت مقاصد این اساس محترم حاضرند. آقای آقا سیدعبدالله: فعلا مانع همان کسالت وجود اعلیحضرت است و مرض هم عیب نیست همه انبیا واولیا به این سانحه دچار و گرفتار می‌شدند البته احترام وجود مبارک ایشان لازم است اگرچه تمام کارها راجع به ولایت‌عهد است ولی ایشان هم مراعات حفظ ادب می‌فرمایند. آقا سید محمد مجتهد: حضرت ولیعهد فرمودند که نظام‌نامه حاضر است ولی عقیده من این است که در نظامنامه ذکر استثنای مرخصی مجلس در دوره اول لازم نیست خودم نوشته خارج می‌دهم که در دوره اول این ماده اجرا نشود حال حضرات وکلا آرای خود را در این موضوع اظهار دارند. محقق‌الدوله: امروز غرض پیشرفت امر و کار کردن است و تا هر اندازه که بتوانیم پیش برویم باید حاضر باشیم این مساله جزئی است قابل توجه نیست که او را موجب تاخیر وتعویق کار خود دانسته مجلس را معطل بگذاریم (بعضی اظهار موافقت با ایشان کردند). عین‌الدوله: این مسائل جزئی که به نظر ما قابل اهمیت نیست خیلی اهمیت دارد، زیرا بعدها اخلاف ما باید به همین قانون عمل کنند.در این موقع مجری دیوان از جناب فرمانفرما مکتوبی قرائت کرد. مکتوب مشتمل بود بر اظهار همراهی با مجلس و بانک ملی و مبلغ ده هزار تومان حواله کرده بودند به حاجی امین‌الضرب که برای شرکت در بانک نقدا پرداخته شود و وعده داده بودند پنج هزار تومان دیگر بعد از عید نوروز پرداخته شود. آقا سید محمد مجتهد: عقیده من این است که از جانب هیات مجلس چند نفر برای انتخاب وکلا به ولایات بروند زودتر عمل انتخاب وکلای ولایات صورت بگیرد. رییس: هر گاه نظامنامه برسد دیگر لازم به این مطلب نیست و حکام هم دیگر مأیوس شده از ممانعت منصرف می‌شوند و مردم اقدام می‌نمایند و انتخاب وکلا زود صورت خواهد گرفت.در این موقع تلگرافی که از اصفهان به حاجی‌امین‌الضرب مخابره شده بود به مضمون ذیل قرائت شد که تعیین وکیل از جانب تجار اسباب زحمت شد و شما مختارید که هر کس را می‌دانید در آنجا برای وکالت از طرف تجار اصفهان معین نمایید. رییس: مطابق نظامنامه شما نمی‌توانید از جانب ایشان وکیل معین نمایید. حاجی امین‌الضرب: نه این است که من تعیین کنم. یعنی کسی را معرفی کنم برای وکالت و خودشان او را معین کنند. آقای میرزا محمود اصفهانی: در اصفهان مذاکره شد آقایان علما که ملاک هستند می‌توانند در طبقه ملاکین هم رای بدهند یا نه. آقا سیدمحمد مجتهد: امتیازنامه لیانازوف چه شد هنوز جوابش نرسیده؟ رییس: در این باب شرحی نوشته شد، ولی جوابش نرسید و همه این مسامحات برای این است که مجلس منظم و مرتب نیست و چنین گمان می‌کنم که هر کسی مسوول مجلس است و مجلس هم می‌تواند محاکمات خود را اجرا کند، ولی این طور نیست این مطلب بعد از رسیدن نظام‌نامه خواهد بود. آقا سید محمد: مگر نظام‌نامه غیر از این است که به واسطه صحه آن می‌خواهند اجرای قانون و احکام نمایند. دستخط و فرمان که دارای همه این کلیات است برای ما کافی است نظامنامه فقط تفصیل جزئیات آن کلی است و حق مذاکره در این قرارنامه هم جزو همان است در این صورت چرا تحقیق و رسیدگی نمی شود. رییس: دوباره به وزارت خارجه بنویسید و جواب آن را بخواهید.