قانون اعزام محصل به خارج

مجلس شورای ملی در دوم تیرماه سال ۱۳۰۷ قانون اعزام محصل به خارج را تصویب کرد. جنگ‌های ایران و روس، روابط ایران را که سالیان سال به دلیل جنگ‌های داخلی از اوضاع جهان بی‌خبر بود گسترش داد و رفت و آمد خارجیان فزونی گرفت. محمد زمان، فرزند حاجی یوسف در زمان شاه عباس دوم اولین کسی بود که به دلیل علاقه وافر به نقاشی اروپایی برای فراگیری این علم به رم اعزام شد. از این رو گروهی وی را نخستین ایرانی‌ای که برای آموزش به خارج از کشور اعزام شد دانسته‌اند. مدت‌ها بعد در اثر شکست‌هایی که در اوایل قرن سیزدهم هجری نصیب ایران شد عباس میرزا و میرزا عیسی قائم مقام دریافتند که بدون آشنایی به فنون نظامی و علوم و صنایع جدید نمی‌توان در مقابل هجوم لشکریان مجهز روس مقاومت کرد و اعزام شاگرد به اروپا را از موثرترین وسایل کسب و جذب دانش و صنعت تازه مغرب زمین دانستند. از این رو در حین جنگ با روسیه در ۱۲۲۵ش. یک نفر را برای تحصیل طب جدید و در سال ۱۲۳۱ سه سال پس از عقد قرارداد با انگلستان پنج تن را به انگلستان اعزام داشتند. از این دسته یکی میرزا صالح شیرازی بود که نخستین روزنامه فارسی را در تهران منتشر ساخت. سومین گروه در زمان محمد شاه قاجار به فرانسه اعزام شدند که از آنان در هنگام تاسیس دارالفنون برای مترجمی و کمک به معلمین اتریشی استفاده شد. بزرگ‌ترین گروه دانشجویان اعزامی تا آن زمان شامل ۴۲ نفر بودند که هفت سال پس از تاسیس دارالفنون به فرانسه اعزام شدند. پس از انقلاب مشروطه نخستین اقدام رسمی برای اعزام شاگرد به خارج درسال ۱۲۸۹ صورت گرفت و به موجب قانونی که در اردیبهشت ۱۲۹۰ از تصویب مجلس گذشت دولت موظف شد در آن سال ۳۰ نفر را به اروپا بفرستد. فنون مختلف تحصیلی و تعداد شاگردانی که باید در هر رشته تحصیل کنند در قانون معین شده بود: معلمی ۱۵نفر، فنون نظامی۸ نفر، فلاحت ۲ نفر، مهندس راه ۲نفر، حرف وصنایع ۲ نفر و شیمی ۱ نفر. وزارت معارف شش نفر از شاگردان را بدون امتحان، جزو سی نفر منظور داشت، زیرا که پدر یا کسان آنها خدمات شایانی به تاسیس حکومت ملی و مشروطه کرده و جان خود را در این راه از دست داده بودند. ۲۴ نفر دیگر با امتحان در زبان فارسی، زبان خارجه، حساب و جبر و هندسه، از میان دویست نفر داوطلب برگزیده شدند. این گروه در شهریور۱۲۹۰ مطابق با سپتامبر۱۹۱۱ در زمان وزارت ابراهیم حکیمی به سرپرستی ریشاردخان معلم زبان فرانسه دارالفنون عازم پاریس شدند. در خرداد ۱۳۰۱ برای تجدید تشکیلات نظامی ۶۰ نفر به فرانسه اعزام شدند. در اول خرداد ۱۳۰۷ قانون مخصوص اعزام محصل به خارج تصویب و مقرر شد یک میلیون ریال به مدت شش سال صرف فرستادن دانشجو به خارج شود و ۳۵ درصد از عده اعزامی فن و تعلیم بیاموزند. ازسال ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۲ وزارت فرهنگ هرسال حدود یک صد نفر را به فرانسه و انگلستان اعزام کرد و آنها را تحت نظر سرپرست‌هایی در دانشگاه‌های مهم و مدارس عالی فنی فرانسه، آلمان و انگلستان به تحصیل گماشت. همچنین وزارتخانه‌‌های جنگ، دادگستری، راه، پست و تلگراف و شرکت نفت ایران و انگلیس برای رفع نیازمندی‌های خود عده‌ای را برای تحصیل به خارج فرستادند.