گروه تاریخ اقتصاد- بسته شدن معاهده اجمالی بین ایران و انگلستان در سال ۱۸۰۱ میلادی، معاهدات گلستان و ترکمنچای با روسیه در سال‌های ۱۸۱۲ و ۱۸۲۸ و معاهده بازرگانی ایران و انگلیس در سال ۱۸۴۱ میلادی دروازه‌های مملکت را به روی تجار خارجی گشود. تفاوت این نوع مناسبات تجاری با گذشته در این بود که این بار اهرم دیپلماسی و سرنیزه قدرت روس و انگلیس پشت سر بازرگانان بیگانه بود و مناسبات مزبور نوعی مناسبات تحمیلی و ناگزیر بود که بر اقتصاد ایران سنگینی می‌کرد، مثلا در فصل هشتم قرارداد انگلستان آمده است:

«در باب آمد و شد قوافل و ارباب معاملات میان ممالک دولتین علیین اذن داده می‌شود که هر کس از اهالی تجار، به خصوص به ثبوت اینکه دوست رعایا و ارباب معاملات متعلق به دولت علیه روسیه یا تجار متعلق به دولت بهیه ایران می‌باشند، از دولت خود یا از سرحدداران تذکره یا کاغذ راه در دست داشته باشند، از طریق بحر و بر به جانب ممالک این دو دولت بدون تشویق آیند و هر کس هر قدر خواهد ساکن و متوقف شده به مورد معامله و تجارت اشتغال نمایند و زمان مراجعت آنها به اوطان خود از دولتین مانع ایشان نشوند. آنچه مال و تنخواه از امکنه ممالک روسیه به ولایات ایران و نیز از طرف ایران اگر به ممالک روسیه ببرند به بیع رسانیده یا معاوضه به مال و اشیاء دیگر نمایند. »

منبع: کتاب تاریخ تجارت و سرمایه‌گذاری

صنعتی در ایران