روایت دیگر
کارخانه قند راه بیندازیم
فقر عمومی، بیکاری، فزونی واردات بر صادرات مسائل مهمی است که اگرچه جراید و نویسندگان به نوبه خود این مسائل را طرح نموده ولی تاکنون راه علاج عملی آن را به طور وضوح شرح نداده‌اند. چاره منحصر به فرد-علاج فوری- منحصر به ترقی و توسعه فلاحت ایران است که موضوع بحث ما خواهد بود. با اینکه به هیچ وجه قابل انکار نیست که تنها چشمه زاینده و سرمایه حقیقی مملکت ایران، زراعت است و مصارف دولت و مخارج شهرنشینان از مالیاتی است که به زارع تحمیل می‌شود تنها جنسی که به بازار دنیا می‌رود دسترنج فلاحت است با تصدیق به مقدمات فوق عمل زراعت به حال اولیه خود باقی است و مدت‌ها است قدمی برای اصلاح این رشته مهم برداشته نشده است.
مال التجاره‌ای که قسمت عمده ثروت ایران را همه ساله کم می‌نماید قند و پارچه‌های پشمی و نخی می‌باشد. اگر این مال التجاره‌ها را در ایران تهیه کنیم باقی واردات در مقابل صادرات اهمیتی نخواهد داشت. در قسمت صادرات محصول فلاحتی کمتر متاعی که قابل اهمیت باشد از ایران خارج می‌شود. اول سعی می‌کنیم ثابت نماییم که با مختصر توجهی به فلاحت ایران می‌توانیم واردات را به قدری بکاهیم که به مراتب کمتر از صادرات ایران بشود، بعد در موضوع صادرات و هریک از محصول مهم ایران که قسمت مهم صادرات ایران را تشکیل می‌دهد بحث خواهیم کرد.
اول- مساله قند
از مبلغ .../۹۶۵،۱۰۷،۴۶۴ ریال واردات ایران مبلغ۰۰۰،۷۳۵،۱۳۱ قیمت قند است که همه ساله از ایران خارج می‌شود و این مبلغ تقریبا ربع تمام واردات ایران را تشکیل می‌دهد. چون در اغلب نقاط ایران چغندر قند به خوبی عمل می‌آید در این صورت در نقاطی که زغال سنگ و اراضی و آب به قدر کافی باشد می‌توان کارخانه قندسازی تاسیس نمود.
برای راه‌انداختن کارخانه قندسازی مبلغی سرمایه لازم است و مطابق «پروژه» مفصلی که تهیه شده تاسیس یک کارخانه قندسازی در بلوک ساوجبلاغ کمتر از یک میلیون تومان تمام می‌شود که در مدت صد روز که کارخانه کار می‌کند یک میلیون کیلو قند بدهد. این مقدار قند برای رفع احتیاج اهالی طهران کافی خواهد بود به تدریج در سایر ولایات نیز در نقاطی که زمین و آب و زغال سنگ موجود باشد کارخانه‌های دیگر تاسیس خواهد شد و هر مقدار که تهیه شود از مبلغ واردات ایران کسر می‌شود.
حد اکثر قیمت قند در بلوک ساوجبلاغ در صورتی که چغندر را خرواری سه تومان قیمت بگذاریم و سایر مخارج (استهلاک سرمایه و غیره) را نیز مطابق قیمت چغندر برآورد کنیم صد من چغندر قند شش تومان مخارج خواهد داشت که ۱۲ الی ۱۵ منک قند بدهد. بعد از چغندر قسمت مهم مخارج قندسازی قیمت زغال سنگ است. با وجود اینکه مملکت فرانسه زغال سنگ برای احتیاج صنعتی خود ندارد و از آلمان و انگلستان مقدار کلی خریداری می‌نماید با این ترتیب مخارج قندسازی از قیمت زغال سنگ- مزد کارگر، استهلاک سرمایه و غیره - مساوی می‌شود با قیمت چغندر. در آن موقع صد من چغندر پانزده قران پرداخت می‌شد، پانزده قران هم از بابت مخارج منظور می‌گردید و در فرانسه بیش از ۱۴ من قند از صد من چغندر استخراچ نمی‌شود، با مزد کارگران در فرانسه و مخارج زیاد تقریبا چهارده من قند به مبلغ سه تومان تمام می‌شد که به تفاوت قیمت «بورس» از یک من دو قران و ده شاهی الی سه قران کارخانجات به فروش می‌رساندند. در صورتی که در آلمان قند از این مبلغ هم ارزان‌تر تمام می‌شود- زیرا مزد عملجات کمتر و زغال سنگ ارزان‌تر از فرانسه می‌باشد و به علاوه در آلمان به واسطه جدیت مراکز علمی و کارخانه‌ها موفق شده‌اند که از صد من چغندر شانزده الی هفده من قند بگیرند و این اثرات کلی در قیمت قند می‌نماید. چنانکه قبل از جنک سایر ممالک نمی‌توانستند رقابت با کارخانه‌ها قندسازی آلمان بنمایند. با دلایل فوق می‌توان پیش‌بینی کرد که اگر محل کارخانه نوعی انتخاب شود که اراضی و آب در اطراف کارخانه باشد مثلا یک کارخانه که در روز چهارده هزار من قند بدهد باید دو هزار خروار اراضی مزروعی تا دو فرسخ اطراف کارخانه موجود باشد که سالی ششصد الی هفتصد خروار زمین بذرافشان چغندر کاشته شود و از معادن زغال سنگ هم دور نباشد، با مزد عمله و متخصصین نباید به‌هیچ‌وجه قند بیش از سه قران تمام شود. در صورتی که در نقاط مختلف مملکت قیمت قند برای دولت سه قران تمام شود دو قران هم از بابت مالیات راه آهن محسوب دارد می‌تواند قند را از قرار منی یک تومان به فروش رسانده اضافه عایداتی را که حاصل می‌شود که مبلغ آن مساوی خواهد شد با نصف تمام عایدات مملکت به مصرف توسعه فلاحت و معارف و صنایع برساند و یکی از ممالک با ثروت دنیا محسوب شود. در صورتی دکه ثابت شده است که در اراضی اغلب نقاط ایران چغندرقند به عمل می‌آید مانعی جز پول و نداشتن اشخاص فنی نخواهیم داشت.
نه فقط فایده تهیه قند در ایران توازن واردات و صادرات خواهد بود، بلکه در هر بلوکی که کارخانه قندسازی تاسیس شود اساس زراعت علمی معمول گردیده و مقدار کلی بر محصول غله و سایر نباتات که در آن ناحیه زراعت می‌شود افزوده خواهد شد. به علاوه به واسطه تفاله چغندر رعایای اطراف کارخانه قندسازی می‌توانند حیوانات زیاد نگاه داشته محصول حیوانی و کود زیادتر تهیه شده و رفع بحران حاضره به واسطه گاو میری و غیره خواهد شد.
* این یادداشت در سال ۱۳۰۴ به قلم: «بیات صمصام الملک» معاون وقت وزارت فلاحت، تجارت و فوائد عامه در ماهنامه «آینده» منتشر شده است.
ارسال نظر