روایت دیگر- ایران از نگاه سفرنامه نویس های اروپایی
فرصتی برای ضربه به عثمانی
در این مکتوب، به انگیزه خود که صدمه زدن به ترکان عثمانی است اشاره دارد و از علاقهمندی خود به شرکت در جنگ علیه عثمانی به صراحت یاد میکند. در این جهت، اتحاد ایران با ملتهای مسیحی حوالی دریای سیاه را برای ضربه زدن به عثمانی مهم ارزیابی میکند. دلاواله، به روابط ایران و اوزبکان در دوره شاه‌عباس اول توجه دارد. در بحث از مسائل اقتصادی ایران، از اوزان و مقادیر، اطلاعاتی در اختیار ما قرار میدهد. در مکتوب چهارم، گزارشهایی آمده است که نشان میدهد شاه‌عباس از جزئیات اوضاع و احوال کشور خود آگاه بوده است. دلاواله از جایگاه ممتاز امام علی علیهالسلام در نزد شاه‌عباس اول سخن به میان آورده است.
مکتوب پنجم که در 22 آوریل و 8 مه 1619 نوشته شده است، به زمان استقرار در قزوین و بارعام شاه‌عباس اشاره دارد. در این مکتوب، درباره مراسم ایرانیان در قزوین و چگونگی مذاکرات و دیدگاههای شاه نسبت به عثمانیان سخن گفته است. از ملاقات سفیر اسپانیا به نام فیگو روا با شاه‌عباس در قزوین اطلاعاتی در اختیار ما قرار میدهد. همچنین از روابط ایران و ازبکان و اقدامات بازدارنده شاه‌عباس در تهاجم آنان به ایران سخن گفته است. به طور کلی دلاواله به سبب حساسیت سیاسی، به تمام سفرای اروپایی که مقارن سکونت وی به ایران سفر کردهاند توجه ویژهای کرده، انگیزه و اقدامات آنان را بیان میکند. در مکتوب پنجم، از قشون ایران، اردبیل و خانقاه آن، مسائل ایران و عثمانی و آمد و شد نمایندگان سیاسی عثمانی به ایران گزارشهایی در اختیار ما قرار میدهد.
در زمان حیات نویسنده، فقط اولین جلد سفرنامه، یعنی قسمت مربوط به ترکیه در سال ۱۶۵۰م به چاپ رسید. دو جلد مربوط به ایران در سال ۱۶۵۸م با نظارت چهار تن از پسران پیترو دلاواله به چاپ رسید و چاپ جلد چهارم، یعنی نامههای هند و شرح بازگشت جهانگرد به ایتالیا به سال ۱۶۶۳م به اتمام رسید.
این سفرنامه در قرن هفدهم میلادی چندین بار به زبان ایتالیایی در شهرهای ونیز و بولونی تجدید چاپ و در همان قرن هفدهم به زبانهای مختلف ترجمه شد. در خلال سالهای ۱۶۶۴ـ۱۶۶۲ هر چهار جلد بهوسیله اتین کارنو و فرانسوا لوکنت که هر دو کشیش بودند اولین بار به فرانسوی ترجمه شد. در سال ۱۶۷۰م ترجمه دیگری به فرانسه از این کتاب صورت گرفت و آخرین چاپ سفرنامه به زبان فرانسوی در سال ۱۷۴۵م در هشت جلد در شهر روئن انتشار یافت. این کتاب بهتدریج در فاصله سالهای ۱۶۸۱ـ۱۶۶۴ در آمستردام به زبان هلندی در شش جلد، همراه با تصاویری که یک هنرمند هلندی بر اساس توضیحات نویسنده کشیده بود، منتشر شد. ترجمه انگلیسی این سفرنامه نیز در سال ۱۶۶۴م در لندن و ترجمه آلمانی آن در گنف در سال ۱۶۷۴م انتشار یافت.
آخرین بار که متن اصلی آن کتاب در جهان منتشر شد به سال 1843م در شهر برایتون بود تا اینکه اخیرا «موسسه ایتالیایی خاورمیانه و خاور دور» قسمت مربوط به ایران را تجدید چاپ نمود. مقایسه چاپهای قبلی با نسخه اصلی گویای آن است که مقداری از نوشتههای نویسنده بنابر اقتضای زمان، سانسور شده است. جالب این است که در مورد قسمتهای مربوط به ترکیه و هند اداره سانسور زیاد از خود وسواس نشان نداده و به حذف پارهای جملات اکتفا کرده است، درصورتی که در قسمت ایران مطالب مربوط به انتقاد شاه‌عباس از سلاطین غرب یا گرویدن اتباع عیسوی به دین اسلام و موضوعاتی دیگر از این قبیل بهطور کلی حذف شده و حتی سخنان شاه‌عباس درباره مسیحیان و مسیحیت نیز نیامده است. این امر، نشان میدهد که در سانسور مطالب، دیدگاههای سیاسی دخالت داشته است.
پیترو دلاواله در سفرنامه خود به طرز بسیار جالبی جزئیات سفر خود را برای دوستش نوشته و در آن، ضمن توصیفهای ارزندهای درباره برخی از شهرهای ایران، اطلاعاتی را نیز از حوادث عصر شاه عباس، بهویژه درگیریهای او با عثمانیها بهدست میدهد. متجاوز از نصف مکاتبات او حاکی از اوضاع و احوال سیاسی ـ اجتماعی و اخلاقی ایرانِ آن زمان است و از این لحاظ، مطالب سودمندی در باب تاریخ صفویه دارد. وی ایران عصر صفوی را با کشور عثمانی مقایسه کرده، ایران را برتر از آن کشور دانسته است.
بهرغم مزیت بیان جزئیات در سفرنامه دلاواله، چون او خاطرات خود را طی نامههایی برای دوست دانشمندش به ناپل ارسال میکرد از ذکر مسائل خصوصی نیز فروگذار نکرده و طبق عادت زمان، جملات او بسیار طولانی و پیچیده است، بهطوری که گاه جملههای معترضه و مطالب فرعی، بر اصل موضوع فزونی مییابد و خواندن این کتاب بدون بررسی عمیق، خالی از اشکال نیست.
ارسال نظر