گروه تاریخ‌اقتصاد- خداوندگارا جنگ عثمانی با صرب‌ها هنوز هم تمام نشده است و از قراری که معلوم می‌شود اگرچه عساکر عثمانیه با احتیاط و تأنی حرکت‌ می‌کنند ولی همه حرکات آنها موافق قاعده و از روی علم و بصیرت است و از اول جنگ الی الیوم که ۱۹ شهر شعبان المعظم است در هرجا و در هر موقعی‌ که با قشون صرب‌ها و قره‌جه‌داغی‌ها مقابل شده بر آنها غالب گشته‌اند... ... در همین‌ روزها قلعه الکسنانس را محاصره نموده بودند و در مدت دو هفته آن قلعه را که یکی از محکم‌ترین قلاع صرب بوده است به قهر و غلبه متصرف‌شده و حالا در تدارکند که بر سر قلعه بلگراد رفته و بعد از تصرف این قلعه ثانی بر سر بلگراد که پایتخت صرب و قلعه محکمی است بروند و اگر حرف مصالحه که‌ پیش آمده است سر نگیرد و زمستان بیاید عساکر منصوره دولت عثمانیه همه‌ ممالک صرب و هر سگ و قره‌جه‌داغ و غیره را به قهر و غلبه متصرف خواهند نمود و از قراری که مذکور می‌شود لشکر ردلف عثمانی خیلی منظم است و اسلحه‌ آنها از بهترین اسلحه‌جات دول فرنگستان است صاحب‌منصبان آنها همه در مدرسه‌های نظامیه تربیت‌شده و از علم و تدابیر جنگ آگاهند و چنانچه‌ در این جنگ به امتحان و تجربه رسیده خطایی در تدابیر ایشان که دایر به علم جنگ باشد ملاحظه نشده است. خلاصه از قراری که معلوم می‌شود در عمل نظام‌ آنها از حیث اسلحه قشون و تربیت صاحب‌منصبان در این جنگ نقصی و قصوری مشاهده نشده است و هرگاه نظم و اداره داخله مملکت هم مثل عمل‌ لشگر ایشان منظم بود و اعتبار ایشان به جا مانده بود معقول دولتی می‌شد، اما با وصف این فتوحات کار داخلی مملکت ایشان خراب است و چاره‌پذیر نیست‌ تا خدا چه خواسته و چه مقدر کرده باشد سلطان مراد را هم از سلطنت‌ بیرون کردند تا ببینیم از وجود سلطان عبدالحمید که تازه به جای آن بیچاره‌ به تخت نشانده‌اند چه حاصل خواهد شد، حالا چندروز است که حرف‌ مصالحه در پیش است از قراری که مذکور می‌شود دول فرنگستان خیلی مایل‌اند که این فتنه محاربه زودتر رفع و دفع بشود زیرا که می‌دانند که هر قدر این‌ جنگ طول بکشد رفع آن مشکل‌تر خواهد شد و بلکه به سایر جاها سرایت‌ کرده و در کل فرنگستان عمومیت به هم خواهد رسانید علی العجاله مامورین‌ دول اروپا مقیم اسلامبول در باب مصالحه بعضی تکالیف به دولت عثمانیه‌ کرده‌اند اما معلوم نیست عاقبت این گفت وگوها و تکالیف به کجا خواهد انجامید. اعتقاد شخصی فدوی این است که این جنگ به این زودی تمام نخواهد شد و بالاخره دولت روس خود را به میدان جنگ خواهد رسانید که پدر عثمانی ها را از گور دربیاورد اما دولت انگلیس طرف عثمانی را خواهد داشت هرگاه‌ کار به آنجاها بکشد سایر دول هم آرام نخواهند نشست و محشری برپا خواهد شد که به تصور نمی‌آید. الحاصل این است آنچه حالاها شنیده می‌شود و اما هیچ‌کس به غیر از خدا حقیقت وقوع حوادث ایام آینده را نمی‌داند.

* آنچه خواندید متن یکی از نامه‌های نظر آقا، وزیر مختار ایران در فرانسه به میرزا حسینخان مشیرالدوله وزیر امور خارجه وقت ایران در تاریخ ۱۹ شهر شعبان ۱۲۹۳ هجری قمری است. نامه‌های نظر آقا که از سال ۱۲۹۲ هجری قمری آغاز شد و تا اواخر سال ۱۳۰۴ ادامه داشته در تبیین اوضاع اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور ما طی‌ ۱۲ سال از سلطنت ناصر الدین شاه راهگشا است، ضمن اینکه تصویری روشن از روابط سیاسی ایران با تعدادی از کشورهای خارجی به دست می‌دهد.