رضاخان شاه شد و فروغی نخست‌وزیر

محمد علی فروغی

شاهان قاجار در هر دوره نسبت به دوره قبل ضعیف‌تر می‌شدند و کار به جایی رسید که در اواخر سده گذشته، هیچ طرفداری در میان نخبگان سیاسی و شهروندان نداشت. این وضعیت موجب شد که رضاخان در یک خیز بزرگ این سلسله را سرنگون کند. سردار سپه روز ۱۹ بهمن ۱۳۰۳ به مجلس رفت و در منصب نخست‌وزیر به نمایندگان گفت، دخالت‌های احمدشاه و ولیعهد در امور کشور موجب تحریک شده و اجازه نمی‌دهند که شرایط عادی شود. این در حالی بود که احمدشاه دو سال بود در خارج از کشور به سر می‌برد. سردار سپه در همین وضعیت بود که کابینه را ترمیم کرد.

در مهرماه ۱۳۰۴ بود که وضع تولید و توزیع نان در کشور به وخامت گرایید و معترضان در اطراف مجلس گرد آمده و انتقاد می‌کردند. روز ۵ آبان ۱۳۰۴، برخی نمایندگان مجلس طرح انقراض سلسله قاجاریه را تهیه کردند که ۳ روز بعد به رای گذاشته شد.

۸۰ نفر از نمایندگان به این طرح رای مثبت دادند و ۵ نفر مخالف بودند. مجلس برای تعیین تکلیف قطعی تلاش کرد. مجلس موسسان تشکیل و تصمیم گرفته شد که تا زمان مقتضی سردار سپه کشور را اداره کند. در ۱۵ آبان ۱۳۰۴ بود که احمدشاه خلع خود را از سلطنت غیرقانونی اعلام کرد و یادآور شد که پادشاه قانونی ایران است.

مجلس موسسان در آخرین جلسه خود در ۲۱ آذر ۱۳۰۴ با اکثریت ۲۵۷ رای موافق در برابر ۳ رای مخالف، سلطنت را در خانواده پهلوی موروثی کرد. رضاخان روز سه‌شنبه ۲۵ آذرماه ۱۳۰۴ در مجلس حاضر شد و سوگند خورد که حافظ مشروطیت و مجری قانون اساسی خواهد بود.

رضاشاه برای شروع کار خود، محمدعلی فروغی را به‌عنوان نخست‌وزیر برگزید و او روز ۲۸ آذر ۱۳۰۴ دولت خود را به شرح زیر معرفی کرد:

۱- محمدعلی فروغی، رییس‌الوزرا

۲- میرزا حسن‌خان مشارالملک، وزیر امور خارجه

۳- میرزا حسین‌خان عدل‌الملک دادگر، وزیر داخله

۴- سرلشکر عبدالله امیرطهماسبی، وزیر جنگ

۵- عمادالسلطنه مشیر فاطمی، وزیر عدلیه

۶- نجف قلی‌خان سردار اسعد، وزیر پست و تلگراف

۷- علی‌اکبر داور، وزیر فواید عامه و تجارت

۸- یوسف مشار، کفیل وزارت علوم و اوقاف

۹- مرتضی قلی‌خان بیات، وزیر مالیه

پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی تمام شد و روز ۱۵ اسفندماه ۱۳۰۴ انتخابات برگزار شد و تدین رییس مجلس شد. روز ۴ اردیبهشت ۱۳۰۵ رضاشاه تاجگذاری کرد. شوروی در مسیر قرارداد ۱۹۲۱، ایران را برای اعطای امتیاز صید ماهی تحت فشار قرار داد و دولت نپذیرفت.

دولت روسیه پس از مخالفت دولت مانع ورود بنزین و نفت به ایران شد که اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داد. در این دوره بود که قحطی نان شد و مردم گرسنه از اطراف پایتخت به تهران هجوم آوردند.

قطع ارتباطات تجارتی بین ایران و روسیه موجب شد که بازرگانان ایرانی با زیان مواجه شده و با ارسال تلگراف‌های پرشمار از دولت خواستند اقدام لازم برای برقراری ارتباطات تجاری را انجام دهد. دولت اول دوره دوم مشروطه در ۱۵ خردادماه ۱۳۰۵ سقوط کرد.