دولت با کودتا ساقط شد

احمد شاه قاجار

احمدشاه که اکنون سن و سال بیشتری پیدا کرده و از سفر به اروپا برگشته بود، میرزاحسن‌خان مشیرالدوله را که مورد اعتمادش بود مامور تشکیل دولت بیست و ششم پس از مشروطه کرد. او روز ۱۲ تیرماه ۱۲۹۹، هیات وزیران را به حضور شاه معرفی کرد:

۱- میرزاحسن‌خان مشیرالدوله رییس‌الوزرا

۲- میرزا مهدی خان وثوق‌السلطنه دادور وزیر جنگ

۳- میرزاحسن‌خان موتمن‌الملک وزیر مشاور

۴- میرزاحسن‌خان مستوفی‌الممالک وزیر مشاور

۵- حاج مهدیقلی خان مخبرالسلطنه وزیر دارایی

۶- اسدالله مشارالسلطنه وزیر امورخارجه

۷- میرزا ابوالفتح خان حشمت‌الدوله وزیر داخله

۸- میرزا ابراهیم خان حکیم‌الملک وزیر معارف

۹- جعفر قلی‌خان نیرالملک هدایت وزیر پست و تلگراف

۱۰- میرزا احمدخان اعتمادالسلطنه وزیر فواید عامه

۱۱- دکتر محمدخان مصدق‌السلطنه وزیر عدلیه

یکی از اولین اقدام‌های رییس‌الوزرای جدید، توجه به افکار عمومی درباره قرارداد ۱۹۱۹ بود که شهروندان را ناراحت می‌کرد. مشیرالدوله و دولت اطلاعیه‌ای صادر و اجرای مفاد قرارداد را به تصویب آن در مجلس مشروط کرد. در این دوران بود که قیام شیخ محمدخیابانی در دستور کار قرار گرفت و رییس‌الوزرا از در آشتی درآمد. حاجی مخبرالسلطنه از رجال آن دوره به عنوان استانداری به آذربایجان رفت و شیخ محمد خیابانی در یک نبرد با نیروهای دولتی کشته شد، اما مخالفت میرزاکوچک‌خان جنگلی با دولت مرکزی ادامه داشت. دولت در ۲۳ تیرماه ۱۲۹۹ رییس قزاقخانه را به قصد سرکوب نهضت جنگل فرستاد، اما مذاکرات نیز به جایی نرسید. دولت مشیرالدوله در ۳ آبان ۱۲۹۹ سقوط کرد.

دولت بیست و هفتم

احمدشاه برای دوره جدید از فرمانفرما و مستوفی‌الممالک خواست که ماموریت تشکیل کابینه را قبول کنند که آنها نپذیرفتند. فتح‌الله خان سپهدار اعظم، اما پذیرفت که دولت تازه را تشکیل دهد. او در ۵ آبان ۱۲۹۹ مامور تشکیل دولت شد. مساله قرارداد ۱۹۱۹ ایران و انگلستان که در دولت‌های قبلی حل نشده بود در دولت سپهدار اعظم نیز سرچشمه تحولات بود. دولت اعلام کرد پذیرش قرارداد منوط به تشکیل و تصویب مجلس است. انگلیسی‌ها مخالفت کرده و می‌خواستند که نیروی نظامی قزاق زیر نظر انگلیسی‌ها قرار گیرد. اعضای دولت بیست و‌هفتم عبارت بودند از:

۱- فتح‌الله خان سپهدار اعظم رییس‌الوزرا وزیر داخله

۲- جهانگیر خان ناظم‌الملک کفیل وزارت امور خارجه

۳- عبدالله خان امیرنظام قره‌گزلو وزیر جنگ

۴- میرزا سلیمان خان میکده وزیر عدلیه

۵- صادقخان سردار معتمدگیلانی وزیر پست و تلگراف

۶- عباس میرزا سالار لشگر فرمانفرما وزیر فواید عامه و تجارت

۷- عبدالحسین میرزا وحید‌الملک وزیر علوم و اوقاف

۸- حسنعلی‌خان نصرالملک کمال هدایت وزیر مشاور

۹- دکتر اسماعیل خان مودب‌السلطنه وزیر مالیه

قبول دولت تازه ۱۱ روز طول کشید و دولت با افراد تازه‌ای معرفی شدند اما روز سوم اسفندماه ۱۲۹۹ علیه دولت کودتا شد.