تاجگذاری شاه و جنگ جهانی اول

علاءالسلطنه

پس از استعفای صمصام‌السلطنه، روس و انگلیس می‌خواستند سعدالدوله را نخست‌وزیر کنند که با مخالفت رجال مواجه شد و علاءالسلطنه روز اول بهمن ۱۲۹۱ به ریاست وزیران انتخاب شد. او روز ۸ بهمن ۱۲۹۱ افراد زیر را به عنوان دولت معرفی کرد:

۱- شاهزاده محمدعلی‌خان علاءالسلطنه، رییس‌الوزرا

۲- عبدالمجید میرزا عین‌الدوله، وزیر داخله

۳- میرزاحسن‌خان وثوق‌الدوله، وزیر امور خارجه

۴- میرزا حسن‌خان مستوفی‌الممالک، وزیر جنگ

۵- میرزا احمدخان قوام‌السلطنه، وزیر مالیه

۶- میرزاحسین‌خان موتمن‌الملک، وزیر تجارت

۷- میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، وزیر معارف

۸- میرزا اسماعیل‌خان ممتازالدوله، وزیر عدلیه

۹- میرزا صادق‌خان مستشارالدوله، وزیر

پست و تلگراف.

شاه در این روزها تاجگذاری کرد و این کابینه کار خود را شروع کرد.

علاءالسلطنه یک ماه نیز رییس دولت بود تا اینکه احمدشاه او را عزل و مستوفی‌الممالک دوباره مامور تشکیل دولت تازه شد. او روز ۲۶ مرداد ۱۲۹۳، هیات دولت را با ترکیب زیر به حضور شاه برد:

۱- میرزا حسن‌خان مستوفی‌الممالک، رییس الوزرا و وزیر داخله

۲- میرزا محمد علی‌خان علاءالسلطنه، وزیر امور خارجه

۳- غلامحسین‌خان صاحب اختیار غفاری، وزیر جنگ

۴- میرزا نظام‌الدین غفاری مهندس الممالک، وزیر معارف، اوقاف، فواید عامه و تجارت

۵- میرزا حسن‌خان محتشم‌السلطنه، وزیر مالیه

۶- شاهزاده اسدالله میرزا، وزیر پست، تلگراف و تلفن

۷- میرزا محمد علی‌خان ذکاءالملک فروغی، وزیر عدلیه.

همان‌طور که خواندید از ۷ وزیر معرفی شده دولت جدید ۳ وزیر برای فعالیت‌های اقتصادی بودند. کابینه چهاردهم پس از مشروطه ۵/۳ ماه و در غیاب مجلس اداره کشور را در دست داشت. در این دوره بود که جنگ اول جهانی شروع شد و اوضاع ایران به سمت بی‌ثباتی رفت.

مستوفی‌الممالک که با شرایط بحرانی مواجه شده بود، برای عبور از بحران و اینکه ایران باید در جنگ بی‌طرف باشد با وزیران مختار دولت‌های روسیه و انگلیس تشکیل جلسه داد. در این جلسه از نمایندگان دولت‌های یاد شده خواست با تخلیه ایران، استقلال و بی‌طرفی ایران را محترم بشمارند. وزیران مختار این دو کشور پیشنهاد کردند که دولت این درخواست خود را باید به صورت کتبی به مقام‌های روسیه و انگلستان ارائه کند. روس‌ها به درخواست ایران پاسخ کتبی داده و نوشتند: «... احضار قشون روس در حال حاضر غیرممکن است زیرا فقط این قشون است که امنیت اتباع روس را فراهم می‌کند...» به این ترتیب، روس‌ها که همواره برای حضور ارتش خود در ایران علاقه نشان می‌دادند، از شرایط جنگ جهانی کمال استفاده را ‌بردند و با جسارت درخواست ایران را رد کردند.

مستوفی‌الممالک در اول نوامبر ۱۹۱۴ و از طرف شاه ایران فرمان بی‌طرفی ایران را صادر کرد. در این بیانیه آمده بود: «... دولت ما در این موقع مسلک بی‌طرفی را اتخاذ و روابط دوستانه خود را با دول متخاصمه کماکان حفظ و صیانت می‌نماید. به این لحاظ ماموران دولت را باید متوجه نمایند که نباید وجهاً من الوجوه براً و بحراً کمک به همراهی یا ضدیت هر یک از دول متخاصمه نموده یا اسلحه و ادوات حربیه برای یکی از طرفین تدارک یا حمل کنند و باید از طرفداری با هر کدام از دول متحاربه پرهیز و احتراز کرده مسلک بی‌طرفی دولت متبوعه خود را رعایت نمایند...»

در این وضع بود که ضرورت فعالیت مجلس احساس و احمدشاه پس از برگزاری انتخابات، روز ۱۴ آذر ۱۲۹۳ مجلس سوم را افتتاح کرد. شروع کار مجلس مستلزم این بود که دولت به مجلس معرفی شود که این کار در اول اسفند ۱۲۹۳ انجام شد.