خواندنی‌های تاریخ
وام ۶۰هزار تومانی و نیم تنه ملکه
محمدعلی شاه که پس از مظفرالدین شاه به سلطنت رسید و با آزادی‌خواهان مشروطه خواه مواجه شد و دوره‌ای را به کمک روس‌ها بر این سرزمین حاکم کرده به لحاظ رفتار سیاسی و فردی، با شاهان قبلی تفاوت چندانی نداشت. این شاه که مورد توجه روس‌ها بود و با کمک قزاق‌ها، مجلس شورای ملی را به توپ بست، در شرایطی قرار گرفته بود که به پول نیاز داشت. بانک استقراضی که توسط روس‌ها اداره می‌شد، حاضر شد که به این شاه وام دهد، اما برای اینکه وام پرداختی را تضمین کند، نیاز به تضمین داشت.
ادوارد براون یکی از افراد انگلیسی که سال‌ها در ایران زندگی می‌کرد و رویدادهای آن را زیرنظر داشت در کتاب «انقلاب مشروطیت ایران» (ترجمه مهری قزوینی، انتشارات کویر، چاپ دوم، ۱۳۸۰)، ضمن بررسی نقش انجمن‌ها و نهادهای مدنی که در آن سال‌ها تاسیس و فعالیت می‌کردند، گزارش‌های دریافتی از این نهادها را طبقه‌بندی کرده و می‌نویسد: «انجمن‌ها، نیرو گردآورده و مجلس را به تشکیل اجلاس وامی‌داشتند، در حالی که تمام معابر را نیز تحت‌نظر داشتند... انجمن‌ها سبب پیروزی مردم بودند.
آنها مردم را گردآورده و تحت آرمانی مشترک متحد ساختند و قدرتشان را تا بدان پایه گستردند که روز امتحان، حکومت استبدادی با کمال تعجب دریافت که با جبهه‌ای واحد روبه‌رو شده است...»
این انجمن ها کارکردهای گوناگونی داشتند که یکی از آنها نوشتن نامه به شاه و همچنین افشاگری درباره همدستی شاه و روسیه بود. در یکی از این نامه‌ها که ادوارد براون آن را در کتاب خود آورده است به این مساله اشاره شد که «... او در بطن مادر صاحب تاج و تخت نبوده و نیز در دست خود حکمی از سوی عالم غیب مبنی بر حکومت مطلقه نداشت... آنها که وی را به این مقام عالی گزیده‌اند و سلطنت وی را به رسمیت می‌شناختند، می‌توانند فرد دیگری را به جای وی برگزینند...»
این انجمن سپس به موضوع استقراض اشاره کرده و می‌نویسد: «... چنین برمی‌آید که لیستی توسط شاپشال خان، یهودی روسی معروف و استاد پیشین محمدعلی شاه تهیه و برای یکی از دوستان روسی خود ارسال و در آن از جواهرات و سایر اشیای با ارزشی صحبت می‌شود که با وثیقه گذاشتن آنها شاه توانست از بانک روسی وام دریافت کند تا به مزدورانش جهت برپایی قیام مذکور بپردازد... صورت اشیای به رهن گذارده شده در بانک استقراضی روسیه در تهران، با وساطت شاپشال خان از طرف اعلیحضرت لوطی باشی دربار جهت دریافت مبلغ ۶۰ هزار تومان وام برای هزینه تفریح و عیش و نوش و تقسیم میان اوباش به شرح ذیل است:
- ۵ هزار تومان به امضا و فرمان اعلیحضرت
- بابت زیورآلات علیاحضرت ملکه جهان شهبانوی ایران ۲۰هزار تومان
- بابت سه رشته تسبیح مروارید از طریق خزانه‌دار سلطنتی عدل‌السلطنه ۲۳ هزار تومان
- بابت ۳ یا ۴ قطعه جواهر دیگر ۱۵هزار تومان
- مجموع ۶۰هزار تومان معادل ۱۲هزار پوند.
در ادامه این نامه آمده است: «... باید بدانیم که پس از مشورت‌های تلگرافی که ۲۰ روز طول کشید و پس از خدشه وارد شدن بسیار بر شرافت نفس و نقض شرف و حیثیت ایران در نظر بانک، مدیریت بانک، وزیرمختار روسیه و هزار دولتمرد که در برابر حکومت ۵هزار ساله ایران، شایسته بحث نیز نمی‌باشند. روس‌ها مجبور شدند با پذیرش نیم‌تنه ملکه موافقت و به اعلیحضرت محمدعلی شاه مبلغ مورد نظر را وام دهند...».
ارسال نظر