لرد کرزن در ایران

لرد کرزن

انگلیسی‌ها برای اینکه طرفداران کمونیسم روسی ایران را زیر نفوذ کامل خود قرار دهند، یکی از باهوش‌ترین سیاستمداران خود به نام لرد کرزن را به ایران فرستادند... او پس از اینکه ایران را خوب شناخت تاکید کرد که ایران یکی از مهم‌ترین کشورها است و... قرارداد ۱۹۱۹ با مساعدت و تیزهوشی او با ایران منعقد شد... لرد کرزن، وزیر خارجه انگلیس، یک محافظه کار اشرافی، مغرور و متفرعن به سبک قرن نوزدهم بریتانیا به شمار می‌رفت و درعین حال سیاستمداری جسور، زیرک، با فراست و با قدرت نوآوری بود.

وی قبلا دو دوره فرماندار کل و نایب‌السلطنه هندوستان از ۱۸۹۹ تا ۱۹۰۵ بود. در اولین سال از دور دوم مسوولیتش در هند به‌علت اختلاف با لرد کیچنر فرمانده کل قوای هندوستان استعفا داده بود. وی مدتی پس از آن نماینده مجلس لردها و در مقطعی معاون وزیر امورخارجه و در سال‌های مورد بحث ما یعنی پس از جنگ وزیر امور خارجه در کابینه للوید جورج بود.

للوید جورج که دل خوشی از او نداشت درباره او به طنز گفته بود: «اگر از لرد کرزن بخواهید که یک بسته را به ایستگاه راه آهن ببرد، یقین داشته باشید که او این کار را انجام خواهد داد، ولی تردید نکنید که او این بسته را با اتومبیل رولزرویس خواهد فرستاد.»

وی در مدت مسوولیتش با تشریفات و خدم و حشم و جلال و شکوه، ازتمامی شیوخ عمده خلیج فارس و بنادر موسوم به سواحل متصالحه دیدار کرده بود. او همچنین سفر طولانی به ایران کرده بود و در همین سفر بود که شیفته اقلیم و سرزمین ایران شده بود و معتقد بود که در این نقطه از جهان، خداوند کشوری بهتر از ایران نیافریده است.

او بعد از این سفر، کتابی تحت‌عنوان ایران و مساله ایران چاپ کرد که وحید مازندرانی آن را به فارسی برگردانده است. می‌گویند که وی برای تغییر سرنوشت ایران برای خود رسالتی قائل بود.

لرد کرزن علاوه بر اینها به کره و خاوردور، هند و چین فرانسه، سیام، پامیر و تبت و افغانستان سفر کرده بود و مقالات و کتب متعددی درباره آنان نوشت. وی برنده مدال طلای انجمن جغرافی دانان به خاطر یافتن سرچشمه رود سیحون یا آمو دریا طی سفرهای شناسایی خود شد.

لرد کرزن استراتژیست و مذاکره‌کننده متبحری بود. او در تعیین مرز شرقی لهستان و روسیه بعد از جنگ مذاکرات موفقیت‌آمیزی را رهبری کرد. این مرز به Curzon Line معروف شد. مذاکرات مربوط به استقلال مصر، تقسیم فلسطین و تاسیس کشور اردن و گذاشتن ملک عبدالله برادر ملک فیصل در راس آن، دادن خودمختاری داخلی به ملک فیصل در عراق و سپردن زمام امور به امیر عبدالله، حاصل مهارت‌های حرفه‌ای و سیاسی او بود.

وی همچنین از فرانسوی‌ها در زمانی که برای وصول غرامات جنگ از آلمان ناحیه روهر را اشغال کردند و انگلیس‌ها از اینکه فرانسه قدرت اول اروپا شده بود ناخشنود بودند و سعی بر این داشتند که برای ایجاد نوعی موازنه با فرانسه کمر آلمان خرد نشود، مذاکرات مدبرانه‌ای را هدایت کرده بود.

انگلیس‌ها پس از جنگ جهانی اول بازیگر بى‌رقیب میدان ایران شدند و سپهسالار که با رفتن روس‌ها بى‌یار و یاور شده بود، استعفا داد و وثوق‌الدوله انگلیسى مآب و امضا‌کننده قرارداد معروف ۱۹۱۹ به رییس الوزرایى رسید.

انگلیس بی‌رقیب و لرد کرزن از طریق رجال انگلوفیل، یعنی وثوق الدوله، نصرت‌الدوله و صارم‌الدوله بلعیدن کامل ایران را تدارک دیده بود.

او برای اجرای برنامه‌هایش سر پرسی ساکس را از بغداد مامور خدمت در تهران کرد. ساکس که به چندین زبان شرقی و خلقیات مردم منطقه آشنایی داشت مامورمذاکره، تدارک و اجرای قرارداد ۱۹۱۹ شد.

سر پرسی در تهران رجال موثر برای این کار را شناسایی کرد و با وعده و پرداخت مبالغی رشوه به آنان زمینه را آماده ساخت. پرداخت رشوه به رجال ایرانی را بعدها دولت انگلیس زیر بار نرفت، ولی سر پرسی که برای مجموعه‌ای از تخلفات در انگلیس از جمله کار چاق کنی غیر‌قانونی برای بعضی از شرکت‌ها و موسسات انگلیسی محاکمه می‌شد، در ضمن اعتراف در دادگاه پرداخت پول به رجال ایرانی را پذیرفت. این مطلب را آمریکایی‌ها و روس‌ها و فرانسوی‌ها که از امضای قرارداد ناراضی بودند به مطبوعات و محافل ایران نشت دادند.

توجه به آثار تخریبی جنگ، اولویت دادن و پرداختن به مسائل اجتماعی جهت مصون ماندن از آتش کمونیسم در داخل کشور موجب گردید که بخشی از دولت و مجلس عوام انگلستان به لحاظ تعهدات مالی آن حاضر و قادر به پذیرفتن قرارداد ۱۹۱۹نشد. زیرا بازسازی ارتش ایران و ایجاد صنایع و کشیدن راه‌آهن و دیگر آثار مالی ناشی از تعهدات قرارداد آن هم در مقطع بعد ازجنگ طاقت فرسا، تعهدات استعماری جدید و بار مالی آن برای رای دهندگان بریتانیایی خسته از جنگ قابل پذیرش نبود.