سفرنامه - گزارش فرنگ-۶
سفرنامه میرزا صالح
این بخش از نوشته حاضر تحلیلی از روحیه و عادت‌های ابوالحسن خان‌ایلچی را تصویر کرده و معتقد است که او فردی خوشگذران بوده و به همین دلیل دقت کافی در تمدن غرب ندارد... سفرنامه میرزا صالح شیرازی و کالبدشکافی شخصیت وی نیز در ادامه آمده است که می‌خوانید. د- تحلیل سطحی از ساختار سیاسی و فعالیت سیاستمداران در انگلستان: ابوالحسن خان ایلچی در مواردی که به بنیادهای حکومت و ساختار آن در غرب اشاره می‌کند، بسیار سطحی و با نگاهی خوش بینانه تحولات پیرامونی خود را تحلیل می‌نماید. برای نمونه، بحثی را درباره وکلای مجلس و چگونگی قانونگذاری در غرب ارائه می‌دهد که این تحلیل را در هیچ منبعی نمی‌توان یافت.
وی معتقد است، پارلمان در آنجا دستگاهی است که حق فقرا و رعیت پایمال نمی‌شود و آنان به رعایت رعیت موظف می‌باشند و در وضع قوانین، همواره باید طرف رعیت در نظر گرفته شود.
در این روند، نایب شاه باید«ملاحظه کثرت کند؛ چنانچه هر طرف جمعیت ایشان به شماره بیشتر است قولشان اقوی و رجحان دارد و در خصوص داد و ستد ایام گذشته در هر امری دقت کنند و ملاحظه جمع و خرج مملکت نمایند که مبادا دیناری بر رعیت نقصان رسد و تا همگی وزرا متفق نگردند، دیناری از رعیت نگیرند و نه بر رعیت رسانند و خاصیت وکلا این است که همواره جانب رعیت را از دست ندهند و از راه صداقت و خیرخواهی شاه و رعیت سخن گویند و شاه تواند که هروقت خواهد پارلمان را موقوف دارد.» وی از پیشگامانی می‌باشد که مباحثی مانند اعتبار رای اکثریت را مورد بحث قرار داده است. او می‌گوید در هنگامی که موضوع رای مردم مطرح می‌گردد، جانب اکثریت اقوی است و رجحان دارد.هـ- حیرت‌نامه، مظهر شخصیت خوشگذران ایلچی: آنچه در این نوشته آمده است، نشانگر حاکمیت روحیات ایلچی می‌باشد. هرچند وی می‌خواهد به گونه‌ای خود را صادق و به دور از بسیاری انحراف‌های اجتماعی نمایان سازد؛ ولی روح حاکم بر این نوشته، عبارت از خوشگذرانی حیرت‌انگیز این مسافر فرنگ می‌باشد. سرتاسر نوشته، وصف عیش و نوش‌ها، رقص‌ها و آوازه‌خوانی فرنگ می‌باشد که همچنان به حیرت ایلچی می‌افزاید.
این ایرانی متلون، شب‌های بسیاری را در سرگرمی‌ها می‌گذراند، اما باید توجه کرد که آیا او به جز شرکت در مهمانی‌ها و تماشای صحنه‌های وقیح، وظیفه دیگری نداشته است؟ چقدر تاسف‌انگیز است که رجال سیاسی ایران در آن زمان هنگام کار و انجام وظیفه با تمام هزینه‌هایش، خود را به چه کارهایی مشغول می‌کردند.
۳- گزارش سفیر میرزا صالح شیرازی: میرزا صالح شیرازی، فرزند حاجی باقرخان کازرونی می‌باشد. از تاریخ تولد و مرگ او اطلاع چندانی در دست نیست، ولی می‌دانیم که وی پیش از آنکه در سال ۱۸۱۵.م برای تحصیل به انگلیس رود، در دستگاه عباس میرزا در تبریز به کار دست‌نگاری مشغول بوده است.میرزا صالح نه تنها از پیشروان اندیشه نوآوری در ایران به شمار می‌رود؛ بلکه در زمینه نوسازی ایران به طور مستقیم نیز در تکاپو بوده است.
او پس از آموزش زبان‌های انگلیسی و فرانسه و فراگرفتن برخی دیگر از دانش‌ها و هنرها از جمله فن چاپ در لندن، نخستین چاپخانه دولتی ایران را در تبریز به کار انداخت و برای اولین بار روزنامه‌ای به نام کاغذ اخبار را در تهران منتشر کرد.میرزا صالح مردی پرکار، باهوش و کوشا بود و گرایش فراوانی به آموختن دانش‌ها و فنون نوین غرب داشت و تا آنجا که سفرنامه وی نشان می‌دهد، به آشنا ساختن ایرانیان با آن دانش‌ها و فنون سخت دل بسته بود. وی از نوگرایی‌ها، نوآوری‌ها و نوسازی‌های جهان غرب به ویژه روسیه و انگلیس به طور گسترده سخن می‌گوید و درباره بسیاری از آنها گرایش‌هایی هواخواهانه از خود نشان می‌دهد. وی از پیشرفت‌های انگلستان در دانش، امور اداری، کشورداری و در زمینه‌های گوناگون بسیار یاد می‌کند. صنعت چاپ، علم شیمی، نظام پارلمانی، اهمیت حکومت قانون، لزوم آزادی برای مردم، شرکت مردم در حکومت از طریق انتخابات عمومی، اخذ آرا و محدود بودن قدرت و اختیارهای شاه از مسائلی است که میرزا صالح در زمینه نوگرایی مورد بحث قرار داده و به شیوه‌ای آگاهانه به هم میهنان خویش شناسانده است.۱-۳- جایگاه سفرنامه میرزا صالح در میان سفرنامه‌ها: گزارش سفر میرزا صالح شیرازی از دیگر سفرنامه‌ها بیشتر قابل توجه می‌باشد. او که در زمره نخستین منورالفکران ایرانی است، جز دومین دسته از محصلان ایرانی بود که به دستور عباس میرزا ولیعهد، برای تحصیل علوم جدید به انگلیس اعزام شد. همین امتیاز، سفرنامه او را از دیگر سفرنامه‌ها متمایز کرده است. او در سفرنامه خود به طور جدی برای درک غرب جدید می‌کوشد. به نظر می‌رسد او نخستین ایرانی می‌باشد که با پشتوانه نوعی خردورزی به سفر غرب رفته است و از این حیث، سفرنامه او دارای جایگاه ویژه‌ای در میان متونی می‌باشد که برای شناخت مغرب زمین در اختیار داریم. ویژگی دیگر این است که آن را می‌توان اولین تاریخ انگلیس به زبان فارسی دانست. گزارش سفر میرزا صالح، صرف دیده‌ها و شنیده‌ها نیست، بلکه او با تکیه بر مطالعه کتاب‌های متعدد به دانش خود می‌افزاید. وی در این گزارش شمه‌ای از تحولات مغرب زمین را بازگو می‌کند که از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
ارسال نظر