سازمانی بزرگ با اهدافی پرشمار

اسفندیار معتمدی

نظام سیاسی شاه تمایل عجیبی برای گسترش نهادهای نظارتی و اجرایی در حوزه‌های گوناگون از جمله آموزش و پرورش داشت. این تمایل در نهایت منجر به تاسیس سازمان پژوهشی و نوسازی آموزشی شد که تالیف کتاب‌های درسی یکی از وظایف این سازمان بود. اسفندیار معتمدی نویسنده مقاله «کتاب‌های درسی در ایران» در آخرین بخش از نوشته‌اش وظایف پرشمار این سازمان را یادآور شده است. سازمان پژوهشی و نوسازی آموزشی

سازمان کتاب‌های درسی‌ایران در حدود ١٥ سال از نظر تولید کتاب‌های درسی نوآوری‌های چشمگیری انجام داد. کتاب‌هایی که برای نخستین بار در آن سازمان تالیف شد از نظر درستی متن‌، تناسب با یادگیرنده‌، زیبایی چاپ و جلدبندی با کتاب‌های گذشته بسیار متفاوت بود‌، لیکن قرار بر‌این بود که معلم قبلا‌ آموزش لازم را ببیند‌، علاوه بر کتاب درسی از آزمایشگاه و کارگاه و فیلم و دیگر ابزارها و مواد آموزشی کمک بگیرد.

اما همه وظایف انواع مواد آموزشی بر عهده کتاب قرار گرفت، آن هم اغلب با تاخیر به دست دانش آموز رسید و مشکلات دیگر اجتماعی و آموزشی هم به وجود آمد و چاره کار را در تاسیس سازمان پژوهش و نوسازی آموزشی یافتند.

قانون تشکیل سازمان پژوهش و نوسازی آموزشی (سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی) که مسوولیت کار تالیف و چاپ و توزیع کتاب‌های درسی‌ایران را نیز بر عهده دارد در ٢٧ تیرماه ١٣٥٥ به تصویب مجلس شورای ملی رسید و سازمان تشکیل شد.

مسوولیت ‌این سازمان بسیار گسترده‌تر از تالیف کتاب درسی است. در‌ اینجا چند ماده از این قانون را ملاحظه می‌کنیم.

ماده ١. به منظور تحقیق و بررسی در مسائل کیفی آموزش‌وپرورش‌ و ارزشیابی مستمر و تنظیم برنامه‌های تحصیلی و تالیف و تدوین کتب درسی و آماده سازی مدارس و موسسات آموزشی تابع وزارت آموزش‌وپرورش‌ برای کاربرد وسایل و روش‌های نو در جهت اعتلای کیفیت آموزش‌وپرورش‌ سازمانی به نام سازمان پژوهشی و نوسازی آموزشی که در‌ این قانون سازمان نامیده می‌شود، تشکیل می‌گردد.

ماده ٢. وظایف سازمان عبارت است از:

١. پژوهش در محتوای برنامه‌های آموزش‌وپرورش‌ در دوره‌های مختلف تحصیلی با توجه به نیازمندی‌های کشور و توانایی و خصوصیت روانی دانش‌آموزان و تشخیص و تعیین هدف‌های هر دوره تحصیلی و تهیه و تنظیم برنامه‌های درسی و تعیین نسبت‌های مطلوب برای تحصیلات در سطوح و رشته‌های مختلف.

٢. مطالعه و تنظیم روش‌های ساده در زمینه امتحانات و ارزشیابی.

٣. تهیه و تالیف و انتشار کتب و نشریات آموزشی و کمک برای دانش‌آموزان و معلمان و مربیان.

٤. تعیین و تهیه مواد و وسایل آموزشی و فهرست استاندارد تجهیزات و وسایل آموزشی با همکاری سازمان نوسازی و توسعه و تجهیز مدارس کشور و تهیه و تنظیم طرح‌های لازم برای نوآوری در روش‌ها و وسایل آموزشی و اجرای طرح‌های آزمایشی به منظور ارزشیابی روش‌ها و وسایل آموزشی.

٥. انجام دادن تحقیقات بنیادی در زمینه بهبود کیفی و کمی ‌آموزش‌وپرورش.‌

٦.‌تربیت کارشناسان مورد نیاز وزارت آموزش‌وپرورش‌....

در ماده ٦‌این قانون آمده است که از تاریخ تشکیل‌ این سازمان وظایف و اعتبارات و تعهدات سازمان کتاب‌های درسی به‌این سازمان منتقل می‌شود.

کتاب‌های درسی بزرگسالان

پس از انقلاب مشروطیت، آموزش عمومی‌مورد توجه قرار گرفت و کلاس‌های سوادآموزی بزرگسالان در بعضی نقاط ‌ایران تشکیل شد.‌این موضوع در ١٣٠٥ بیشتر تقویت شد لیکن در سال ١٣١٥ رسمیت قانونی یافت. در‌این سال ‌آیین نامه در هیات دولت تصویب شد و دو سه عنوان کتاب درسی برای آموزش بزرگسالان‌، (اکابر) تالیف، چاپ‌، توزیع و تدریس شد، اما جنگ جهانی دوم و پیامدهای ناگوار آن سبب توقف برنامه‌های آموزشی بزرگسالان شد و حدود ١٥ سال ‌این فعالیت متوقف شد تا آنکه در سال ١٣٣٥ بار دیگر مورد توجه قرار گرفت.در سال ١٣٤١ سپاه دانش تشکیل شد و دو کتاب درسی سوادآموزی به کودکان و بزرگسالان تالیف و در اختیار آنها قرار گرفت. در سال ١٣٤٣ با تشکیل کمیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی موضوع تالیف کتاب درسی و کمک درسی برای بزرگسالان جدی‌تر شد و مسوولیت ‌این کار را مستقیما‌ کمیته فوق بر عهده گرفت. از سال ١٣٤٤ کتاب بخوانیم و بنویسیم‌ و راهنمای تدریس آن و پنج کتاب با عنوان بخوانیم و باسواد شویم تالیف و در کلاس‌های پیکار با بیسوادی تدریس شد. سپس اداره کل آموزش بزرگسالان تاسیس شد و تالیف کتاب‌های درسی و جزوه‌هایی در زمینه بهداشت و تندرستی‌، جغرافیا و تاریخ‌ایران و دیگر مواد خواندنی برای نوسوادان را بر عهده گرفت.