عصر امتیازات-۱
امتیاز خط‌های تلگراف
انگلیسی‌ها در ایران برای فعالیت بنگاه‌های خود ناگزیر بودند با دولت و دولتمردان مذاکره کرده و آنها را متقاعد کنند که امتیاز بعضی فعالیت‌ها را به آنها دهد. این شماره از مطلب که از کتاب تاریخ انقلاب مشروطیت ایران نوشته مرحوم محمدعلی تهرانی(کاتوزیان) اخذ شده شرحی درباره امتیاز خطوط تلگرافی داده است.
مرتضی قلیخان صنیع‌الدوله
انگلیسی‌ها در ایران برای فعالیت بنگاه‌های خود ناگزیر بودند با دولت و دولتمردان مذاکره کرده و آنها را متقاعد کنند که امتیاز بعضی فعالیت‌ها را به آنها دهد. این شماره از مطلب که از کتاب تاریخ انقلاب مشروطیت ایران نوشته مرحوم محمدعلی تهرانی(کاتوزیان) اخذ شده شرحی درباره امتیاز خطوط تلگرافی داده است. امتیاز خطوط تلگرافی ایران به انگلیس داده شده. بدین طریق اولا امتیاز خط تلگرافی بین خانقین و طهران و بوشهر، ثانیا بین طهران و بوشهر و ثالثا بین طهران و سرحد بلوچستان (بم). امتیاز خط تلگراف بین خانقین و طهران و بوشهر در حدود رمضان ۱۲۸۰ داده شد و در اواسط ۱۲۸۱ یک سیم با ستون‌های چوبی از خانقین و از راه کرمانشاه و همدان و طهران و اصفهان و شیراز کشیده شد و این سیم برای مخابرات داخله و خارجه هر دو بود. ولی بعد در ۳ رجب ۱۲۸۲ قمری قرارداد تازه‌ای برای کشیدن سیم دومی داده شد که مختص به مخابرات اروپا باشد و در این موقع بود که عده انگلیسی‌ها که در ایران مامور خطوط تلگرافی مذکور بودند معین شد و مقرر گردید که حداکثر آنها در ایران پنجاه نفر باشد و مدت خدمتشان نیز که بنا به قرارداد سابق پنج ماه بود، به پنج سال بالا رفت. در سال ۱۲۸۴ اداره زیمنس آلمانی و برادران امتیاز خطی را گرفت که از لندن و از راه آلمان و روسیه مستقیما به طهران می‌رود و منحصر به مخابرات هند است و در ۲۸ شوال ۱۲۸۶ این خط باز شد و زیمنس امتیاز خود را به یک کمپانی انگلیسی واگذاشت. پس از آن باز در غره شوال ۱۲۸۸ قمری قرارداد دیگری بین دولتین ایران و انگلیس گذاشته شد که سیم سومی بین طهران و بوشهر بنا شود و مخارج آن به عهده انگلیس باشد و چون امتیاز خط آهن بین دولتین انگلیس و ایران به هیچ وجه عملی نشد از ذکر آن صرف‌نظر می‌نماییم و اشاره به امتیاز بانک شاهنشاهی می‌کنیم.
وضعیت پستخانه و تلگرافخانه
در سنه ۱۲۷۵ هجری قمری از طرف دولت ایران سیم تلگراف از طهران تا عمارت سلطانیه و از آنجا تا تبریز به مباشرت اعتضادالسلطنه وزیر علوم کشیده شد و در سال ۱۲۷۹ توسط علیقلی‌خان مخبرالدوله سیم تلگراف تا گیلان کشیده شد و از رتبه سرهنگی تلگرافخانه به رتبه سرتیپی نایل گردید و امور تلگرافخانه به مشارالیه محول گردید و در هر سال مبلغ معینی (ظاهرا ۲۰ هزار تومان) به دولت می‌پرداخت و پس از مرحوم مخبرالدوله پسراکبر او که ملقب به مخبرالدوله گردید وزیر تلگراف شد و به همین مقدار به دولت به عنوان اجازه عاید می‌گشت تا آنکه نصرالسلطنه سپهدار روی دست مخبرالدوله در اواخر ریاست عین‌الدوله بلند شد و عواید تلگرافخانه را دربست ۲۳ هزار تومان اجاره کرد.
و در سنه ۱۲۶۷ قمری ایجاد پستخانه به طرز اروپا در ایران شد و تا سال ۱۳۰۴ هفتاد و دو چاپارخانه و در سنه ۱۳۱۰ صد و هفتاد و دو باب چاپارخانه موجود بود و تا سال ۱۲۹۰ این اداره جزو وزارت طرق بود و رییس او ملقب به چاپارچی‌باشی بود و در این سال این اداره محول به میرزا علی‌خان امین‌الدوله گردید و امین‌الدوله عده‌ای اتریشی را برای اداره کردن آن به ایران آورد که پست سواره را منظم نمودند و در سال ۱۲۹۵ ایران داخل اتحاد عمومی پست بین‌المللی گردید؛ ولی پس از چندی مستخدمین اروپایی از کار افتاده و امر پست مختل گردید تا در سنه ۱۳۰۲ قمری باز رونقی گرفت و اداره پستخانه دو مرتبه در تحت ریاست امین‌الدوله درآمد و تا سال ۱۳۱۲ با او بود و امین‌الدوله اداره پست را در این سال به پسر خود معین‌الملک واگذار و او سالی ده هزار تومان از بابت عواید پست به دولت می‌داد و مازاد را خود برمی‌داشت.
تا سنه ۱۳۱۶ مرتضی قلیخان صنیع‌الدوله (رییس مجلس) وزیر پست شد و او سالانه به دولت بیست هزار تومان به طور مقاطعه می‌پرداخت و سردار منصور در سنه ۱۳۱۸ قمری وزیر پست گردید و سالی شصت هزار تومان به طور مقاطعه به دولت می‌داد و هنگامی که امین‌الدوله صدراعظم ایران شد (ربیع‌الاول ۱۳۱۵)
عده‌ای بلژیکی را برای اداره کردن گمرک به ایران آورد که از جمله مسیو نوز بود که اول رییس گمرک طهران و سپس رییس کل گمرکات ایران شد و در حدود سنه ۱۳۲۱ قمری وزیر گمرک و پست ایران گشت و وضع پستخانه را بلژیکی‌ها از نو ریخته و مرتب نمودند و تا نوروز ۱۳۲۵ قمری ریاست این دو اداره (پست و گمرک) در دست آنها بود.
ارسال نظر